Ez ji, xwe xwediyê jinê yê xwezayî dîtina zilam nefretê dikim. Tu jin divê ji min helwesteke weke xwediyekî xwezayî hêvî neke. Dibe ku di vê mijarê de mirovekî herî neçar im. Dibe ku ez xwediyê her tiştekî bim lê belê xwedîbûyîna jinekê tu caran di aqilê xwe re jî derbas nakim. Ez vê weke bêexlaqî û li hemberî xwe weke tawanekê dibînim. Bi cewherê hemû jinan re pêşxistina jiyaneke xwedî ast, di min de azweriyek e. Di vir de jî milkiyet û çînê nas nakim. Ger jinên bi milkiyet û çîn hebin, ez dixwazim wan hemûyan ji vê bikişînim. Jixwe me hun ji van sînoran kişandine nêvenga azadiyê. Ev dibe encamên xwezayî yên ku xwestek û lêgerînên min ên jinê ye. Ne hun bi hêsanî bi xwedîbûyînê digerin, ne jî kesek tîne bîra xwe ku bibe xwediyê we. Bi tenê dikarin bibin heval. Ev xweşiktir e. Ez xwe li jinê ferzkirinê nefret dikim û ferzkirina bêmaf weke ketîbûneke mezin dihesibînim. Lê belê ji jineke ku xwe bispêre şêwaza têkîliya bimilkiyet û hemû paşdebûna xwe û kêmbûna xwe ferzkirinê jî nefret dikim û vê jî weke ketîbûnekê bi nav dikim.
Me di dîroka mirovahiyê de bi jinê re meşeke bi îdîa pêk anî. Ji ber ke îdîaya we ya gihiştina jina azad heye, mirov dikare bi we ewle be, tevlî bibe bixwaze dinyaya xwe parve bike. Li gor min ev a helal e. Ya heram cihê ku milkiyetê mirov çarçove kiriye ye. Ger em ji vê rizgarbûnê pêk bînin, wê demê dibe ku hestên pîroz pêş bikeve, vîn rabe ser piyan û hizirandin biherike. Gelo ma min hun gelekî tengav kirine? Lê belê ji bîr nekin ku bi qasî ku tu kes ne bi we re ye ez bi we re me. Ez dikarim îdîa bikim ku ji yê hun jê hez dikin zêdetir ez ê têm hezkirin im, him jî yê hez dikim e. Hatiye peyitandin ku ez yê ku rêhevalê xwe yê jin fêm dikim û dixwazim em bi hev re bimeşin. Ji ber wê jî dema ku hun gelekî tengav bûn û we got, “ev çi kare hate serê me?” xirab nebînin. Sedemê wê ne ez im. Sedemê wê kesayeta we ya ku bi sedan sal in, hatiye wendakirin e, rastiya we ya civakî ku xwe wendakiriye ye, gel e, azadiya gel e. Ez dixwazim tiştê ku we wendakiriye hindekî zindî bikim. Gelo hun ji me çi dixwazin? Gelo we evîn, ewlekarî, bawerî û hizirandin xwest û we di me de ew nedîtin? Em di van hemûyan de xwedî îdîa ne. Divê hun xwestekên xwe pêş bixin û bigihênin hêza nêzîkbûna van tiştan.
Ne bi xeyalên gelekî bêwate, ne jî qet nayê gihiştin nêzîkî me nebin. Rêbertî pergaleke nirxan e. Mirov dikare bigihê, ne tenê li ser jinan, li ser vî gelê ku em bi navê wî tevgerê dimeşînin, li ser milîtanên ku em dixwazin bikin hêzeke dijwar, bêguman emê bibin hêzek. Ji ber ku weke din şoreş nameşe. Lê belê ew meş, di heman demê de meşa we ya ku hun gelekî pêdîviyê pê dibînin û hema ji her tiştî pêşdetir e ya şeref û rûmetê ye. Jixwe ger ew wiha nebûya we nedikarî rojekê jî mecal bidîta ûı nirx bidayê. Tê wê wateyê ku em di riya rast de ne. Ya esas evîna min û azweriyên min ên azadiyê ne. Weke ku bi xwedê tên girêdan, hun jin jî ev gel jî pêwîstiya bi vê girêdaniyê dibîne. Dibe ku ez ji we hemûyan dijwartir bi vê rêgezê ve hatime girêdan. Ev xeyal xeyalên kê ne, ev evîn evîna kê ye? Ez faniyek im, lê belê hest û hizrên min wê ber bi sedan salan ve biherike û biçe. Pêwendiya vê bi kesayet re nîne. Bi temamî kesayetekî gel, perçeyekî mirovahiyê ya bi nirx e. Me xwest em vê rave bikin ev yek tê qebûlkirin. Weke ku layiqê min hatiye dîtin, bêyî ku birevim dixwazim vê temsîl bikim.
