Ji bo Newrozê çend roj man. Diyar e Newroza îsal ku em pêşwazî dikin ji yên salên borî dê cudatir be. Konjonktura em tê re derbas dibin û rastiyên ku di nirxandinên Rêber Apo de derdikevine holê nîşan didin ku dê Newroza îsal cuda be. Tevgerên gel ên li Afrîka Bakur û Rojhilata Navîn nîşan didin ku cîhana sedsala 21’emîn dê ne weke hêzên sermayeya global plan dikin derbas bibe. Gelan di salên dawî yên sedsala 20’emîn de pirgirêkên xwe yên heyî derbas kirin û ketin rewşeke wisa ku dê ew bi xwe pêşeroja xwe diyar bikin.
Vê pêşketinê rewşeke wisa afirand ku hêzên sermayedar ên global aloziya dijîn kurtir bû û êdî gihişteke rewşeke ku nikaribin ji nav derkevin. Modernîteya kapîtalîst bi tu awayî nikare xwe ji aloziya dijî rizgar bibe, berovajî bi pirsgirhekên nû re rû bi rû dimîne. Êdî nayê zanîn ka aloziya ku di roja me de xwe li erdnîgariyên cuda dide dê sibê şêwazekî çawa bistîne. Niha cîhan vê yekê guftûgo dike. Ne mumkûn e ku modernîteya kapîtalîst karibe ji bo pirsgirêkên dijî çareseriyeke bingehîn biafirîne. Ne mumkûn e karibe vê yekê pêk bîne. Heger ev mumkûn bûna niha pirsgirêkên ku cîhan dijî dê pir cuda bûna.
Pirsgirêkên ku di roja me de li Tirkiyeyê têne jiyîn jî ne mumkûn e ji pirsgirêkên ku modernîteya kapîtalîst dijî cuda bêne fikirîn. Bi tevahî parçeyekî wê ye. Her çiqas hikûmeta AKP’ê tabloyeke cuda nîşan dide û dixwaze rewşeke cuda nîşan bide jî ev rastî nayê guhertin. Komara tirk weke netewe-dewlet şêwaz girtiye. Netewe-dewlet jî îcadeke modernîteya kapîtalîst e. Şêwaz, rengê wê çi dibe bila bibe ya li Afrîka Bakur û dewletên Rojhilata Navîn îflas kiriye netewe-dewlet e. Li derveyî van tiştên têne jiyîn girtina komara tirk ne mumkûn e. Bijarka ku beşdarî heman pêvajoyê bibe jî heye. Ji ber ku netewe-dewletên li Afrîka Bakur û Rojhilata Navîn hatin sazkirin di dema avakirinê de ji ezmûna weke dewlet avakirina Komara Tirk sûd hate wergirtin. Ji ber vê yekê jî pirsgirêkên di roja me de ev dewlet dijîn, di rastiyê de pirsgirêk û rewşên ku komara tirk xwediyê wê ye. Û ev pirsgirêk di nava komara tirk de berfirehtir û kûrtir têne jiyîn.
Hikûmeta AKP’ê ji bo encamên ku ev pirsgirêkên komara tirk dijî asteng bike xwe weke dewleta polîs birêxistin dike. Li Tirkiyeyê pirgirêkeke cidî ya demokratîkbûnê heye. Pirsgirêkên civakî gihiştine rewşeke ku ji nav neyê derketin. Civak li ber rewşeke ku cenetê derbas bike re rû bi rû hatiye hiştin. Gelek mijarên ku demên borî ne dihatin rojevê jî niha weke pirsgirêk xwe didin der. Di serî de jî siyaseta înkar û tasfiyeyê ya li dijî pirsgirêka Kurd tê meşandin bûye sedem ku pirsgirhekên heyî wergerin kangrenê.
Yên ku bêjin dewleteke ku ev qas pirsgirêk lê hene dê nekeve bin bandora aloziya modernîteya kapîtalîst, ketina nava bendewariyeke bi vî rengî û fikirîna ku her kes dê ji vê yekê bawer bike, bi gotina herî sivik tenê û tenê xwe xapandin e. An dereweke wisa mezin e ku her kesî dixin dewsa ehmeqan.
