Amadekar: Rojda Sîverek-E. Ergîn

Beşa 2

Xalên ku pêwîst e di pêvajoyên agirbestan de werin dîqatkirin

Di qonaxên agirbestan de desthilatdar wan qonaxên agirbestan di bingeha bidestxistina hinde serkftinên siyasî û psîkolojîk ser gerîla dinirxînin û hinde çalakiyan pêşdixînin. Lê eger li dijî vê gerîla jî bi dayîna hinek bersivên bibandor re peyama sekna sexlam a parastina rewa bide, wê ev yeke roleke jêvegerînê bilîze û wê wî hêza desthilatdar neçarî çareseriya siyasî bike.

"Sê qonaxên parastina rewa hene. Ya yekem, hêz xwe di dema agirbestê de diparîz in, derbazî pozîsyona parastinê dibin, li dijî tunebûnê tevdîrên pêwîst digirin. Ya duyem, dema bi armanca tunekirinê êrîş hate kirin, wê demê şerê parastina rewa tê destpêkirin. Ya sêyem jî parastina topyekûn ya li dijî êrîşa topyekûn e. Ango eger êrîş û tunekirin li dijî gel be û giştî be, wê demê parastina topyekûn ku gel jî di nav de cîh digire, tê kirin. Ev cûreyek parastina rewa ye û di asta gerdunî de mafekî destûra bingehîn e”.

-Rêber Apo-

Qonaxa yekem, rewşa parastina rewa ya em îro tê de ne îfade dike. Eger desthilatdar êrîş bike, wê di vê rewşê de li dijî wî mafê parastina rewa bê bikaranîn û eger pêwîst be wê bersivdan (mîsîleme) ku pêdiviyeke parastina rewa ye, were kirin. Di vê qonaxê de ti rewşeke şer nîne. Hîn zêdetir di navêndê de ew mercên agirbest û atmosfera ku hatiye afirandin serdest e. Lê ev ne navengeke aştiyê ye, tenê navenga agirbestê ye. Pêwîst e di vê pêvajoyê de hîn zêdetir têkoşîna gel were bilindkirin.

Agirbestên ku PKKê îlan kirine

Weke tevger me di nava şanzdeh sal an de -ji sala 1993ê ji vir ve, herî dawiyê jî di dîroka 1ê Cotmeha 2006ê de- tam pênc car agirbest îlan kir. Me hişt ku herî kêm ji sêyan yek pêvajoya bihûrî di nava navênga agirbest û nepevçûnê de were jiyîn. Me ji 2ê Tebaxa 1999ê û pê ve pênc sal an hêzên xwe yên çekdarî li derveyî sînorên Tirkiyê girt. Me ji çiyan û li derveyî welat komên ku jê re werin gotin qasidên aştiyê şandin Tirkiyê. Me di vê demê de nûbûneke bîrdozî ku xwe dispêre ser guhartina paradîgma, guhartina stratejîk û ji nû ve avabûna rêxistinî jiya û me xwe anî rewşeke bûna tevgereke ku çareseriya siyasî demokratîk a pirsgirêka Kurd dimeşîne.

Rêber Apo bi armanca vekirina pêşiya çareseriya demokratîk di salên 1993, 95, 98an de agirbestên yek alî pêkanî. Lê weke ku vana ti encam nedan, dewleta Tirk di tasfiyekirina têkoşîna azadiya gelê me de van pêvajoyên agirbestê weke firsendekê dît û weke zemîna zêdekirina êrîşan nirxand. Lê belê Rêber Apo bi wê bangawaziya ku, tevî van nêzîkatiyên dijber, li Îmralî kiriye re, piştî dîroka 2ê Tebaxa 1999an şûdetir, bi temamî stratejiya têkoşîna çekdarî berda, hêzên gerîla ji sînorên Tirkiyê vekêşand û di bingeha xeta parastina rewa de ji nû ve bimewzî kir. Bi vî rengî ti tişt jî ser dewleta Tirkiyê ferz nekir, lê eger niyet û vîna çareserkirina pirsgirêkê heba, ji bo pêkanînê derfetên pir rehet da wî. Tevî vê jî Tirkiye ku ti hincetên wî di mijara gav avêtin û di neçareserkirina pirsgirêkê de nemaye, nêzîkatiya çareseriya pirsgirêkê neda nîşandan. Dema li hemberê zextên hundirîn û derve tangav bû jî, bi armanca xapandina raya giştî, dibin navê vebûnê û çareseriyê de, qala tiştên ku ji bo gelê Kurd tê wateya heqaretê yên dîtbarî ku naçe wêdatirî gotinan kir, ku di mercên nû de berdewama siyaseta inkar û tunekirinê ye. Lê di rastiyê de di derbarê çareseriya pirsgirêkê de ti nêzîkatiyên rasteqîn û îqnakar, tevî van tiştên weke vebûn û çareseriyê pêşkêş nekir. Li dijî wan gavên me û daxwazên gelê me yên bibîryar, ku di çareseriyê de vexwandinin, jî yekser Serokwezîr Erdoxan bi polîtîkayên inkar û tunekirinê yên “emê sîlbikin û ji serî ve destê bikin” gef li gel û tevgera me da xwarin. Gelek caran bi gotina “tişta ku pêwîst bû em bikin, me kir, bila tu kes ji van zêdetir ti gav ji me hêvî neke” danî holê ku ji bilî radestiyê ti maf ji gelê me re nasnakin.