Di exlaqê azadiyê de ji beriya her tiştî xwedî hêzbûn û azadbûyîna vînên beramberî hev hene. Exlaqê azadiyê, şêweyên girêdaniyên koletiyê qebûl nake. Ji ber ku mirov gelekî lewaz in ne, ji ber ku dixwazin bihêz bin, bi vê ve têne girêdan. Ji ber gelekî bi ajoyên xwe ve girêdayî ne na, li gor pîrozbûyîna azwerî û hestên xwe girêdaniyê esas digrin. Ji bo ku li gor exlaqa gelekî fermî û kevneşopî malekê ava bikin, malbatekê û ku armanca wê ji bo zarokan girêdaniyekî pêşxistinê esas nagrin. Ji bo ku hêzê bidin zagonên bingehîn ên civakê pêwîstiya tevlîbûna hev dihesin. Di têkîliyan de girîn û gazind nabe. Bi girêdaniya mekanîzmayên venêrîna civakî ve jî tevlîbûna têkîliyan nabe mijara gotinê. Taybetmendiya herî bingehîn a vê exlaqê weke ku hesteke estetîk a pêşketî esas digre, di heman demê de parvekirina xweşikbûnê ye jî. Ji bo derbaskirina zehmetiyên mezin jî dibe ku ev girêdanî hewce be. Ji bo ku têkîliya her kesekî heye, bila têkîliya min jî hebe, ez têkîliyê ava nakim. Ger bal lê were kişandin, ev dikeve pileya girêdaniyeke evînî. Yê ku asta xwedayîbûnê tengav dike evîna pîroz e. Hêza we ji bo evînên pîroz ên xwedayî nîne. Lê belê em neçar in wiha bin.
Ez nirxeke mezin didim xebatên jinê. Tu zilamekî bi qasî min xwe nedaye têkîlî û xebatên jinê. Ji gelekî weke Kurdan ku gelekî ketiye, ji hizir û hest dûr ketiye, pêşxistina jinên wiha, ji bo raberkirina mezinbûna vê xebatê têr dike. Zilam an bi jina xwe re yan keça xwe yan jî bi dostekî xwe re pêwendî dikin. ango jinên ku pê re pêwendiyê dikin ji hêjmara tiliyên destekî derbas nabin û tu zilam nikare vê yekê derbas bike. Têkîliyên ku bi pêş dixin jî bi giştî têkîliyên serdestiyê ne. Profesorekî ispat kiriye ku qaşo zilamek dikare di heman demê de ji du jinan hez bike. Vî tiştî weke dîtineke gelekî mezin dide nîşandan. Ez jî behsa ji hemû jinan hezkirinê dikim. Nêrînên profesor nîşan dide ku ezeziyet çi qasî li pêş e. Ger ez ji hemû jinên ku werin hezkirin hez nekim ezê xwe kêm bibînim. Asta min hindekî wiha ye.
Di dijînameya bi navê “ayetên Apo” de ez ji ber ji jinan hez dikim temê tawanbarkirin. Selîm Çûrûkkaya yê ku ev nivîsandiye, dema ku tevlî xebatên me yên komê yên destpêkê bû du herêmên me yên ku bi hev germ nedibûn hebûn. Ji beşa Çewlikê zazayên sunî û ji beşa Dêrsimê Kurdên elewî hev qebûl nedikirin. Koma me ji her du cihan jî mirov xistin nava xwe. Ji van deran keçikekê û zilamekî têkîlî ava kirin û zewicîn. Her du jî ji aliyê dijmin ve hatin girtin. Şahidan digotin, “di astekê de bûn ku ji bo vê têkîliyê dikarîbûn çil caran li ber lingên dijmin bigerîbana.” Weke ku ji bo hemû mirovên xwe me ji bo van jî bawer kir ku pêwîste ev têkîlî bibe têkîliya partiyê, ya welatparêziyê, ji bo jin û zilam jî divê bibe têkîliyeke rast û me xwest em rêgezê her dem pêk bînin. Me got bila milîtanên partiyê girêdaniyê di nirxên bingehîn de pêk bînin û wê ezezîbûna gelekî kevin bûye derbas bikin. Li hemberî vê bertekeke mezin raber dikin û dibêjin, “partî me ji me didize, me xerîb dike.” Di rastiyê de ev dereweke mezin e. Hêza ku van her du beşan digihîne hev partî ye. Yê ku durûtiyê dike, xiyanetê dike jî ew bi xwe ye. Hemû nirxên pîroz, bin pê dikin û dixwazin bi riya partiyê ezezîbûna xwe rizgar bikin.
