Ji parêznameya Pirsgirêka Kurd û Çareseriya Netewa Demokratîk hatiye berhevkirin
Bê ku têgihîştin di derbara têkîliya di navbera jin û zilam de çêbibe, ti pirsgirêkên civakî ne têra xwe dikare bê fêmkirin, ne jî çareserkirin. Di bingeha pirsgirêkên civakî de têkîliya jin-zilam veşartiye. Di civaka hîyerarşîk û şaristaniyê de saziya zewacê ku yekalî li ser jinê tê ferzkirin; desthilatdariya zilam pir aliyan de înşa dike, ev jî tê wateya ku bingeha saziya koletî û berbend (pêgirtî/bağımlılık) ku tenê xwemalî (özgü) civaka mirov e û dibe ku di xwezayê de ti zindiyên din wiha nejîn, hatiye avêtin. Yekemîn statuya netewgerî, çînayetî û civakîtiya serdest-bindest li ser vê bingehê bilind dibe. Di bingeha her cûre şer û pevçûnê de jî ev heye. Dîroka şaristaniyê û qonaxa wê ya herî dawî modernîteya kapîtalîst tişta ku herî zêde dipêçe, berovajî û neyînî dide nîşan rastiya di derbara statuya koletiya jinê ya li ser vê bingehê ye. Di civaka şaristanî de navê jinê bi şeytan re jihev (özdeş) bûye, di civaknasiya modernîteyê de jî dayîka zarokan, karkera bêmişe (ucretsiz), herî sernerma konformîzmê ye. Têgihîştina şêwaz û naveroka asta koletiya -ku bi hezar salan bi dest-mêjiyê zilamê zordar û mêtînkar li jiyana jinê daye xwarin- diviya yekemîn pêngava civaknasiya rastiyê bûya. Ji ber koletî û şêwazên mêtîngeriya di vê qadê de protîpa hemû şêwazên mêtînkarî û koletiya civakî ye. Berovajî vê jî rewacdar e (geçerli). Têkoşîna azadî û wekheviyê li beramberî mêtîngerî û koletiya ku bi jiyana jinê dane xwarin û asta serketina vê têkoşînê li beramberî mêtîngerî û koletiya di hemû qadên civakî, bingeha têkoşîna azadî û wekheviyê ye. Sedema bingehîn a ku di dîroka şaristaniyê û modernîteya kapîtalîst de têkoşîna azadî û wekheviyê ku hatî meşandin li ser esasekî rast pêş neket û rê li ber serketinên bihêz venekir, ew bû ku têra xwe hişmendî û saziyên mêtînger û koletiya ku di jiyanê de bi jinê dane hêwirandin nehate fêmkirin û li dijî wan têkoşîn nehate bingeh girtin. “Masî ji serî de bêhn dikevê” dema bingeh saxlem û rast nebe, bînaya ku paşê ava bikî bi hejandineke hêdî jî nikare ji hilweşînê xilas bibe. Di dîrokê û roja me ya îro de rastiya ku dijî bi mînakên vê yên bêhejmar re dagirtiye.
Lewma dema pirsgirêkên civakî têne çareserkirin li ser mijara jinê lêhûrbûn çêdibe; runişkandina hewldanên azadî û wekheviyê li ser jiyana jinê hem rêbaza lêkolîna bingehîn, hem jî divê bingeha xebatên estetîk, exlaqî û zanistî yên bivac (tutarlı) be. Rêbazekî lêkolîna ji jinê bêpar, têkoşînekî azadî û wekheviyê ku jinê negre navenda xwe, nikare heqîqetê fêm bike, azadî û wekheviyê pêşbixîne.