Agirbesta yekemîn

Ji holê rabûna rastiya cîhana du blok ku bi Şoreşa Ekîmê re despê kiriye, weke guhartineke cîdî hate rojevê. Vê yekê ji bo Tevgera Azadiya Kurdistanê jî bi xwe re pêvajoyeke guhartinê ya girîng anî. Rêber Apo hewl da van pêşketinên rojane fêmbike û binirxîne; nirxand û perçe perçe tehlîl kir. Wateya guhartinê lêkola û hewl da gav bi gav Tevgera Azadiyê di vê bingehê de biguherîne. Di srtatejiya têkoşînê ku xwe di sala 1993ê pê ve spartiye ser espîriya Şerê Gel ê demdirêj de guhertin da destpêkirin. Agirbesta ku Tevgera me di Bihara 1993an de îlan kiriye di vê bingehê de derkete holê. Agirbest ne diyardeyeke textîk an jî bûyereke ku ji bo derbazkirina pêvajoyê hatiye rojevekirin bû. Temamî bi pêşketinên di cîhanê de têne jiyîn re bieleqeder bû.

Ev agirbest di çareseriya pirsgirêka Kurd de dihate wateya pejirandin û dahûrandina nêzîkatiyeke stratejîk a nû. Şûna bi têkoşîna çekdarî re hilweşandina hêza dijber, wî binxistin û gihiştina serkeftinê, stratejiya bi rêbaza giftugoya siyasî re hev bandorkirina hêzên dijber, lihevkirina bi teşeyên guhartî re pirsigirêk gihandina çareseriyê dihate pejirandin.

Di vê pêvajoya agirbestê de çetekarî bandora xwe bi qandî Komara Tirkiyê di nava me de jî da nîşan. Çetekariya di nava dewletê de kete nava me jî û pêvajo sabote kir. Her wiha her çend ji bo demeke kin jî be pêvajo ji aliyê vê çetekariyê hate vale derxistin û hate berevajîkirin. Bi vî rengî pêvajoyeke şer a mezin ku pênc-şeş sal an doma û êşên wê pir bûn hate jiyan kirin.

Di rastiyê de, weke meylekê nêzîkatiya dawî bi şer anînr û ji bo pirsgirêk were çareserkirin gerandina rêbazên siyasî di eniya dewletê de hebû. Lê belê derdorên rantger yên ji şer berjewendî qezenc dikin him di eniya Tirkiyê de him jî di nava Tevgera me de ketin dewrê, hewl dan bivir li van meylan bidin û bi vî rengî şerekê tund xistin rojevê. Lê Rêber Apo ev şer bê wate dît. Hîn di agirbesta 1993an de got; “Eger şer deh sal din jî were kirin, xala ku em dîsa werinê agirbest û çareseriya siyasî ye. Bila deh hezar mirov nemirin û giftugo destpê bike, em di bingeha çareseriya siyasî û yekitiya azad a bi Tirkiyê re çareseriya demokratîk a pirsgirêka Kurd esas digirin”. Meyla çareseriya siyasî demokratîk, yekitiya bi rastiya Tirkiyê re, dijberî qûtbûna teng derketin û di vê bingehê de sekinandina tundê hate pêşxistin û hat xwestin were ku serwer kirin, lê belê ev meyl jî têra xwe nehate kûrkirin û ji ber ew hêzên ku sabote dikin nehatin astengkirin nikarî were serwer kirin. Di rastiyê de pêvajo di vê wateyê de nehate kûrkirin.

“Eger tê pejirandin em ji Federasyonê re hene”

Rêberê me, weke taybetmendiya wê demê, di agirbesta 93ê de got “Eger tê pejirandin em ji federasyonê re hene”. Di rastiyê de ev pêşniyareke çareseriyê bû ku piraniya raya giştî ya Kurd û Tirk tevlî dibûn. Cara yekem bû ku Tevgera me û Rêbertiyê me pêşniyareke çareseriyê ya ew qas şênber dikir û ji vê re digot ‘çareseriya demokratîk’.