Ji ber ku dizane ez hindekî hêza rêvebirina vî tiştî me jî qaşo pirtukeke bi navê “Ayetên Apo” derxist. Ez vî tiştî ji ber ku gelekî girîng e na, ji bo ku ezeziyeteke gelekî xirab re bibe mînak diyar dikim. Bêyî ku ez jinekê jî zilamekî jî di nava hindek hestên bingehîn de bihelînim, bi armancên rizgariya civakî û netewî û bi şerê rizgariyê ve girê bidim, qebûlkirina min a wan ne gengaz e. Ez ji bo vî gelî dixwazim cara yekê van tiştan pêk bînim. Ji ber ku bi vî gelî wiha tê fêrkirin “xwedîderketina pisîk û seyên xwe rêgeza herî pîroz e” xwedîbûna jina xwe û mêrê xwe jî qaşo rêgeza herî pîroz e. Ez jî vî tiştî weke ketîbûneke herî mezin dinirxînim. Muxalifên Apo jî ji ber vê sedemê derdikevine holê.
Ez nikarim di hezkirinê de pîrozbûnê nejîm. Li gor min pêwendî nîşan nedana pirsgirêkên zayenda jinê û li ser hindek riyên çareseriyê lê hûr nebûn, tê wateya şoreşgeriyeke kêm. Hesteke gelekî balkêş e, min hetanî niha xwe weke mêrekî nedît. Ez naxwazim tu kesî jî weke jineke erzan bibînim. Van hestên wiha layiqê xwe nabînim. Xweşikbûnekî, her gotineke xweşik çalakiyeke xweşik, çi tiştê ku nirxê xwe yê estetîk a xweşik hebe, parvekirina wê di min de asta azweriyê de ye. Vaye exlaq ev e.
Ji ber ku ez mirovekî azad im, ên din di derbarê min de çi nivîsîne, çi gotine ne di xema min de ye. Dibe ku berê ez hindekî ditirsiyam, lê belê niha qet natirsim. Em nikarin bibêjin ku berê jî tirs hebû, ji ber zêde xwedî hêz nebûm, min zêde nedida derve, lê belê ez niha didime derve. Divê mirov ne tenê ji bo xwe, ji bo hev jî jiyînê bizanibe. Bi qasî ji bo hev jiyînê bizanibin, bi qasî bixwazin pêşketina civakî, dikarin bi pêş bixin. Em rewşeke awarte dijîn. Hun ne dikarin bi têkîliyên civakî yên heyî ve, ne jî pergala dahatûya pêkwere ve dikarin bijîn. Em vê gavê rewşeke ku ya kevin bi rengekî awarte, bi lez ji hev cihê dibe yê nû jî bi rengê hatiye diyarkirin ve xwe derdixe holê dijîn. Di vir de her tişt bi qasî ji aliyekî ve yê kevin dirûxîne, dahatû avakirinê jî esas digre. Zimanê van dibe û li hevketina vê dê bijî. Di kesayetên we de ev tişt zêde nehatine fêmkirin. Hun her dem dixwazin ê asayî bijîn. Dema we nekarî hun ê asayî bijîn, hun dixwazin weke xeyalî bijîn. Jiyana we yan gelekî xeyalî ye yan jî asta paşerojê ya gelekî asayî ye. Hun di van her du xalan de wenda dikin. We şêwazê hûr a pêvajoya awarte tu caran bi xwe neda qebûlkirin û pejirandin. Di we de xeyalîbûn î ji rêzêbûn di nava hev de ye. Vaye di vê xalê de hun tengav dibin.
