DI DÎROKÊ DE BERXWEDANIYA CIVAKÊN EHLAQÎ Û POLÎTÎK –II-
Her desthilat dema ku hewl dide pergala xwe serdest bike, berî vê bike bingeha wê ya zihnî ava dikin. Heta ku bingeha zihnî nîn be, tu hêz an sîstem ne mûmkûn e ku bi ser bikevin. Me di nivîsa din jî diyar kiribû, di dema klan û neolîtîkî de bi qasî 3 MILYON salan jin-dayîk pêşengiya civakê dike. Dema ku berî 5 hezar sal berê ZILAMÊ KONE Û BIHÊZ dertê dika dîrokê û çav berdide hemû nirxên mirovahiyê û berhemên jinê, destpêkê bingeha zihnî ava dike. Ev yek jî di pêşengiya RAHÎBÊN SÛMERÎ de pêk tê.
Encameke herî girîng ku ji parêznameyên Rêber Apo em derdixînin, her rastî û heqîqet hatine înşakirinê. Belkî di dema jiyana klanî de ku her tişt zindî û xwedî rih dihate dîtin û di rêveçûna dîrokê de wekî serdemên anemîzm û piştre totemîzm tê binavkirinê, bi serdema mîtolojîk û teolojîk re, bi taybetî bi heyama El-Ubeyt re (B.M.5500) zihniyeteke nû gav bi gav tê înşakirinê.
Em ê di berdewamiya nivîsên din de bahsa kitekita derketina vê zihniyetê bikin. Bo me ya girîng ew e ku, bingeha vê zihniyetê di dema sûmeran de -berî 5 hezar salan dertê asta herî jor- te avêtin. Hemû olên heyî bingeha xwe ji mîtolojiyên sûmeran digirin. Wekî mînak sûmeran hezar û pêncsed Xweda afirandine û her yek ji wan navek li wan kirine. Bingeha mîtolojiyên wekî Enkî-Înanna, Mardûk-Tîamat, Adem-Hewa, Nûh, Zeûs-Athena û hwd. wê demê têne avêtin. Çi dibe wê demê dibe. Jin bi sûmeran re ji qata Xwedawendiyê dikeve û dikine fahîşe. Yekem mala giştî ku Musakkatîn tê gotin, li bajêrê Nîppûrê ava dibe.
Di mîtolojiya Mardûk-Tîamat de ku di dema babîliyan de tê afirandin, jin bi tevahî winda dike û sazûmana serdest a mêrê zilimkar tam bi ser dikeve. Tabî li hember vê jî jin 3 HEZAR salan li ber xwe dide. Di her mîtoliyê de ketina jin-xwedewand bi zêr û ziber kirine û avabûna dinyayê jî, bi Xweda-Xwedewenda îzah kirine. Yanî dema ku em li mîtolojî û teolojiyên olî binêrin, dinya di heft rojan de tê avakirin, destpêkê mêr çêdibe, ji hestî an pîsiya mêr jî jin ava dibe. Çîrok wisa didomin. Her yek ji van mîtolojiyan hatine înşakirin. Yanî wisa mirov di carekê de bi destê xwedayan hatine afirandin û jin jî ji tiştek mêr çêbûne. Lê rastî ev e. Na! Ji bona ku em bikaribin ji van doxmayan xwe rizgar bikin û bibine xwedî zihniyeteke nû û xwe ji bandora înşayên rahîbên sûmeran rizgar bikin, divê em avabûna gerdûn û mirovan baş bizanibin.
Der barê vê de, hem di mîtolojiyan de hem di pirtûkên olî de gelek mîtolojî hene. Lê ya rast û zanistî, tabî bêyî ku em rastiya mîtolojî û teolojiyan ji bin ve înkar bikin, divê bê ravekirin.
Li gorî lêkolîn û texmînan temenê gerdûnê 13,8 milyar e. Berî 5 milyar sal berê tu zindiyek nîn e. Bi qasî 2 milyar sal berê yekem car zindiyek yekorganîzma çêdibe. Ev jî tiştek mîna jelatîn tenik û bi proteîn e. Zindiyek gelek biçûk e û bi çav nayê dîtin. Ev zindiyek yekşane(tek hücreli) ye. Derketina ev yekorganîzmayî, bi bandora tîrêjin bi jehr ên wekî ultra-viyole, gama, îks, bi lêdana brûskan û bi gaza metanê ku di nava avê de ye, bi tevlîbûna vanan ev zindî çêdibe. Ev li labaratuvaran de jî hatine ceribandin û peyitiye. Yanî li zirûfeke îzolekirî, dema ku brûsk, gaza CH4(Metan) û tîrêjin bi jehr li hev bandor bikin, zindiyek yekşane diafre.
Ji bona ku ev zindiyê yekşane bibe pirşane(çok hücreli) 1 milyar sal dibûhire. Zindiyê yekşane ji ber pêdiviyên XWETÊRKIRIN, XWEPARASTIN û XWEZÊDEKIRIN ku vanan nîşaneyên zindîbûnê ne, neçar dimîne xwe cuda bike. Di yekşaneyan de heman şane cuda cuda xwe zêde dike, bes di pirşaneyan de mîna berê ji qutbûnê wêdetir, di nava xwe de bi genên di nava kromozoman de beridandin(evrim) pêk tê. Ev jî dibe bingeh û şêwe girtina zindiyan. Mîkroorganîzma dibe molekûl, molekûl dibe şane û şane dibin doku û organîzasyon.