Tirkiye di van rojên ku ji Newrozê re çend roj mane de di vê asta bilind de pirsgirêkan dijî. Rêber Apo der barê hawîra bi biryara 13’ê Tebaxê ya ‘Bêçalakîtiya yekalî’ re gotibû „Heta serê meha Adarê ez ê bisekinim û wê demê nerînên xwe bêjim.“ Di 2’yê Adarê de jî bi daxuyaniyekê ragihandibû ku divê li hêviya Newrozê bisekinin. Ev di heman demê de ji bo hikûmeta AKP’ê dihate wateya şans û derfeteke nû. Gelo dê hikûmeta AKP’ê vê derfetê bikar bîne? Em vê yekê nizanin. Lê belê derfetên ku beriya niha jê re hatibûn naskirin ne nirxandibûn. Herî dawî jî heta destpêka meha Adarê gaveke bi tenê jî neavêt û pêvajoja ji 13’ê Tebaxê û heta wê rojê gelekî xirab bikar anîbû. Di vê pêvajoya derbasbû de di planên kûr û tenik ên tasfiyeyê de israr kir û lez dabû xebatên xwe yên di vê çarçoveyê de. Vê polîtîkaya ku hikûmeta AKP’ê meşand li cem derdorên ji bo çareseriya demokratîk a mayinde ya pirsgirêka Kurd de xwedî hewldan bûn de rê li ber bêbaweriyeke mezin vekir. Van derdoran jî di destpêka meha Adarê de bi daxuyaniya weşandin pêwist dikin wiha bêjin: „Êdî gotineke me ya ji PKK’ê em bêjin nemaye, çavkaniya pirsgirêkên tê jiyîn hikûmeta AKP’ê ye.“ Gelo hikûmeta AKP’ê dê dawî li van nêzîkatiyên xwe yên baweriyê nadin bîne? Ne mumkûn e em vê yekê bizanibin. Em ê bibînin. Pêwiste neyê jibîrkirin ku gelê Kurd di vê mijarê de xwedî tecrûbeyeke kûr e.
Ji bo Newrozê hefteyek ma. Ya rast gelê Kurd bi destpêkirina rojên Newrozê hinekî zû pêvajoya Newrozê da destpêkirin. Bi çalakiyên şermezarkirina komploya 15’ê Sibatê navneteweyî ya Roja Tevkujiya Neteweyî ev yek dane destpêkirin. Li çar parçeyên Kurdistanê û her cihê dijîn Kurd careke din li derdora Rêbertiya xwe bûne yek. Tevî ku ciwanên leheng ên mîna Mustafa Malçok xwe feda kirin û bi berdelên mezin jî be ev yek pêk anîn. Bi rojan li kolanan man, li hemberî êrîşên polîs bi lehengî li ber xwe dan. Tevî guleyan, îşkence û zîndanê ev yek pêk anîn.
Gelê Kurd Rojên Newrozê bi 8’ê Adarê Roja Jinên Kedkar wergerandin lehiyeke coşê ya tu hêz nikare xwe li ber bigire. Jinên Kurd careke din bi çalakiyên rastiya Jina Azad tê wateya Civaka Azad. Beriya bi rojan derketin kolanan û piştî 8’ê Adarê jî çalakiyên xwe domandin.
Salên borî jî gelê Kurd rêzeçalakiyên bênavber li dar xistibûn. Lê belê di Newroza îsal de ev xeta çalakiyê dê derkeve asta herî jor û di nava xwe de cudabûnan diparêze. Lewma divê bi yên berê re neyê tevlihevkirin: Pêvajoyeke ku konjonktura herêmî û navneteweyî derfetên nû afirandine, îcada modernîteya kapîtalîst netewe-dewlet îflasê dijî û dewleta tirk dê nikaribe xwe li derveyî vê yekê bigire dîsa di pêvajoya ku bêçalakîtiya yekalî ya 13’ê Tebaxê êdî bêwate bûye û di pêvajoya ku Tevgera Azadiya Kurd di dîroka xwe de pêvajoya Pêngava 4’emîn dijî de pêk tê. Divê ev yek neyê jibîrkirin.
Cemîl Bayik