Rewşa min jî gelekî cuda ye. Teqez pêwîste hun çîroka me baş hîn bibin. Çîrok balkêş e û hînkar e. Mînak lêkolîna we ya asta min a hest gelekî girîng e. Dahûraninda asta wê hestê ber bi afirandina netewekê ve bir. Ev aliyên we nînin. Koletî, pûçbûn û kirêtiya di têkîliyên we de diherike û diçe. Hun vê ji xwe re nakin pirsgirêk. Mînak pîvanên we yên qebûl û redê bi pêş neketine. Di we de bûyera qebûl û redê tevlîhev e. Tiştê ku we red kiriye, hun dikarin roja din qebûl bikin. Di me de pêşketina qebûl û redê pêşdeçûyîna cihêkirinê ya di asta pêş de mijara gotinê ye. Di vê têkîliyê de jî di riya qebûl û redê de şerekî mezin hate meşandin. Her tişt lêyîstokeke sîxuriyê nebû. Dilsozî û welatparêziya destpêkê hetanî dawiyê bû, qezenckirina têkîliyê hetanî dawiyê bû. Lê belê du armancên berovajî hebûn. Yêkê dixwast bi dijwarî berlingên KT yê bigere, yê din jî dixwast bi dijwarî ji wê rizgar bike. Bêguman ev pevçûneke mezin bû. Tu têkîliyên hest û evînê jî nedikarî ve rizgar bike. Jixwe di vê têkîliyê de, di vê hestiyariyê de evîn û girêdanî bi pêş nakeve. Berovajî wê şev bi pêş bikeve. Di vir de hest û hezkirin dê veguherin kîn û hêrsê, girêdanî dê veguhere dijberiyê. Hest çi qasî bihêzbin, ew qasî jî dê veguhere şerekî mezin. Dê encam bibe weke ku min kiriye.
Pêvajoyên şoreşan, pêvajoyên ku him jiyîna hizir û hestên mezin in û him jî pevçîna wan in. Ên ku ne wiha ne her dem hîs dikin ku di bin lingên şoreşê de dixuşikin û jiyan ji bo wan hîn xirabtir dibe. Ez rastiya şoreşê diyar dikim, ger hêza we hebe em bi hev re bimeşin, em nikarin ê hêsan hilbijêrin. Ger min ê hêsan bijiya, ma gelo ev tekoşîn rojekê li ser piyan dima? Divê em li welat başî û xweşibînê pîroz bikin û em li wir bigihên hêza jiyanê. Şoreş hindekî ji bo vê ye.
Hunê di şoreşê de zilamê xwe bi xwe biafirînin, gelo hunê çawa zilam biafirînin? Berî her tiştî gelo hunê çi qasî xwe biafirînin? Jina ku xwe neafirîne, afirandina zilam li aliyekî bimîne, nikare xwe ji evd û kolebûna wî rizgar bike. Ev kar, karekî lêhûrbûnê ye û hunê ji bo vê hewl bidin. Ciwaniya xwe hindekî ji bo vê feda bikin. Di vê mijarê de hindekî xwe ava bikin, xwe bi çek bikin. Encax hun dikarin wisa zilam veguherînin. Ez çawa ku jinê bi hêsanî naecibînim, hunê jî zilam bi hêsanî ne ecibînin. Ger min bi hêsanî jin ecibandiba, yek jineke xwedî nirx û pîvanên Rêbertiyê dernedikete holê. Hunê jî hindekî vî tiştî ji bo xwe esas bigrin. Jina ku bi xwe ewle ye, divê xwe baş plan bike. Ez tehrîka xweşikbûnê û pîroziya hest a di we de pêş dixim. Ez we vedixwînim egîdiyê. Ev hest û hizrên we gur dike. Dibe ku ji nava we gelek qehreman derbikevin. Hun jî vê rêbazê pêk bînin. Dema hun bibêjin, “ez koleyê te me, nizanim çi yê te me” hunê di serî de wenda bikin. Gelo dema zilamtî tê gotin, behsa çi tê kirin? Ger hun berî vê pirsê bipirsîn jî bibêjin “zilamê ku min xwe dayê” tê wê wateyê ku hun tune bûn. Ji ber ku zilamê di civakê de zilamê ku yê we di heftiyekê de tune bike ye. Ji bo wê jî xwedî plan bin, xwe bi hêsanî nedin dîlkirin.