Di pêşanî de pênasekirina jinê, diyarkirina rola wê di jiyana civakî de, ji bo jiyana rast esas e. Em vê dariziyê ji ber taybetmendiyên wê yên biyolojîk û statuya civakî nabêjin. Wek hebûnê, têgeha jinê girîng e. Bi qasî jin were pênasekirin, danasîna zilam jî mumkun dibe. Em nikarin ji rêya zilam ve jiyanê û jinê rast pênase bikin. Hebûna xwezayî ya jinê di cihekî hîna navendî de ye. Ji aliyê biyolojîk ve jî ev wiha ye. Daxistin û nixumandina statuya jinê ji hêla civaka desthilatdariya zilam ve li pêşiya fêmkirina me ya rastiya jinê asteng e. Xwezaya jînê bi jinê re hîna bêtir têkîldar e. Piştderkirina jinê heya dawî ji jiyana civakî vê rastiyê şaş nade der, belku wê piştrast dike. Hêza tineker a zilam di kesayeta jinê de di esil de êrîşê jiyanê dike. Wek desthilatdariya civakî dijmintî, talankariya zilam a jiyanê bi rastiya wî ya civakî ku jiyaye re, ji nêz ve têkîldar e. Dema em vê dariziya xwe gerdûnî dikin dikarin dualîteya enerjî-made esas bigrin. Li gor madeyê, enerjî hîna bingeh e. Made bixwe enerjiya avabûyî ye. Şeklê formgirtî yê enerjiyê ji bo rakirin û hebûnîkirinê ye. Made bi vê taybetmendiya xwe ve enerjiyê dixîne qefesê, herikbariya (akışkan) wê dicemidîne. Para enerjiya forma her madeyekê cuda ye. Jixwe ev cudahiya enerjiyê; cudabûna avahî, formên madî diyar dike. Enerjiya di form, madeya jinê de ji enerjiya madeya zilam cewaz e. Enerjiya di jinê de hem hîna zêdetir, hem jî wesifa (kalîte/nîtelik) wê cuda ye. Forma jinê vê cudahiyê çêdike. Di xwezaya civakî de dema enerjiya zilam ber bi amûrê desthilatdariyê ve werdiguherê, halê şêwaz û formên madî digire. Teşe (dirûv/şekl/biçim), di hemû gerdûnê de wek enerjiya sarbûyî, parêzkar (muhafezekar/tutucu) e. Di civakê de bûna zilamê desthilatdar, bûna teşeyîtiya desthilatdariyê ye. Enerjiya ku hildigre bi giranî form girtiye. Enerjiya ku nehatibe rewşa formê kêm e û di pir kêm kesayetan de dijî. Di jinê de jî piranî enerjî nayê halê form û teşe. Enerjiya wê rewşa xwe ya herikbarî diparêze. Ger di qefes, formê zilam de neyê ragirtin, wek enerjiya jiyanê herikbariya xwe dom dike. Xweşikî, helbestvanî, qabîliyeta wateyê di jinê de ku nehatî cemidandin, bi vê enerjiya wê ya ku giranî çêdike re ji nêz ve têkîldar e. Ji bo fêmkirina vê rastiyê jî divê jiyana zindî hîna kûrtir bê naskirin.
Peresaniya (evrim) jiyanekê heya jiyana mirov, dikare were danasîn an jî divê bê pênasekirin. Di serî de divê mebesta jiyanê bê lêpirsîn. Em çima dijîn? Jiyan çima xwe didomîne, xwedî dike û diparêze? Herhal gotina “ji bo jiyanê xwedîkirin, xweparastin û zêdebûn (ûreme) hewce dike” wek bersiv têrê nake. Ji vê jî bêtir pirsa divê were kirin em çima dizên, diparêzin û xwe xwedî dikin? Wê bê gotin ji bo jiyanê. Wê demê jî em dikevin werçerxa stewr. Ketina werçerxa stewr jî ne bersiv e. Astên hişmendiya pêşketî ku heya mirovan wek şeklekî enerjiyê peresîn bûye, dide nîşandayîn ku diyardeya fêmkirinê wê hin serbendan (ipucu) bide. Peresîna gerdûnê heya mirovan, hêzek wateyê ya herî pêşketî nîşan dide. Wek ku rastiya veşartî an jî potansiyel a di gerdûnê de her dixwaze bigihîje encamekî ku derkeve holê, bê fêmkirin û bê pêhesîn. Pêwîstiya fêmbûyîn û pêhesînê tehn (niç/dürtü) herî bingehîn a gerdûnê