Kısaca bir Mayıs dünya işçi ve emekçiler gününün tarihsel geçmişini ele almada yararlı olacağını düşünmekteyiz
1881 yılında yarım milyon işçiyi temsilen kurulan FOTLU (ABD ve Kanada da Örgütlü Meslek Kuruluşları ve İşçi Sendikaları Konfederasyonu) "8 saatlik iş günü" mücadelesini bütün ülke geneline yaymak ve işçilerin kararlılıklarını göstermek amacıyla 1 Mayıs 1886'da bir günlük grev yapılmasını kararlaştırdı. 1 Mayıs'ta tüm ülke genelinde 350 bin işçi greve çıktı. Tarih işçi sınıfının böylesine örgütlü ve kararlı tepkisine ilk kez tanık oluyordu. Tüm ülkede yaşam durdu. İşçiler üretimden gelen güçlerini kullanıyordu.
İşçilerin bu topyekun isyanı işverenlerin ve kapitalistlerin tepkisini çekti. Chicago'da greve çıkan 40 bin işçinin eylemini bastırmak için, saldırılar düzenlendi. İşverenler grevi kırmak için sokak çeteleriyle anlaştı. Sokak çeteleri bir taraftan işçilere saldırıyor, bir taraftan da grev kırıcılığı yapıyordu. Grevci işçilerle sokak çeteleri arasında çıkan kavga sırasında polisin işçilerin üzerine ateş açması sonucu 4 işçi yaşamını yitirdi. Hak arama günü olan 1 Mayıs ilk ölüme böyle tanık oluyordu.
Hükümet ve işverenler, işçi eylemini kolay kolay içlerine sindiremiyordu. 1 Mayıs sonrası işten atmalar, baskılar yoğunlaştı. Olaylara neden oldukları gerekçesiyle 8 işçi hakkında idam istemiyle dava açıldı. İşçiler idam cezasına çarptırıldı. Dördünün cezası infaz edildi. Albert PERSONS isimli işçi özür dileme şartıyla affedileceğinin söylenmesi üzerine, mahkeme heyetinin karşısında tarihe geçecek sözlerini söyledi: "Bütün dünya biliyor, suçsuz olduğumu. Eğer asılırsam cani olduğumdan değil, emekçi olduğumdan asılacağım."
TÜRKİYE'DE 1 MAYIS
Türkiye'de 1 Mayıs'ın tarihi çok eskiye dayanmaktadır. 1 Mayıs'ın Türkiye de ilk öyküsü bizleri Osmanlı'ya kadar götürür.
Selanik'te kutlanan 1 Mayıs, kayıtlara geçen ilk eylemdir. Yıl 1911'dir. Türk, Bulgar, Rum ve Yahudi 12 bin işçi greve çıkmış, gösteri mitingi Enternasyonal Marşı söylenerek bitirilmiştir.
İstanbul'daki ilk kutlama 1920 yılında emperyalist işgal altında yapılmış, binlerce işçi Karaköy'den Haliç'e yürüyerek, hem 1 Mayıs'ı kutlamış hem de işgalcilere bu topraklar üzerinde hiçbir haksızlığa boyun eğilmeyeceğinin mesajını vermiştir.
1921 yılında İstanbul yine işgal altındadır. 1 Mayıs çağrısını Türkiye Sosyalist Fırkası yapmış ve İstanbul'un gördüğü en kalabalık miting gerçekleştirilmiştir. 1925 yılına kadar benzer gösterilerle kutlanan 1 Mayıs, aynı yıl çıkarılan bir yasayla yasaklanmış ve 1976 yılına kadar sessizlik hüküm sürmüştür.
1960'larda çıkarılan bir yasayla 1 Mayıs "Bahar Bayramı" olarak ilan edilmiştir.
1976 yılında DİSK (Devrimci İşçi Sendikaları Konfederasyonu) öncülüğünde on binlerce işçi, emekçi ve öğrenci 1 Mayıs'ı kutlamış, çalışma yaşamına ve işçi haklarına dönük istemlerin dile getirilmesinin yanında, 12 Mart askeri rejim dönemini eleştiren, demokrasi isteyen bir gösteri halinde geçmiştir.
Bu yıllardan itibaren toplumun hızla politikleşmesi, 1 Mayıs'ı da etkilemiş, 1 Mayıs DİSK öncülüğünde, sol parti ve hareketlerinde destek verdiği yığınsal gösterilerle kutlanmıştır. İşçi ve emekçilerin hak arama, birlik ve dayanışma gününün, demokrasi mücadelesinin de itici gücü olarak algılanmaya başlanması kimi kesimleri rahatsız etmiş, 1 Mayıs'ı işçi sınıfının bayramı olmaktan çıkarıp 'gerginlik ve ölümlerin' günü olarak algılatmaya dönük provokatif girişimler başlamıştır. 1976 sonrası düzenlenen 1 Mayıs'ları, siyasal iktidarların günü amacından saptırma girişimleri belirlemiştir.