Ger ez ji bo ku xwe bi we bidim qebûlkirin bi ziravî amade dikim, sedemeke vê heye. Hun jî di mijara wiha bûyînê de xwedî îdîa bin. Tişta herî xirab e, bi erzanî û bi koletî girêdan e. Ez nabêjim bila hezkirin û rêhevaltî nebe, bi kesayet û nasnameya xwe ve vê têkîliyê ji bo vê jî xwe biafirînin. Hun çi qasî bikaribin bi bandor, bi plan û bi tevdîr bin tê wê wateyê ku hun ew qasî şoreşger in. Naxwe dema we got, “em çi qasî kole ne, em çi qasî jina mêrê xwe ne” hunê şoreşê paş ve bibin. Ji ber wê jî nirxa zemînê azadiyê, rêgeza azadiyê baş bizanibin. Dahîrandinên ku min ji bo wê pêş xistiye û hêza partiyê baş binirxînin. Xwe bi jêhatiyên xwe yên afirandêr ve bikin yek. Bi vî rengî hun dikarin di zilam de asteke diyar biafirînin. Dema ez dibêjim, zilamê xwe biafirînin, ez nabêjim zilamekî li gor xwe biafirînin. Ez dibêjim asta zilamtiya ku tê qebûlkirin biafirînin. Hindekî hemû zilaman biafirînin. Ez jî him zilam û him jî jinê diafirînim.
Em destpêkên xweşik pêk tînin û misoger bi pêş dikevin. Ya herî girîng jî di têkîliyan de pêşketin heye. Dema ku mirov dibêje jin, hest û hezkirin tên bîra mirov. Ez vê bi asteke guhertîtir bi dest digrim. Min ji bo vê got, “rizgariya evînê.” Divê hun bizanibin ku ka ev yek tê çi wateyê. Ya herî giring jî ji pirsa “jiyaneke çawa” re eniya xwe ve pêwîste bersivên we yên gelekî hûrbûyî hebin. Hun dikarin li ser vê bi salan nîqaş bikin. Civakeke çawa, siyaseteke çawa, artêşeke çawa, hesteke çawa, têkîliyeke taybet û giştî ya çawa, hezkirineke çawa, ecibandineke çawa, zayendîtiyeke çawa? Hun dikarin van hemû mijaran nîqaş bikin û bigihên zelaliyekê. Ev him mafê we ye û him jî erka we ye.
Girîngiya mijarê bênîqaş e. Şoreşa jinê mijara sedsala 21ê ye. Ger mirovahî dê piştî vê gavavêtineke girîng pêk bîne, dê vê kûrbûnê di asta jinê de bi dest bixe. Rexmî ku em gelekî ji her alî ve paş ve hatine, em şoreşekî ji hemû gelan pêşdetir kûr dikin. Ev jî ji bo me kêfxweşiyek e.
Her şoreşeke dîrokî di serî de bi kesên kêm û lewaz ve, di axên hêjar de pêş dikeve. Şoreşa Kurdistanê jî hindekî wiha ye. Lê belê ev şoreş hindek nirxên bingehîn ên mirov pêdîvî pê hene, di cewherê xwe de dide jiyîn. Perçeyekî vê yê herî girîng jî şoreşa jinê ye.
Em dizanin ku hun bi zehmetiyan re rûbirû ne. Hun ji nava mercên jiyana gelekî cuda û awarte tên. Lê belê şoreşa jinê gelekî giring e, ji bo dahatû û serkeftina şoreşekê ye. Li ser vê bingehê ez bi pêşketina konferansên jinê jî bawer dikim. Kongreya we ya di asta netewî de jî wê rê li ber pêşketineke zêdetir vebike. Dê her biçe tevgera jina azad pêşketinê pêk bîne. Xebatên we yên di vir de perçeyekî vê yê girîng e. Heta xwedî naverokekî ye û wê ji bo şoreşên din bibe çavkaniyek. Pêwendiya me jî ji bo vê gelekî bilind e.
Ez xwe dispêrim van hemû tiştan û diyar dikim ku em him destpêkên saxlem pêk tînin û him em ji rastbûna riya xwe ewle ne. Em bi asta xwe ya heyî ve jî ji hev fêm dikin. Li gor pêvajoyên kevin, rêzdarî û hezkirina me gelekî pêş ketiye, divê em di vê de bi israrbin. Ev dê me bibe afirandin û hevparkirina nirxên azad, wekhev û ya herî girîng jî ya xweşik. Jixwe şoreş amrazê pêkanîna vê ye. Bi dijwarî pêdiviya we bi vê heye. Di vê wateyê de şoreşa min şoreşeke armancê ye. Şoreşeke bi jinê re jî him pêkanîna ne koletiyê azadiyê, ne kirêtiyê xweşikbûnê, ne şaşitiyê rastiyê ye û him jî şoreşa parvekirinê ye.
9 Reşemî 1995