ye. Ji vê xalê pêve pirsa ku divê were pirsîn, pêwsîte li ser fêmkirin û pêhesînê be. Tişta ku dixwaze were fêmkirin û pêhesîn çiye? Di pirtûka pîroz de hukmek heye; “xwedê dibêje ku ez razek (sır) bûm, ji bo ez werim zanîn, min gerdûn afirand”. Dibe ev ji bo pirsa me bersivek be. Lê ne bes e. Pêwistiya zanînê ji bo tam wateyê îsbat bike, têrê nake. Lê wek ku bi qismî raza di jiyanê de eşkere dike. Pênaseya giyana (tın) a Hegel de jî xwedî wateyekî wek vê ye. Di Hegel de giyana mutleq û gerdûn, bi zanebûn li xwe wergeriyaye. Gerdûna ku dixwaze were pêhesîn bi derbasbûn ji qadên fîzîkî, biyolojîk, civakî re vê bi têgihiştina felsefî ku halê herî ragedar a zanebûnê ye, ango bi giyana mutleq re xwe dide pêhesandin û wiha jî tetmîn dike; wiha jî xwe dike gerdûna naskirî, macerayê temam dike. Ev dariziyên ku parên girîng yên heqîqetê hildigirin, mebesta jiyanê bi wateyê re hevyek dikin. Têgeha “teoriya” di felsefeya Yewnan de wateyên mîna vê dihewîne. Di encamê de “wate” xwedayîbûna mirovê civakî ye. Pirsa di vir de girîng; xwedayîbûna mirovê civakî an jî hêza “wate”ya bidestxistî, dikare hemû wateya di gerdûnê de temsîl bike an jî rave bike? Wateya mezin a di civakîbûnê de (giyana mutlaq a di Hegel de) dikare bi wateya gerdûnê re hevyek bê kirin? Ma civak bixwe ne hebûneke kêmaniye? Wê demê ma wateya wê jî wê kêm nebe? 
Lê em bi halê xwe yê mirov nikarin bi tevahî van pirsan bibersivin. Ji ber em bi civakê re hatine sînorkirin. Em nikarin bibin hebûneke jor civak. Em tenê dikarin pirsan bikin. Şensê me ewe ku pirspirsîn jî nîviya wateyê ye. Lewre dikare serbendê ji bo fêmkirinê bide. Niha divê bikevin ferqa wê de ku watedarbûyîn pir girîng e, pir nêzîk bidestxistina mebesta bingehîn a jiyanê bûne û bi vê re tetmîn (tatmin) bibin. Di derbara jiyana biwate jî; em dikarin hukum bidin ku ji bo em beşekî mezin a pirsgirêkên bingehîn çareser bikin, herî kêm ew jiyana civakî ya adil, xweşik û rast a ku tê hêvîkirin bersiva wan bibînin kedî û jêhatî ye. 
Dema em bi vê perspektîfa felsefî ber bi jin ve biçin dikarin bigihîjin encama ku divê pêwendiya jiyana biwate bi jinê re bi aliyên wê yên xweşik, baş û rast pêş bixin. bi vê dariziyê jî ger bikevin rê wê armanca jiyana bi jinê re ne zêdebûn û zêde çêbûn be. Wiha zêdeçêbûna zindiyên yek hucreyî jî ku zindiyên herî besîtin di ferqa hilberînê de ne û dikare were gotin ku jiyana wan ya yek armancî li ser vî esasî hatiye kodkirin. Lê belê peresîna paşê, yek hucreyî hema bêje xwe bi du beşên wekhev dabeş kiriye û ev ne dawiya jiyanê ev çalekiya yek hucreyî ku bi mîlyar caran dubare dabeş bûye bi şûna dawîkirina jiyanê bi lez ber bi peresînê ve dibe, nîşan dike ne ku zêdeçêbûn, peresîn bersiva biwate ya gerdûnê ye. Ji bo jînê zêdebûn amûrekî pêwsît e, lê ji bo fêmkirina wê (jiyan) ticar ne bes e. Zêdebûn amûrî ye. Ne armanc û watedarî ye. Ya rast, jiyana ku wateya wê tenê zêdebûyîn be jiyaneke pir kêm û bi kêmasî ye. Di yek hucrehiyan de rewş wiha ye, lê jiyana bi jinê re ya wek mirovan, heke bi hilberîna zêdebûyî û zayendîtî (cinsellik) ve bê girêdan ne tenê kêmaniya jiyanê her wiha korbûyîna wê jî rave dike. Ji ber zêdebûyîna wek amîpan bi jinê re her nabe, zêdebûna bi jinê re heke bixin navenda