Roja hevgirtin û yekîtiya kedkar û karkeran yekê gulanê ku em dixwazin pîroz bikin, di sala 1991’an di roja me ya îro wateya pêwîste em bidin bêgûman famkirina pirsgirêkên sosyalîzmê û encamên pêwîste xwediyê kedê derxîne divê çibe, em hinek bêjin wê di cîde be.

Ev çend sale êrîşên mezin li ser sosyalîzmê tê kirin, ya pêwîst bû sosyalîzm bike çiye? Çima pêwiste mirov xwedî lê derkeve? Çawa xwedî lê tê derketin? Sedemê ew qas êrîşan çiye? Lawazî û şaşitiyê avahiyê çiye? Ji bo dubare derkeftinekê divê çi were kirin? Ev pirs bêne kirin û bersivên wan werin pêşxistin, wê nêzîkatiya watedar a pêwîst jî bê nîşandan.

Sosyalîzm, bi dîroka mirovahiyê we her ku biçe wê weke xeyaleke (utopya) zanistî pêşbikeve. Sosyalbûyin yanî civakîbûyin, şêweyeke bi hebûnê destpêkirina cûreyê mirovan e.

Mîrov her ku cîvakî dibe cureyê xwe ispat dike.

Di wateyekê de mirovbûyin, bi cîvakbûyinê destpêdike, bi sosyalbûyinê destpêdike. Sosyalîzm jî di îddiaya îfadeya zanistî ya civakîbûyinê ye. Ji lewra ji sosyalîzmê gûman kirin, ji însan, ji hebûna wî ya civakî gûman kirine ku ev jî gengaz(mumkun) nabe. Hebûna însan, hebûna civakî her ku hebe, pêş bikeve, wê sosyalîzm jî hebe, wê pêş bikeve. Û ji xwe li gorî zîvronekên pêşketinan jî her biçe wê dewlemend bibe. Çarenûsa mirovahiyê çarenûsa bi keda xwe nivîsandiye. Ew heta ku biçe, dest bide çi, sosyalizm jî wê bibe îfadeya ronakbûyina wê.

Di dîrokê de heta rawestgeha sosyalîzmê bi hêsanî pêşneketiye. Di necama tekoşînên mezin, em dizanin ku nêzî îfadeya zanistî bûye. Di şêwe girtina civaka mirovahîyê de tekoşîna civakî herdem roleke motor dilîze. Cardin dema mirov li rojame ya îro jî dinêre, di bin êrîşên heyî de em ê bibînin ku tekoşîneke civakî tê lidarxistin. Di tehlîlê dawî de tekoşînên di çarçoveya netewî û navnetewî, civakî ye. Ya sosyalîzm dixwaze weke qozeke tekoşînê li vê zêde bike, zanistî bûna wê ye. Em li vir ne di wê rewşê de ne ku dîroka sosyalîzmê an jî tekoşîna civakî binivisîn in. Qet pêwîstî bi vê nîn e. Êdî mijareke ku piraniya we bi xwe dikare lêkolîn bike.

Pêşketinên di salê dawî de ên sosyalîzmê xumam dike her weha ji baweriyê dixîne nîrxandina wan wê di cî de be. Ev ji hêla me girîng e. Ji ber ku êrîşek heye û parastina sosyalîzmê her weha pêşxistina wê hema bêje bûye rewşeke şermkirinê. Şaşitiya kêmasiyên sosyalîzma pêkhatî (reel), bi giştî weke şaşitiyên sosyalîzmê nişandayîn pir pêşketiye. Û her weha em di rewşeke wusa de ne ku em nikarin texmîn bikin ku emê çawa xwe ji van bandorê wê yê neyînî rizgar bikin. Asta famkirina me ya cewherê sosyalîzmê qederekî bi sînor e. Ev tenê ne ji bo gelekî taybetmendiyê me yê pir paşketî yên civakî ye, di gelemperiya cihanê de tê famkirin ku teoriya sosyalîzmê pêşnaxîne, pêkanîn a wê jî şaş e û herweha heta bigihêje berowajî cewherê wê, wê bê xuyakirin. Cardin wusa tê famkirin ku sosyalîzma reel, yanî sosyalîzma pêkhatî, ji bo sosyalîzmê belkû jî ketiye rewşeke ji dijminantiya kapîtalîzmê. Çawa hate vir? Li ser pir hate sekinandin û wê bê sekinandin jî.