Weke helqeyeke bingehîn a demokratîkbûnê çareserkirina pirsgirêka Kurd; azadiya nasnameya netewî, pêşketina çandî, her cûreya pêşketina venêrînvanî, rêxistingeriya siyasî û kirina siyasetê ye! Di bingeha vê de çareseriya Komareke Demokratîk, weke çareseriyeke bingehîn pêşniyar dikir. Ev ji bo çareseriya pirsgirêkê dibû pêşniyara herî şênber, herî vekirî ya Rêberê me û Tevgera Azadiya Kûrt û vê yekê tevahî cîhan bandor kiribû. Ji ber Tirkiye bandor kiribû; Tirkiye nîqaş dikir. Cîhanê nîqaş dikir, wiha ku, rêbazeke çareseriyê ya tu kesî nedikarî red kiriba bû. Bi temamî li gorî mercên ku gelê Kurd di nav de bû, ji bo pêşxistina kes, gel û ji bo gihandina wan ji danehevên bingehîn dibû rêka herî xûrt.

Vê nêzîkatiyê him talûkeya her cûreya wê nêzîkatî û cihêwazbûnên di bingeha “çi çêbibe bila bibe, lê em tenê bibin xwediyê hinde tiştan” mirov ji nirxên bingehîn dûr dixist red dikir him jî wê berteref dikir. Di vê wateyê de rêbaza ku mirovê Kurd pêşdixist, ji bo mercên ku tê de ye dibû rêbaza çareseriya herî rasteqîn a gelê Kurd pêşbixe û azad bike. Nêzîkatiya herî civakî bû ku dikarî ji bo gelên derdor û heremê pêşketina demokratîk pêkbîne, nirxên ku têkoşîna li Kurdistanê dihate meşandin derxistiye holê dixe bin xîzmeta pêşketina gel û bi wan re parvedike, ango bi temamî parveker bû. Mîsoger wê nêzîkatiya di têşeya “bila wan nirxên ku hene bibin yên min, ez nadim kesekî” derbaz dikir û bi vajiya destê xwe didehfand. Civaka Kurd rave dikir ku ew amadeye wan nirx û qezencên ku têkoşîna bîst û pênc sal an derxistiye holê bi tevahî gelên derdor û bi mirovahiya pêşketî re parvebike. Ev pêşketineke pir girîng û lêgera çareseriyeke herî şênber bû.

Beriya hertiştî KT, ji textîka me ya agirbest re neamade hate girtin. Serî lêdana me ya di dîrokeke ku KT hêvî nedikir ji agirbest re, bû sedema ku ew tangav kiriye. KT rewşeke hatin çûyînê jiya û nizanî ka wê çi bike. Ango şaşo maşo bû. Şer dibin însîyatîfa partiya me de pêşdiket. Bi awayekî şênber hate dîtin ku çi emperyalîst bin, çi jî KT be, neçarin di pêkanîna çareseriya pirsgirêkê de nikarin ji derveyî PKKê ti hêzên din esas bigrin. Hate dîtin ku têkoşîna azadiya gelê Kurd nikare ji Partî û Rêberê me qût were hizirîn, ew pirsgirêka Kurd bi PKKê destpê kiriye û bi PKKê didome. Dîsa ew propexandeyên şerê taybet û emperyalîst ên weke “pêwîst e pirsgirêka Kurd bi PKKê re neyê tevlîhevkirin, pirsgirêka Kurd cûda ye, pirsgirêka PKKê cûda ye” hatin valederxistin û rastiya pirsgirêka gelê Kurd a azadiyê û PKK weke goşt û neynûk ketine nav hev û din, heya yek nebe ya din jî nayê hizirîn hate îspatkirin.

Bi agirbesta yekemîn re hîn baştir hate dîtin ku partiya me partiyeke siyasî ye, ji bo bigihije armancên xwe yên zagonî serî li çekê daye. Ji derveyî vê jî hate nîşandin ku ti girêdana wê safsataya “terorizm” a dewleta Tirk di her qadê de propexandeya wê dike bi rastiyê re nîne, şerekê ku tê jiyîn heye û di vî şerî de jî bi rojana ew qas mirov canê xwe winda dikin. Armancên KT yên di qada navnetewî de mirovahiyê dixapîne, hizrên wan berevajî dike, li ber çavên raya giştî ya cîhanê rastiya gelê me vedişêrin di asteke mezin de hate hincirînkirin (yıpratma) û raya giştî ya navnetewî kêmek din baştir rastiya partiya me dît.

Mewziyên ku hatine qezenckirin, têkiliyên ku bi qadên din re hatine pêşxistin, bandora tevgera me ya li ser van perçeyan, dengvedana ku di saheya navnetewî de çêkiriye û eleqeya ku çêkiriye bi xwe re hîn ji nêz ve naskirina tevgera me anî.