jiyanê, bikin armanca wê, ev tê wateya ku ji peresîna gewre, wateya hewce nehatiye girtin. Jixwe di civaka mirovan de problema nufuzê bi teknolojiya îroyîn bi tevahî hatiye derbaskirin. Kêmbûyîna nufuza cûreyê mirov ne pirsgirêk e, berovajî zêdebûna wê ya ku êdî nema di cîhanê de bi cih dibe her diçe dibe pirsgirêkekî mezin. Jixwe çawa di zindiyên yek hucreyî de jî hatî îsbatkirin leza zêdebûnê bi asta paşketî, seretayî ve têkîldar e û her zêdebûn dibe mirinek. Zêdebûna fîzîkî di hemû cûreyên gerdûnê de wateyekî wiha jî di nav xwe de digre. Hebûnê/a mirinoyî (bergorî/fanî/ölümlü) bi zêdebûnê wer dihesibîne ku herdayîm dikare xwe bide jiyandin, lê ev xeta ye. Bi kopîkirina xwe re domandina xwe dikare pêwîstî û daxwaziya bêdawîtiyê tetmîn bike lê belê rast û heqîqî nabe. Bi kinahî felsefeya jiyana bi jinê re li ser zêdebûnê zêde wateyekî xwe ya cidî tine ye. Di civaka çînî de mîras û diyardeyên wek bihêzî ji jina zayok (doğurgan) re hin wate daye ku ev jî wateyekî bi zext û mêtîngeriyê re têkîldar bûye, ji bo jinê negatîf e. Ango jina ku zêde bizê, jina ku zû dimire ye. Jiyana nirxên wateya wê bi jinê re pir bilind be; an bi zayînekî pir kêm, an jî bi giştî heke pirsgirêka zêdebûna nuruzê ji bo cûreyê mirov hebe, bi jina ku qet nezê re mumkun dibe. Zayîna zêde wek ferd û civak ji bo gelên paşmayî û mêtîngeh ku xwe bi hêza polîtîk û entelektuel zêde pêşnexistine wek parastina cewherî dikare watedar be. Bi zêdekirina nîjadê xwe re bersivdayîna qirkirina li ser xwe rêbazekî berxwedan û berdewamkirina hebûna xwe ye. Lê belê parastina cewherî ya civakên ku zêde ne xwedî şensê jiyana azadin, e. Di civakên ku asta wateyê ewqa daketî be bi jinê re ji ber vê sedemê jiyaneke li ser bingeha estetîk û rastiyê nabe. Rastiya heyî ya civakên cîhanê, vê yekê piştrast dike. Jiyana bi jinê re bi erka parastin û xwedîkirinê re ti aliyên wê yên xweser tine ye. Ji bo her zindiyekê xwedîkirin û parastin hewce dike. Nîqaşkirina jiyana bê jin an jî zilam zêde watedar nabe. Di hemû jiyanên zayendar (eşeyli) an jî nezayendar (eşeysiz) de diyardeya zilam-mê heye. Lewma pirsgirêk ne hevjiyanî (eş yaşam) bixwe ye, bi wateya di civaka mirovahî re elaqedar e. Civaka mirovan ne şêwazê jiyana her kîjan ji cûreyên e. Di nava xwe de û li ser xwezayê xwedî taybetmendiyekê ye ku dikare diyardeya hukumranî û desthilatdariyê pêşbixîne. Çawa wek di desthilatdariya dewlet-netew de beza li pey netewa mezin a çendanî (nicel)- çawanî (nitel), dikare gerstêrka (gezegen) jiyanê biguherîne goristana jiyanê. çelexwariya (çarpık) li vir ji civakê, ji civaka desthilatdariya zilam çavkaniya xwe digre. Hegemonya ku zilamê serdest li ser jiyana jinê ava dike gerstêrka me aniye halekê ku lê neyê jiyîn. Ne bi peresîna biyolojîk, bi desthilatdariya hegemonîk a serdestiya zilam ve digihîje vê encamê. Lewma pêwîste jiyana bi jinê re ji diyardeya desthilatdariya hegemonîk a serweriya zilam rizgar bibe. Jiyana jinê ya di bin hukumraniyê de ruxmî ku bi zayîna xwe bi milyon salan mirovahî da jiyandin, lê bi modernîteya kapîtalîst re bi awayekî îronîk dawiya jiyanê tîne. Bi statukoya heyî re jiyana bi jinê re, agahiya dawiya jiyanê dide. Mînakên bê hejmar a vê rastiyê hene heke em rêz bikin.