1 Mayıs 1977, bu tertiplerin en kanlısına tanık olmuştur. İstanbul'da yaklaşık 1milyon insanın katıldığı miting Taksim alanında yapılırken çevredeki yüksek otel ve binaların üstünden kitleye ateş açılması ve panzerlerin insanları ezmesi sonucunda 36 işçinin ölümüyle sonuçlanmıştır. Başlatılan soruşturma "faili meçhul" sayılarak rafa kaldırılmıştır. 1996 yılında Susurluk'ta meydana gelen trafik kazası sonrasında ortaya çıkarılan "çete" ilişkilerinin, 1 Mayıs 1977 katliamını da içine alacak kadar uzun bir dönemi kapsamsı kamuoyunun dikkatinden kaçmamıştır.
1 Mayıs 1977'de yaşanan olaylar nedeniyle demokrasi mücadelesi derin bir yara alırken, 1 Mayıs'ın "kanlı bir gün" olarak belleklerde yer alması sağlanmıştır. Sonraki yıllarda 1 Mayıs'lara yasaklamalar, baskılar, gerginlikler ve çatışmalar damgasını vurmuştur.
"Bugün, devrimin baskısıyla işbirlikçi tekelci sermayenin kendi içindeki çelişki ve çatışmalar iyice derinleşmiştir. Ekonomik ve siyasi kriz, işbirlikçi tekelci sermayenin bir kesiminin diğer kesimi üzerinde üstünlük sağlama arayışını yoğunlaştırmıştır. İşbirlikçi tekelci sermayenin bir kesimi, işçi sınıfı ve emekçilerin desteğini de alarak diğer kesim üzerinde egemen olmak istiyor. Bunun için, 1 Mayıs'ın bir bayram günü olarak ilan edilmesi gündemdedir. Burjuvazi, bu şekilde 1 Mayıs'ın içeriğini boşaltmak, onu devrimci özünden koparmak istiyor. İşçiler ve emekçiler bu oyuna gelmemelidir. Proletaryanın kızıl bayrağı altında birleşip, özgürlük ve devrim için, sosyalizm için mücadeleyi yükseltmelidirler. Taksim onurdur, özgürlüktür, devrimdir! Devrim İçin mücadelenin güçlenmesine büyük ihtiyaç duyulmaktadır.
1 MAYIS 1977 KATLİAMI
1977 1 Mayıs'ı tarihe “Kanlı 1 Mayıs” olarak geçti. Tıpkı Şikago Haymarket Meydanı'nda işçi ve emekçilerin üzerine bomba atılmasından önce olduğu gibi burjuvazi, Türkiye'de de işçiler eğer sokağa çıkarlarsa anarşi olacağının, kan döküleceğinin demagojisiyle, işçi sınıfı ve emekçilerin birlik, mücadele ve dayanışma günü olan 1 Mayıs’ı kutlamalarını engellemeye çalıştı. Burjuvazinin iktidarı tehlikede olduğunda hiçbir katliamdan kaçınamayacağının en açık örneği oldu 77 1 Mayıs'ı. Önce tekelci faşist basın ve yayın kuruluşları aracılığıyla tam bir provokasyon ortamı oluşturuldu. Sonra da provokasyon yapıldı. Sular İdaresi'nin üzerinden ve o zamanki adı İntercontinental Otel olan The Marmara Otel'in çatısından alanda toplanmış olan 500 bin işçi ve emekçinin üzerine ateş açıldı. Kurşunlarla ve yaşanılan izdiham sonucu 36 işçi ve emekçi yaşamını yitirdi.
1977 1 Mayıs'ında yüz binlerce işçi ve emekçinin Taksim Meydanı'nı doldurması burjuvazinin devrim korkusunu derinleştirmişti. Devrimin gücü, yüz binlerce insanda ete kemiğe bürünmüştü. Güçlenen devrimin sıcak soluğu her yerde hissedilebiliyordu. Proletarya tarihsel görevini yerine getirmek için öne çıkıyor, devrim için hazırlanıyordu. Hay markette ABD burjuvazisini ürküten şey, yıllar sonra Türk burjuvazisinin kâbusu oluyordu. Ve burjuvazi sınıflar mücadelesi tarihinden iyi öğrendiğini, aynı senaryoyu Taksim Meydanı'nda sahneye koyarak gösteriyordu. 36 işçinin katledilmesi yüzlercesinin yaralanması ile sonuçlanan bu katliamı işçi sınıfı ve emekçilerin sırtına yıkmaya çalışmakta gecikmedi burjuvazi. 98 işçi ve emekçi bu olaydan dolayı sanık durumuna düşürüldü ve bunların 17'si tutuklandı. İşçi ve emekçilerin kurşunlarla tarandığı, panzerlerle ezildiği meydanda tek bir boş kovanın bulunmaması olayın failinin kim olduğunu açık bir şekilde gösteriyordu oysa.
Taksim Meydanı işçi ve emekçilerin kanıyla kızıllaşmıştı. Ve bu tarihten sonra artık Kızıl Meydan olarak anılmaya başlandı ve işçi sınıfı ve emekçilerle burjuvazi arasında savaşın simgesi oldu. 1978 1 Mayıs'ı sıkıyönetim döneminden önceki son 1 Mayıs oldu. Aynı zamanda 12 Eylül Askeri Faşist Diktatörlüğü öncesi Taksim Meydanı'nda kutlanan son 1 Mayıs'tı.