Şaşitiyên berovajî cewherê sosyalîzmê çi bû, çawa dest bi şaşitiya hate kirin, çawa pêşket? Wusa tê famkirin ku wê rexneyê dijwar lê bikin. Mirov sosyalîzmê tenê di nava têgehên Marksîst-Lenînîst de bi cîh bike tengav kirina wê ye. Mirov Marks jî Lenîn jî di pêşketina Sosyalîzmê de weke rawestgehekê binirxîne wê di cîh de be. Û ger sosyalîzm weke pergalekê pêş bikeve, di vê zanistê de gelek rawestgeh û nûnerên wê hene. Famkirina vê ne zehmet e. Şaxekî zanistê tenê ji aliyê yek hosteyî nayê temsîl kirin. Ekolên zanistê bi hewldanên gelek mirovên zanistê û di roja me ya îro de jî bi awayekî dawî nebûye berdewam dike.

Weke şaxekî zanista civakî sosyalîzm jî girêdayî pratik a konaxên cûr be cûr wê xwe pêş bixîne. Wê teorî û pratîka xwe gelek caran wê ji be çavan derbas bike û îfadeya zanistên civakî, ifade ya zanistê kîmyevî cûdatir her weha ji teqeziyê wêdetir, bi îhtîmala, ji be ku xwedî taybetmendiyeke hîn bêtir ji îhtîmalan vekiriye wê ji teqeziyê dûr bisekine, bi vî awayî her ku biçe wê hîn bêhtir li gorî îhtîmalên hundirîn wê xwe li ser van bingehan wê xwe pêşbixîne, ji lewra wê gelek deman bi gelek nûnerê xwe an jî wê bi kesên teorî û pratîka wê mijûl dibin wê pêşbikeve.

Li vir ya girîng hebûna tekoşîna civakî ya di dîroka mirovahiyê de ye. Her ku diçe, yên li dijî sosyalîzmê ne, yên dixwazin li ser civakê ji lewra li ser keda civakî ji xwe re cîh bigre û di dîrokê de herdem weke serdest û mêtinger derdikevin pêşberî me, tiştê ev kesana dixwazin înkar bikin, li şûna vê yên teoriyên din an jî li hevkirinan û di tekoşînê xwe yê civakî de herdem sosyalîzm red kirine.

Civakek bi rastî jî organîzmayeke bi kedê pêşdikeve ye. Cûreyê nepeniye Cûreyên kedê hene. Begûman mirov dikare weke kategoriyên ked a zanstî, ked a siyasal, ked aborî cûda bike, lê ya girîng pêşketinên civakî ne ji xweber, ne ji aliyê hêzên jorê civakê dibe, bi tehlîlan, ne jî bi qeza ji aliyê hin kesên di nava civakê rê li ber hatiye vekirin.

Ya civakê dike civak, encama keda xebatkara ye.

Bingehê sosyalîzmê ev e. Emperyalîzm di roja me ya îro de êrîşê xalên wusa dike ku, tu dibê qey her ku vana ser û binî bibin wê sosyalîzm jî ser û binî bibe. Û herweha tekoşînên civakî carekedin nabe. Na, din ava civakê de yên pêşerojê heq nakin, dema tê xwestin li ser kedê ji xwe re cî çêbike, li vir tê wê wateyê, tekoşîna civakî destpêkiriye. Em ji aboriya ne li gorî keda xwe ye bigrin, di huner, dad (huquq), siyaset di her qadê de ku dixwaze ji xwe re cîhekî dagir bike û li vir xwe dispêre dewletê, bi şêweyên cûr be cûr ketibe nava hewldanên xwe hîn xurtir bike, li wir tekoşîneke civakî heye. Û ji lewra li ser keda hinekî din, bila nîrxê ji sedsalan hatibe berhevkirin, dixwaze nîrxên rojane hatiye berhevkirin, pevçûnek hebe, di vê pevçûnê de alî jî hene û di nava van aliyan de tekoşîn jî heye. Ev tekoşîna civakiye û di roja me ya îro de ev tekoşîn ku behtir tê xwestin bi zanistî û pêşbînî were kirin, ew ê ev bibe tekoşîna sosyalîzmê.