“Agirbesta 93ê xaleke werçerxê ye”

Rêber Apo bi agirbesta demî û yek alî ku bi nirxandina pêşketinên di cîhanê û di herêmê de hatine jiyîn re di newroza 1993ê de îlan kiriye ve di têkoşîna azadiya kurd de werçarxeke nû da destpêkirin. Ji bo dîroka têkoşîna çekdarî îlana agirbestê, werçerxeke girîng îfade dikir. Her çend di serî de weke îro ew qas wate ji agirbestê re nehatibe dayîn jî, lê dibû nîşandeka girêdana gerîla ya ji otorîta siyasî re. Lê navendên çetekar yên ji şerê herdu aliyan de jî xwe gihandine rewşeke xurt, ji bo xirakirina navênga agirbestê çi ji destê wan dihat kirin. Bûyera 33 leşkeran ya Şemdîn Sakik ku endamê herî dawiyê yê Çar Çeteyê bû, di hundirê me de pêşxistî jî agirbest xira bû. Guhartinên kokdar yên di têkoşîna îqtîdar a navxweyî ya Tirkiyê de dihatin jiyîn jî parelelê vê provokasyona ku weke hinceta xirabûna agirbestê dihate nîşan re pêşdiket. Piştî tasfiyekirina Turgut Ozal ku di mijara pêwîstiya çareseriya pirsgirêka Kurd de hatibû îqnakirin, klîka herî qirêj û tarî ku yekemîn car dîroka Tirkiyê govaniya (tanık) wê dikir, Demîrel-Çîler-Gureş hatin ser kar û hewl dan şer li derveyî her cûra rêzikan bihêlin û bê sînor pêşbixin.

Artêşa Tirkiyê bi payîza 1993ê re her cureya rêxistina kontrgerîla girtiye gel xwe û kampanyayeke êrîşê daye destpêkirin. Sala 1994an jî, ji ber vê sedemê, bi operasyonên berfireh re bû saleke êrîşan ku dihat wateya weke leşkerî ji nû ve dagirkirina Kurdistanê.

Agirbesta duyemîn

Rejîma şerê taybet ê Tirk di sala 1995an de negihiştibû encamên ku dixwest û vê yekê xwe bi tevahî danehevan re dikir rastî. Rêber Apo, di Kanûna sala 95ê de anî ziman ku; têra xwe derketiye holê ku rewşa heyî ti encaman bi xwe re nayîne û bi rêbazên heman re ev pirsgirêk nayê çareserkirin. Bi vî rengî wê agirbesteke yek alî ya duyemîn îlan kiriba. Lê belê klîka şerê taybet yê li ser dewletê zal e çi bi daxuyaniyên xwe be çi jî bi êrîşên xwe yên sînor nasnake yên li ser girtiyên PKKeyî, gel û gerîla careke din daniye holê ku wê dev ji nêzîkatiya xwe ya bi berhemkirina tundê û zextan re qeyranê derbaz nake û di vê de tawîzan nade. Ji bo agirbestê bin bixe hîn di roja yekemîn de her cûreya êrîşa ku ji dest dihat pêşkêş kir. Bî vî rengî agirbesta 15 Kanûna 1995an ku di çareseriya pirsgirêka Kurd de dihate wateya şansê duyemîn jî vale hate derxistin.

Sala 1996an bû saleke ku ji bo Tevgera Azadiya Kurd rejîma şerê taybet ê Tirk tasfiye bike serî li her rêkê daye. Operasyonên li dijî gerîla bi deh hezaran leşker tevlî bûne, kiryarên kuştinên nediyar yên li dijî gel, komkujiyên li dijî dîlan beyî ku sînoran nasbikin hatin pêşxistin. Ji vê zêdetir jî dewleta Tirk xwest şerê xwe yê tunekirinê yê dimeşîne bi pêngava reşkujiya bombeyî ya li dijî Rêberê me re bigihîne encamê. Lê belê ev êrîş jî bi nêzîkatiyên Rêber Apo yên hestiyarî ve vale derket. Çalakiya fedayî ya ku di 30ê Hezîrana heman salî de heval Zîlan pêşxistiye bû bersivek ku, ka wê Tevgera me li hemberî pêngavên komplogerî yên li dijî Rêberê me û şerê tunekirinê ya tê meşandin bikaribe çi bike. Rêberê me daxuyanî da ku wî ji ber nêzîkatiya dewletê ya di êrîş û tundê de israr dike pêvajoya agirbesta duyem ya di Îlona 1996ê de îlan kiriye bidawî bûye.

Wê bidome