a- Nufuz hema gihîştiye asta tehdîtkirina cûreyên din yên zindî. Ev terzê jiyanê, xwezayîbûna jiyanê, ekolojiya wê bi lezekî her ku diçe zêdetir tehdît dike.
b- Li hundir u derveyî civakan de rê li ber zordarîyeke bê sînor vedike. Asta milîtarîzmê vê rastiyê têra xwe îsbat dike.
c- Zayendîtî kiriye amûrekî tirsnak a îstîsmarê. Li ser zayendîtiya jinê zext û mêtîngeriyekî hovane pêşxistiye. Jiyan bi tevahî ji rê derxistiye, hema bêje bi xerifîna (sapma) zayendîtî ya ku xwe bê wate dubare dike re bûye hemwate. 
d- Jin her diçe ji civakê tê dûrxistin, kirine amûra domandina nîjad a mecbûrî û metaya zayendîtiyê, hêza erzan a kar. Wek ku ti wateyeke wê ya din jî tine ye. 
e- Li ser jinê wek ku qirkirinekî çandî tê pêkanîn. Lê zayendîtî, rola wê ya domandina nîjad û wek leşkera bêkar a bêmişe û mişekara (ücretli) erzan nirx rave dike. Wek fîzîkî, exlaqî û wateyî ji hêza cewherî ya parastina xwe bêpar hatiye hiştin.
f- civakekî ku jin di bin van bandoran de dijî û di nava pencikên jiyana bêwate de digevize, encex dibe civakekî nexweş. Civaka jina bêwate, bixwe jî dibe civaka bêwate.
Nîşane hîna dikarin werin zêde kirin, lê ev tenê baş eşkere dikin ku pêwîstiya werguhertinekî bingehîn bi jiyana hevalbenî ya bi jinê re heye. Bi jina milk û bêparastin re jiyana azad gengaz nabe. Di aliyê exlaqî de jî mimkûn nabe. Ji ber ku koletî encex bi hilweşîna exlaqê civakî re pêk tê. Li gor ku bê jin jîn nabe (berovajî jî rast e. Bê zilam jî jiyan dibe.) rizgarkirina jiyanê rizgariya jinê jî ferz dike. Ev vegotin bêtirî xwe bi jina di nava avahiya civakî de pêwendîdar e. Pirsgirêka jinê bi têkîlî û cîhana hişmendiyê re hîna bêtir girîng e. Heya li beramberî îşaretên neyînî di derbarê jinê de serîrakirinekî serketî pêşnekeve, bi giştî hevalbendî, bi taybet jî hev-jiyaniya azad pêk nayê. Nexasim wek tezên dijber ji bo jîna di asta hevjiyaniya azad bi jinê re;
a- Bê ku domandin û zêdekirina nîjad bê esasgirtin, li gor îdealên mirovahiya gerdûnî, bi berçavgirtina hebûna di rastiya zindiyên din de pêdiviya sereke bi têgeha hevjiyaniya ekolojîk heye. Asta gerdûnî ya civak gihîştiyê jîna azad bi jinê re rewacdar dike. Sosyalîzma rast encex bi jinê re li ser bingeha jiyana azad bê înşa kirin. Pêşaniya (ne paşanî) sosyalîzmê bi jinê re teqez gihîştina asta jiyana azad hewce dike.
b- Ji bo vê bi desthilatdariya hegemonîk a serdestiya zilam re di aliyê hişmendî û sazî de têkoşînkirin û di asta hevalbendiya azad de biserxistina sazî û hişmendiya vê têkoşînê. (hewce dike) jiyana hevalbendiya azad bêyî vê serketinê nikare pêk bê.