Wusa tê famkirin ku di roja me de tenê ne li ser keda mirovan, bi giştî li ser bingehên objektîf ên jiyan ê, li ser xwezayê mijandineke nehatiye dîtin ku pêk tê, wê ev tekoşîna civakî pêşbikeve û wê sosyalîzm ji her demê zêdetirwê xwe weke sedema hebûnê hewl bide biparêzê. Dii rewşa heyî ya cîhanê di roja me de gelek gazin hene. Ji qirêj bûna xwezayê ya jê re tê gotin derdora civakî bigrin, qirêjbûna di nava civakê de ku ev xeteriyeke mezintir e, bi qasî bi tu dema re nayê qeyas kirin hatiye qirêj kirin. Derdora xwezayê ya civakê an jî bi qirêjbûna derdorê ya hundirin, yanî asta qîrêjbûna wê ya maddî û giyanî di hin bajaran de her weha di hin welatên pêşketî de rewşeke nayê jiyankirin afirandiye, em vê her roj temaşedikin.

Ji xerabûna avhewayê bigrin, xerabûna xwezayê û hîn zêdetir jî di bin zextê de girtina giyanê însan bi awayekî bêhempa, bêpîvaniyên mezin, nemaze bi amûrên êrîşkirina mirovan di roj a me de, ji çekên nukleerî bigrin, heta amûrên çapemenî-weşanê, dema em van xeteriyên mezin li ber çav digrin, ji her demê zêdetir eşkereye ku pêwistî bi dijwarî, bi tekoşîna sosyalîzmê heye.

Di roja me de xetimandin a sosyalîzmê ya pêwiste bê rexnekirin an jî bêwatebûna sosyalîzmê, ne nehewcebûna wê ye, berovajî vê li dijî pirsgirêkên bêhempa, bi qasî tê xwestin xwe ne amadekirina wê ye. Ji ber pirsgirêkên dêwane yên derdikeve pêşiya miirovahiyê li ser navê tekoşîna civakî, li ser navê sosyalîzmê bersivên pêwîst nehatiye dayin e. Li ser navê sosyalîzmê, bersivên li ser navê sosyalîzma pêkhatî têrê nake, her weha pirsgirêkan girantir dike. Ya bingehîn divê were dîtin ev e. Dema di nav sedsala 19. De sosyalîzm gihîşt îfadeya xwe ya zanistî, tê gotin ku kapîtalîzm derbasî dema gihîştinê bûye. Pirsgirêkên wê demê bi rastî jî ne bi qasî yên îro ne. Di asta herî jor de mêtingeriya çîna karkeran heye. Belkû jî di nava rojê de 19 saetan dixebite, di karê zehmet de tê xebitandin û mûçeyekî kêm tê dayîn. Derfetê perwerdeyê yên saxlem nîn in, bi sînor in.

Ji lewra sosyalîzma wê demê sade proleterbûyineke li pêş an jî sosyalîzma pir zêde feqîriyê ye. Ji bo vê jî vaye ‘Kapîtal’ tê nivîsîn. ‘Kapîtal’ di esasê xwe de ya dixwaze îspat bike nîrxê zêde ye. Nîrxê zêde çawa tê avakirin û çawa tê belavkirin. Û ev jî hîn zêdetir dixwaze çi çareser bike? Li ber çavan mêtingeriyeke zêde heye. Ev jî çawa tê îfadekirin? Vaye çineke karker ên pir xîzan, ji lewra ji bo çawaniya tekoşîna siyasî li çareseriya tê gerîn.

Ji lewra zêdetir ê xwe pirsgirêkên wê demê dihat xwestin bê çareserkirin, pirsgirêkên dema Marks û Engels, teorîk û pratîk in, sendîqalî ne. Di warê teorîk de nîrxên zêde û dizîna wê, cardin di warê pratîk de sendîka tên pêşxistin û tekoşîna aborî ya tê dayîn bi vê armancê ye. Ev jî weke em dizanin heta dawiya sedsala 19. hin pêşketinan bi dest dixe. Teoriya wê hinek tê pêşxistin, sendîka bi hêz dibin, herweha tekoşîna siyasî hinek pêşdixîn in. Heta dikevin parlementoyan, parlementoyên bûrjûwayan, partî tên damezrandin. Lê di bingehê xwe de hîn derneketine derveyî sînorên pergalê.