1977 yılında Taksim Meydanı'nda işçi ve emekçilerin katledilmesinden sonra, bir daha artık 1 Mayıs kutlaması yapılamayacağı, yapılsa bile Taksim'de yapılamayacağına dair yanlış bir kanı oluşmuştu. Tekelci burjuva basın özellikle bunu propaganda ediyor, deyim yerindeyse işçi sınıfı ve emekçilere gözdağı veriyordu. 1977'nin anısı hala belleklerde çok canlı olduğu için, 1978'de de benzer olayların yaşanabileceğini söyleyerek insanları yıldırmaya çalışıyorlardı.
Tekelci burjuva basının ve burjuvazinin bütün ortamı terörize etme çabalarına karşın işçi sınıfı ve emekçiler yine 1 Mayıs günü 1 Mayıs Alanı'na akın ettiler. Yaklaşık 200 bin işçi ve emekçinin katıldığı 1978 1 Mayıs'ı, hem burjuvaziye iyi bir cevap oldu hem de devrimin moral gücünü yükseltti. Bütün baskı ve katliamlara rağmen işçi sınıfı ve emekçilerin yılmaması ve kararlı olmaları toplumu derinden etkiledi.
ABD'de yaşanan bu olaylar uluslararası işçi örgütlerini harekete geçirdi.
II. Enternasyonal 1889'da Paris'te düzenlediği kongrede Amerikan işçilerinin mücadelesini desteklemek amacıyla dünya çapında gösteriler düzenledi. 1890'dan başlamak üzere 1 Mayıs'ı "Uluslararası Birlik, Mücadele ve Dayanışma Günü" olarak kabul etti. 19. yüzyılda işçiler kol emeğine dayalı çok ağır koşullarda çalıştırılıyorlardı. Öyle ki, çalışma saatleri bazen 18 saati buluyordu. Ortalama çalışma saati ise 16 saatti. Kesintisiz 16 saatlik bir çalışmanın karşılığında aldıkları ücret ise sadece hayatta kalmalarına yetiyordu. Kadın ve çocukların çalışma koşulları ise daha da ağırdı. Kölece çalışma koşullarından onların payına düşen daha fazla, ücret ise daha azdı. On binlerce işçi fabrikaların çevresindeki ilkel barakalarda kalıyorlardı. Sağlıksız koşullarda yaşamlarını tüketiyorlardı. İşçilerin ortalama yaşam süresi 40 yıl kadardı. O döneme göre her ne kadar uluslar arası çapta işçiler kendi haklarını kısmide olsa elde etmiş olsalar da halen günümüz dünyada en çok kapitalist modernite kendisini emekçi kesimin emek ve çabaları sayesinde ayakta tutmaktadır. Dünyanın birçok ülkesinde kadın başta kadınların emeği olmak üzere birçok işçinin emek ve hakları gasp edilmektedir. Yanı poroleterya kesimi hep ezilen ve sömürülen bir konumdan çıkmış değildir. Zaten kapitalist modernite güçleri elinde var olan maddi birikimi ve sermayeyi toplum üzerinde tam bir köleleştirme, kendine bağımlı kılma aracı olarak kullanmaktan çıkmadıkça var olan eşitsiz anlayış sistemsel anlamda aşılmayacaktır. Temel politika toplumu açlıkla terbiye edip kendi kapitalist modernite sistemine entegre etmektedir. Günümüz açısından büyük önem taşıyan husus kendine insan haklarını savunanım, demokratım, sosyalistim diyen her bireyin bu sistem karşısında radikal ve yılmadan bir mücadele içerisine girmesidir.
1 MAYIS MARŞI
Günlerin bugün getirdiği, baskı zulüm ve kandır
Ancak bu böyle gitmez, sömürü devam etmez
Yepyeni bir hayat gelir, bizde ve her yerde
1 Mayıs 1 Mayıs, işçinin emekçinin bayramı
Devrimin şanlı yolunda, ilerleyen halkların bayramı
Yepyeni bir güneş doğar, dağların doruklarından
Mutlu bir hayat filizlenir, kavganın ufuklarından
Yurdumun mutlu günleri, mutlak gelen gündedir
1 Mayıs 1 Mayıs, işçinin emekçinin bayramı
Devrimin şanlı yolunda, ilerleyen halkların bayramı
Vermeyin insana izin, kanması ve susması için
Hakkını alması için, kitleyi bilinçlendirin
Bizlerin ellerindedir, gelen ışıklı günler
1 Mayıs 1 Mayıs, işçinin emekçinin bayramı
Devrimin şanlı yolunda, ilerleyen halkların bayramı
Ulusların gürleyen sesi, yeri göğü sarsıyor
Halkların nasırlı yumruğu, balyoz gibi patlıyor
Devrimin şanlı dalgası, dünyamızı kaplıyor
Gün gelir gün gelir, zorbalar kalmaz gider
Devrimin şanlı yolunda, kül gibi savrulur gider
Sarper ÖZSAN/1974