Tabî hê jî jiyan di nava avê de ye. Ji ber ku li rûyê dinyayê tîrêjên bi jehrî, derfeta jiyanê nade zindiyan. Bi qasî 500 milyon sal berê di nava avê de tiştek fena kevzê, yanî tiştek fena gihayê çêdibin. Dîsa di nava avê de zindiyên bi hestî jî çêdibin. Wê demê cureyek bi navê Ampîon ku pêşiyê beq û masiya ye bi pêş dikevin. Piştî ku kevz, giha diberidin û bi pêş dikevin, oksîjenê diafrînin û ev oksîjen li dinyayê tebeqeya ozonê diafrîne û ev jî rê li ber derketina bejahiyê vedike. Zindiyên wê demê, bi tebeqeya ozonê re, hem li di nava avê de jiyan dikin hem jî li bejahiyê jiyan dikin. Bi qasî 200 milyon sal berê, ev zindiyên pişthestî(marîpişt) her diçin diguherin û zindiyên marîjok(sürüngen) bi pêş dikevin. Wekî marên roja me ya îroyîn. Ji fosîlan tê fêmkirinê, her diçe marîjokên mezin çêdibin.
Heta vê merheleyê, hê jî mirov yanî însan li peyaseyê xuya nake. Yanî 200 milyon sal berê. Xwezêdekirina van marîjokan, bi hêkan dibe û ev hêk jî pêwîst dike ku ji derve ve bên dolkirinê. Ev cure zêdebûn bi xwe re xeteriya tunebûnê tîne. Wekî mînak, cureyek balînayekê wê de, ji bona dolkirina hêkên xwe 28 milyon hêk li deryayê datîne. Encax ji van hêkên du heb têne dolkirinê. Ji ber vê rewşê, her diçe zindiyên guhanî(memeli) diberidin. Berî guhaniyan marîjok dolkirinê di nava hêkê de dikin. Lê ev jî ji bona berdewamiya jiyanê têr nake.
Bi qasî 70 milyon sal berê, zindiyên guhanî li rûyê dinê xuya dikin û di vanan de di hundirê cenînê de dolkirin pêk tê. Dolkirina guhaniyan sê cure ne;
Yekemîn; taybetiyek ku ji marîjokan maye, di cenînê hêk mezin dibe, lê piştî ku ji hêkê dertê bi mijandinê mezin dibe.
Duyemîn; guhaniyên bi tûrik in. Wekî kangurûyan.
Sêyemîn; ya herî pêşketî ye. Embriyo heye, di nava embriyoyê de zîgot bi pêş dikeve û ev bi alîkariya plesentayê mezin dibe. Yanî dolgirtin di hundir de ye û ewle ye. Di mirovan de ev cure ye.
Vaye wê demê, ji van zindiyên guhanî, 200 cure zindî ku wekî PRÎMAT(kalikê mirovan) têne binavkirin dertên rûyê erdê. Destpêkê vanan li ser daran jiyan dikin. Bes di van PRÎMATAN de mejiyê analîtîk bi pêş neketiye. Tenê hest, ajo an gûdû hene. Vanan wekî ANTROPOÎD tên binavkirinê. Bi 30 milyon sal berê her diçe diguherin û bi qasî 7 milyon sal berê, cudahiya xwe dixine navbera heywanên wekî meymûn, şempaze, gorîl û apeyan. Destpêkê ev cure li Rojhilatê Efrîka li RÎFÊ xuya dikin. 3 milyon sal berê cureyek bi navê Homorît xuya dike. Cureyên wekî Homo Eresmûs û Neandartel jî bi pêş dikevin, bes ji van cureyan, tenê cureyek bi navê HOMO SAPÎENS bi hemû heybeta xwe mohra xwe li dinyayê dixe. Piştî ku 20 hezar sal berê IV. Serdema Cemedî diqede, Homo Sapîens hebûna misoger dike.
Belê min hewl da, berevajiyê mîtolojiyan, derketina mirovê yekem rave bikim. Yanî wisa li gorî tê gotin, hema wisa ji nişka ve dinya ava nebûye. Wisa ji nişka ve mirov derneketine. Her tişt hevdu bandor kirine, hevdu bi pêş ve birine, beridîn(evrim) çêbûye û gihandiye roja me ya îroyîn.
Lewre ji bona guherîna zihniyetê, divê destpêkê em wate bidine mîtolojî û teolojiyan. Nexwe her tişt ji navendek bê afirandin û pîroz bin, wê demê em ê nikaribin dest bidine înşayên rahîbên kevn û nûjen. Ku ev jî nebe, wê her di navbera mirovan de ser-bin, efendî-kole, axa-kulamtî bidome û pergalên wekî BAJÊR-ÇÎN-DEWLET jî xwe wekî fermanên Xweda pîroz îlan bikin û li ser mirovantiyê ferz bikin.
Wê bidome…
Rûbar Andok