Demokrasiya bûrjûwayan an jî komar a wan an jî di nava desthilatdariya wan de tekoşîna mafan mijara gotinê ye. Çîna karkeran nasname ya xwe ya çînî ku di warê îdeolojîk û sîyasî îfadekirinê de xwe ji çînên din cûdakirin, partiyê xwe avakirin, bi rêbertiyên xwe tekoşîna siyasî bi tekoşîna aborî kirina yek, di vê demê de mijara gotinê ye. Di cîh de ye, pêwîst e, û yek ji amûrên pêşketinê yên vê demê ye. Nemaze (bi taybet) di nêviyê duyemîn ên vê sedsalê bi giranî bi wuha ye. Beriya wê jî tekoşînên civakî û teoriyên tekoşînê civakî hene. Li ser nîrxê, li ser ekonomi-polîtîka, ‘EkonomîPolîtîk’ qederekî tê pêşxistin. İfade ya wê ya felsefîk, herweha di nava lêkolînên dîrokî de hatiye dest girtin.

Ekopolîtîk a Marks kiriye, şêwazê diyalektîkê û lêkolînkirina sosyalîzma utopîk (xeyalî), ji van hemûyan derbaskirina îfadeya sosyal û sosyalîzmê ye ku em sosyalîzma utopîk lêkolîn bikin, bingehê wên diçe heta dîrokên berê. Ekopolîtîk diçe heta serdemên seretayî. Cardin diyalektîk heta serdemên seretayî diçe. Sosyalîzm, weke sosyalîzma zanistî (ilmî) bi senteza vana hemûyan îfade ya xwe dibîne. Di sedsala 19. de weke îdeolojiya herî xurt xwe dide pejirandin. Çek a çalakiyê ya çîna karker e. Kılavuz a çalakiyê ye. Radike ser piyan, gelan ber bi tekoşînê ve dibe. Ji bo vê pêwistiya rêxistinkirina vê datîne pêşiya wê.

Alîkariya Lenîn ya ji bo vê em dizanin. Lenînîzm di dîroka sosyalîzmê de di tekoşîna çîna kedkaran de ne tenê di warê îdeolojî di warê aborî jî bisînor nake. Herweha di warê siyasî de jî mafê siyasî yên di nav sînorên pergalê de ji aliyê siyasî ve weke pêşxistina mafan napejirîne. Hîn jî pêştir diçe û li desthilatdariya heyî perçekirin û li şûna wê damezrandina desthilatdariya kedkaran esas digre. Taybetmendiya wê ya ji yên din cûda dike ev e û ev jî rastî serdema emperyalîzmê tê.

Ji lewra tahlîlên Lenînîzmê yên kapîtalîst – emperyalîst ên ji aliyê çîna karkeran û hewldanên derbaskirina wê derdikeve pêşberî me. Her çiqas pêşbîniyên Lenîn ên di vê mijarê de her çiqas jî pratîka wê yanî tiştên di derbarê desthilatdarî, partî û tekoşîna desthilatdariyê, Şoreş a Cotmehê digihîjîne pêkanîneke bi hêz.

Rê li ber tecrûbeyên Sovyetan vedike.Pêkhatina vê tecrûbe bi giranî di nava Rûsya yê mijarê gotinê ye. Cûreyeke sosyalîzmê tê dîtin. Ev a Lenîn birêve nabe, yanî ya damezrenêrê wê birêve nabe, avakirineke sosyalîst e. Di pêvajoya pelçiqandin şoreşê ya ji aliyê dij-şoreşê de, bi Lenîn di serîde din ava Partiya Bolşevîk de nîqaşên dijwar çêdibe., tasfiye heye, lê di dema avakirinê de ev hîn dijwartir e, lê di wê demê de Lenîn nîn e.

Weke tê zanîn di Rêbertiya Stalîn de pêvajoya avakirina sosyalîzmê tê destpêkirin. Ber bi avakirina aborî ve diçin. Avakirina desthilatdariya dewlet û dîktatoriya çîna karkeran, şahidiya hewldaneke xurt a desthilatdariya siyasî û aborî dike. Îroj jî ev pir tê nîqaş kirin. Adeta tecrûbeya Sovyetan tê topbarankirin. Nemaze pratîka Stalîn tê topbarankirin. Divê mirov vê hîn baştir fam bike. Tecrûbeya Stalîn çiye? Girêdan a wê bi Lenînîzmê çiye û herweha îroj têkiliya wê bi tiştê tê gotin reformên Gorbaçov re çiye?