c- Jiyana bi jinê re ticar nikare di wateya dayîmîkirina ajoya zayendîtî, wek pir jîyankirinê were şîrovekirin. Çi şaristanî, çi jî bi modernîteya kapîtalîst re jiyana zayendparêza civakî ku gihîştiye astekî tirsnak, heya di hemû qadên hişmendî û sazî de neyê tesfiyekirin, hev-jiyaniya azad pêş nakeve. Di sazî û paradîgmayên ku jinê wek milk û biresera (nesne) zayendîtî dibînin, jîna bi jinê re ne tenê bê exlaqiya herî mezin ne, şêwazê jîna herî şaş û nexweşik e. Di bin van şert û mercan de ti nimûneya diyardeyeke din a civakî tine ye ku jinekê pê re jî girêdayî zilamekî ewqa piçûk bixîne û birizîne.
d- Hev-jiyana azad bi jinê re; encax di şert û mercên redkirina mulkiyetperweriyê, bi tevahî derbaskirina zayeneparêziya civakî ku hatî îstîsmarkirin, di her astê de jî pêşdîtina wekhevitiya civakî (wekhevîtiya li ser bingeha cewaziyan) mimkûn dibe. 
f- Civak encex di bin van şertên erênî de dikare li gor hev-jiyana azad be, nexasim dikare ber bi civaka şertên azad û wekheviyê peresîn (evrilme)bibe. 
g- Di bin şertên erênî yên civakî de jin û zilamên ku nirxên exlaqî û binyadî pêşxistibin dikarin bibin xwedî jiyana hevalbendiya azad.
Pêwîste baş were zanîn ku şaristanî û modernîteya hegemonîk bi bedîla înkara hev-jiyana azad, pêş ketiye. Lewre ahenga hêzê ya hem binyadî hem jî exlaqî ku şertê mecbûrî ya evîna civakî ye, ji ber di navbera jin û zilam de nemimkûn kirin, evîn nikare pêk bê. Evîn, di şert û mercên zewaca ku civaka kole -ku enerjiya wateyê wenda kiriye- û cewacên ku têkîliyên koletiyê wan di kêliyan de hildiberîne, nikare pêk bê. Bandora xedar a desthilatdariya hegemonîk û modern, ji ber vê sedemê herî zêde di nemimkûniya hev-jiyana azad de tê dîtin. Lewma jiyana ku ji hêla mirovahiyê ve wek behît (mucize) tê pêşwazîkirin, di van şert û mercan de behîtîbûn û sêhrîbûna xwe wenda kiriye, bi taybet ji hêla jin ve wek karesatekî ku bi qehr û xwekuştinê ve tê pêşwazîkirin, bûye. Divê were fêmkirin ku jiyana hevalbendiyê înşayekî civakî ye. Di navbera kesên nêr û mê de pêk nayê. Di navbera jinîtî û zilamtiya civakî ku hatî avakirin pêk tê. Pêwîste bê zanîn înşaya hegemonîk her du zayendan seqet dihêle, têkîliya di navbera wan de ji vê bandor dibe, wek têkîliyên hegemonîk teyisîna xwe dibîne. Di têkîliyên hegemonîk de evîn pêk nayê. Di evîna mirovan de şertê sereke vîna azad a aliyan e. Modernîte û şaristanî bi jiyana hegemonîk a hem sazî hem birdozî rewacdar bûye, lewma di bin navê evînê di dirêjahiya dîrokê de di nav parasoks de dîmîne. Pir zêde behsa evînê tê kirin lê nayê pêk anîn. Wêjeya cîhanê di wateyekê de ji vegotinên trajîk a evînên ku pêknehatî, îbaret e. Destanên vedibêjin ku şer ji ber jinan çêbûne jî îsbata vê rastiyê ne. Hemû şeklên hunerê wek ku îtîrafa vê evîna pêknehatî ne. Ol jî cûreyek herî kevn a berhemên hunerî ye ku ji arzûyên yek alî û pêknehatî ji têkîliyên xweda-xwedavendan pir zêde bandor bûye.