Mirov bi giştî di bin bandor agiran a rojane bûyinê de ye. Di pêşketinên rojane yên tê jiyandin weke pêşketineke teqez (mûtlaq), û weke gotina dawî dixwazin nîşan bidin. Ev tengavbûn mîsoger e! Her ola derketiye xwe weke ol a dawî îlan kiriye, her pêxember jî xwe weke pêxemberê dawî îlan dike. An jî her teoriya derdikeve ji aliyê xwediyê wê ve tê gotin ev teoriya herî dawiye, dibêjin êdî gotina herî rast a dawî ev e. Ev taybetmendiya mirovan e. Di sosyalîzmê de jî mirov rastî tiştekî wusa dibe. Her demê teoriya herî dawî ya sosyalîzmê û pêkanîna wê xwe hinekî din pêwistiyê xwe weke ya mûtlak pêşkêşkirinê dibîne. Wusa tê famkirin ku di pratîk a dema Stalîn û herweha mirov dema Lenîn jî bigre nav vê. Mirov Lenîn weke Stalîn nikaribe nîşan bide jî mirov dikare bêje ew jî xwe weke mûtlaq nîşan daye. Tê famkirin ku sûbjektîvîzmek jî hatiye jiyandin.

Nemaze di derbarê hilweşandin emperyalîzmê weke mubalaga (mezinkirin) nebe û ji bo wê rojê hin rastiya îfade bike jî em dizan ku rewşa pêşiya xwe nedîtin hatiye jiyîn. Cardin diktatoriya karker-gundî ya tecrûbeya Sovyetan, ji bo wan roja weke pêwistiyeke derkeve pêşberî me jî piştî wê girêdana wê bi sosyalîzmê zehmete, ev di roja me de tê îspat kirin. Ji bo mirov tecrûbeya Sovyetan fambike, destnîşan kirina vê girîng e. Sosyalîzm di cewherê xwe de îdeoloji ya tefandina dewletê ye, her ku biçe, tasfiye ya dewletê pêş dibîne. Di sosyalîzmê de dewletperestî, an jî mutleq kirina dewletê pir lawaz e, nîn e!

Niha tê famkirin ku cardin hebûna dewletê rast bê destgirtin wê bibe riya herî guncav a dîtina gengeşî û şaşitiya heyî. Her ku mijara dewlet û sosyalîzmê were famkirin, famkirina roja me jî wê hêsantir bibe. Di wateyekê de hebûna dewletê pêwîst e. Rê li ber gelek pêşketinan vedike lê çavkaniya gelek xerabiyane jî. Burjuvaziya ku dewleta feodal paşketî didît û li dijî wê şer da bû destpêkirin, xwedî wê îddiayê bû ku demokrasiyê tîne. Lê îroj amûr a dewletê ya burjuwaziyê anîbû weke extepotê civak dorpêç kiriye. Ya di faşîzmê de îfadeya xwe dibîne gihîştiye ber konaxeke ku nesebê însan tehdît dike. Ya divê sosyalîzm bike, divê ne bihêzkirina dewletê bûya. Şaşitiya herî bingehîn li vir hatiye kirin. Ya divê sosyalîzmê kiriba, nemaze bi şêweyê faşîst ê burjuwaziyê ku êdî mirovatî nikare wê rabigre, di binî de dinale, em dikarin vê amûrê ji holê rabikin û li şûna vê jî ya baştir dikarin bicîh bikin, divê nêzîkati ya me ne ev be, divê bi kîjan şêweyê dikarin lawaz bikin bûya. Dema li dijî faşîzmê tekoşîn dihat meşandin an jî dema tekoşîna li dijî demokrasiya burjuwaziyê tê kirin, ji bo vê bi giştî Dewleteke Sowyet an jî çîna karkeran, bi şêweyê dîktatoriya karker – gundiyan bi amûreke hîn pêşketîtir bersiva vê dayîn, her hal wê nebe bersiva herî di cîh de ya ji bo burjuwaziyê tê dayîn. Wusa tê famkirin ku çînên ji huner a dewletê derbas bûne, yanî çînên serdest – mêtinger di vê hunerê de pir pêşketîne. Mirov rabe li ser navê sosyalîzmê, di nûneriya karker-gundî de, bi dewleteke hîn pêşketîtir bersivê bide vê her hal wê bibe bersivdayina herî şaş û bi kêmasiya barkirî.

Ger wê bi gelemperî rexne ya Stalîn were pêşxistin, zêdegaviya ku amûra dewletê pir li pêş burjuwaziya dixwaze pêşbixîne. Ji berk u hîn di wê demê de ne rewşeke ku nehatiye dîtin. Vaye burokrasî ew pêşdikeve, ev tê rexnekirin. Rexneyên Troçkî pêşxistiye hene. Cardin pirgirêkên demokrasiya proleter tê nîqaşkirin; tê gotin “demokrasî nîne” Lê bi encamekê ve nayê girêdan û em sedema vê jî pir baş dizan in. Li beramberî vê pêşketina kapîtalîzmê heye. Ya pêwîste were kirin tecrubeyeke Sovyet a bêeman bê pêşxistin û sosyalîzm bêr rizgar kirin e. Gelo sosyalîzm, welatê sosyalîst dikare bê rizgar kirin an wê ji hundir bê valakirin? Îroj jî pir dide fikirandir. Wusa tê famkirin ku wê vê fikirandinê berdewam bike. Îhtîmaleke mezin lêkolîn û lêpirsîn wê pêşdetir biçe û nîşan bide. Dibe ku tecrubeya Sovyetan weke ji rêderketineke mezin derkeve pêşberî me. Giraniya hebûna dewletê daye, bi giştî parastina sosyalîzmê weke parastina dewletê fikirandin, pêşeng kirina dewletê, herweha di roja me de partî hema bêjin bêwate kiriye, yek ji şaşitiyên herî cidî derdikeve pêşberî me.

Gelo tanzîmkirina civakê bi şêweyê dewletê gelo sosyalîzm e an na, ev nîqaş di roj a me de nîqaş a herî diyarker e. Ger êrîş bi lez a herî dawî di bin navê piyase ya serbest li dijî sosyalîzmê berdewam dike di bin vê de hinek ev heye; sosyalîzm hemû pirsgirêkan di asta dewletê d girtina dest, çareseriyê jî bi giştî di vê çarçovê de bibîne, li ser zemîneke pir şaş û di cewherê xwe de bi şêweyeke berovajî di nava tekoşînê de hiştin ku ji vê jî wê sosyalîzm zirar ê bibîne. Di vê tecrubeya Sovyetan de heta kuderê gihîştiye? Em dibînin kut ê xwestin weke pergalekê bê îfadekin.

Me jî ev gotin gelekî bikaranîn. Hate gotin pergal a sosyalîst, hate gotin pergal a kapîtalîs – emperyalîst, di navber a wan de çiyayên Qafê hate avakirin. Qaşo weke cîhanên pir cûda hate destnîşankirin. Lê îro em dibînin ku adeta gîhiştiye asta ji pergala kapîtalîs – emperyalîst re bejîn were hawar a me an jî ber bi radestbûnê ve diçin. Ya li vir diçe radestiyê rêxistingeriyeke dewleteke seqet a sosyalîzmê ye, her tişt bi dewletê çareserkirin ku ev jî ne demokrasiye, burokrasiye, anîna rewşa bênefhiştinê ye. Di wateyekê de weke amûreke pir xirap qabiliyetê parastinê li ser navê sosyalîzmê binkevtine.

Wê Sovyet çawa ji vê tecrûbê saxlem derkeve? Wusa tê famkirin ku tecrûbeya Sovyetan îroj tar û mar dibe. Li rastiya xwe de di wateyekê de ev erêniye. Li dijî pergala kapîtalîst – emperyalîst e lê di heman demê de jî li ser civakê mijokdar e, weke hêzeke zextperest e, ev sosyalîzm, ya rastir ji bo derbaskirina vê pergala ku sosyalîzmê dixetimîne, derbaskirin an jî ji bo perçekirina wê weke yek ji pêwistiyên sereke xwe ferz dike. Ji lewra ya hilweşiya ye ne sosyalîzm e, berovajî vê di pêşiya xwe pêşxistina, xwe parastin a sosyalîzmê amûr û alava astengiya li pêşiya wê bi xwe ye.

Ger wê sosyalîzm derkeftinê bike, beriya her tiştî ev astengiya dewletê ya lipêşiya wê, an jî li ser navê dewlet û sosyalîzmê girtina dest ya hemû tiştan wê ji xala dibêje ezê çareser bikim wê destpêbike. Qaşo mirovê sosyalîst, tevlêbûna civaka sosyalîst e! Ketiye rewşa tiştekî nikaribe bifikire, her tiştî êdî ji dewletê hêvî dike. Însiyatîfa di şexsekî di civaka kapîtalîst de heye, di şexsekî sosyalîst de nîne. Mahîrbûn, pêşengtî, afirîneriya wî-ê (xuluqkarî) pêşneketiye, an jî pêşî lê hatiye girtin. Di asta netewî de jî ev wusa ye. Netewên sosyalîst hema bêje ketine rewşa netewên utopîk (xeyalperest). Girêdana xwe bi jiyanê qut kirine. Ev ji rê derketinek cidî an jî şahidî ji hebûna astengekê dike. Divê cihê sosyalîzm bigihiştiba ev der bibûya. Carekê ku kapîtalîzm an jî kapîtalîzm, emperyalîzmê ku ew qas rê li derveyî civakîbûyinê vekiriye, li ser civakê bûye bar, xwezayê çawa xiradike dema em vê tînin ber çavan divê çarenûsa sosyalîzmê ne ev bûya. Divê bi vekirinên pêşketî û bi çareseriyê divê teqez xwe bigihindibûya.

Lê wusa tê famkirin ku cardin ji tecrûbeya sosyalîzmê wêdetir, ji sosyalîzmê bandor bûye, herweha di nav wê de gelek sosyalîstên birûmet tekoşîn kirine û di encamê de sosyalîzma millî an jî sosyalîzma li gor dema civakên paşdemayî de hîn tam derfetê kapîtalîzmbûyinê nedîtiye, lê bûye îfadeya bi kapîtalîzmbûyinê pêşketina civakî an jî pêşketina çînî. Wusa bi riyên takekesî kapîtalîstbûyin, di derfetê emperyalîst ji ber zêde ne mumkun e û di hin civakan de ji ber weke ya li Ewrûpaya Rojava an jî weke pergala Rojava nikarin pêkbînin, wan bi navê sosyalîzmê ber bi dewletbûyinê dibe. Ev di roja me de baştir tê famkirin.

Sosyalîzm ne dewletparêze, di destpêkê de jî ev dihat gotin, ev ji aliyê Lenîn bi xwe tê gotin. Kapîtalîzma dewletê ji bo me pêwiste lê ne sosyalîzma hişk e. Ya pêşket kapîtalîzma dewletê bû. Weke kapîtalîzma xwe dispêre ferd mumkun be, kapîtalîzma xwe dispêre dewletê jî mumkun e. Di dema avabûyina dewlet a tirk de bi riyê ferdî nikarîbûn kapîtalîzmê pêşbixin, kapîtalîst dernediket holê. Dewletparêziya tirk jî nîşan dide ku kapîtalîzm bi destê dewletê pêşdikeve. Ev di rastiya xwe de di gelek dewletên di vê demê de rewşa hatiye jiyankirin e. Kapîtalîstê afîrîner nîne, ji lewra pêwistî bi kapîtalîstê kolektif heye ew jî dewletparêzi ye. Sowyetan li herî pêş rêbertiya vê kir. Bi tecrûbeya Sowyetan tê famkirin k udi hundir de çiqas sosyalîzm hebe, demeke giraniya avakirina sosyalîzmê hebû. MÎnak dema Stalîn demeke di asteke girîng de giraniya sosyalîzmê heye. Lê kapîtalîzm jî heye.

Burokrasî kapîtalîzme.

Bûrokrasî bê ku hewce be zêde bibe, kapîtalîzm a zêde bûyi ye.

Ev jî bûrjûwaziya zêde dibe ye. Li vir xwe rêxistinkirina kedê heye. Xwe din ava dewletê de bihêz girtin heye lê burokrasî jî heye. Weke em dizanin vana bi dijwarî li ber hev didin. Îroj di yekê gulanê de serokê Sovyetan Gorbaçov, pêwistî bi vegotina hin tiştan ji bo karkeran bike dîtiye. Ev nûnerên burokrasiyê ne, karker jî bi grêvan îstifaya wî dixwaze. Wê demê tekoşînek heye, di navbera burokrasî û karkeran de

Gereksiz yere artan bürokrasi, artan kapitalizmdir tekoşîneke hûndirin heye. Di derbarê mînaka Sovyetan gelek tiştên bê gotin heye. Vana divê li ser navê sosyalîzma millî, yek jî weke kapîtalîzmê divê bê nîrxandin…

Gulan 1991