Ji bo çapemenî û Raya giştî
1- şeva 9’ê Adarê, di navbera saetên 00:30 û heya 02:00 de, artêşa tirk, li dijî herêma Xantûr a girêdayî herêma Haftenîn êrîşa bi topên hawan û Obusan kir.
2- Di rojên 7 û 8 Adarê û bê navber artêşa tirk gundên herêma Zapê (Sipê, Merganiş, Sernê, Zerê, Erbiş, Erê ve Paşê) û herema (tepê Cehenem) dan ber topbarîna hawan û Obusan.
9 Adar 2010
Navenda Ragihandin û Çapemeniya HPG
- Ayrıntılar
Ji Bo Ragihandin û raya giştî!
Roja 7’ê Adarê, di navbera saetên 02:00-03:00 de, artêşa tirk, êrîşek bi topên hawan û Ubesan li dijî herêma Şeşdarê ya bi ser heftenînê ve girêdayî ye lidarxist.
7 Adar 2010
Navenda Çapemenî- Ragihandina HPG
- Ayrıntılar
Jin û jiyan, mîna awaz û deng û lavayan, mîna dilopeke xunavî ku dikeve axê, mîna tovekê û mîna bihar û kulîlkekê hev temam dikin. Ev yekbûna jin û jiyanê, bê pirs û pirsiyar, bêyî ku tu kes vê zagonê diyar bike, bûye zagona xwezayê. Di her kêliya jiyanê de, hebûna jinê berdewam kiriye û beşeke herî girîng a dîroka mirovantiyê ye. Her kêliya jiyanê; bi ked, hewldan, hezkirin û xwêdana eniyê hatiye strandin û jiyanê watedartir kiriye. Ev hetanî ku zalimên dîrokê ked û hewldana wê dizîn û hetanî ku hezkirin, hest, fikr û hebûna wê dîl girtin, di nava jiyanê de girîngiya xwe parastiye. Lê dîlbûna wê, hewldanên wê yên ku hatine dizîn û keda wê, ew kiriye afirînerê veşartî yê jiyanê û ew her dem veşartî ma, kêm hate dîtin, li derve hate hiştin, hate lêdan, li bazarên koleyan hate firotin, mift li fikr û dilê wê hate xistin, laş û rihê wê dîl hate girtin. Bêdeng sekinî, wê rojekê bi heybet vegeriyana demên berê û êdî tu carê veşartî nemîne û wê tu kes nikaribe keda wê bideze.
Hevgihîna jinê bi jiyanê re, encax bi serî hildanan, raperînan, bi vegera cehwer, ax, çiya, av û hişmendiya xwe mûmkûn bibûya. Êdî divê ji vê rêveçûyînê re bihatina gotin ku, bisekine. Divê êdî ji girtîbûnê, dizîna keda xwe re û ji kolekirina xwe re, bigotana bes e. Divê êdî dayîk, jin û keçên me yên ku jiyanê hûnandine, derbasî berxwedaniyê bibûna. Jinên kurd, her dem bi serhildêriya xwe, bi serî hildanên xwe û bi keda xwe, di dîrokê de şop hiştine. Jinên kurd, tu carî bindestiyê qebûl nekirine, ji bona ku nebin dîlên tu kesî, xwe ji latan avête, agir berdana laşên xwe, xwîna xwe berdana çeman, robaran, Mûnzûra delûdîn, Firadê û Dîcleyê û di şûna dîlketinê de, hemêzkirina mirinê tercîh kirine. Jin û keçên kurd, bi serhildêrî û bi bengîbûna azadiyê, bi girêdayîna xwe ya jiyanê, bi keda xwe ji axa dayîk re fena kulîlkan ji nifşên li pey xwe re vê keleporê hiştin.
Êdî roj xwedîderketina vejîn û kedê ye. Jina kurd, bûye sembol, armanc û bîrdoziya xelasiya gelê xwe. Rêber Apo di şexsê jinê de gelek vejande. Jin zindî zindî hatibû binaxkirin û êdî ev gor hatibû vekirin. Gelek zindî zindî hatibû binaxkirin û xwestibûn ji kokên wê rakişînin. Roj, roja xelasiya gelê kurd û jina kurd e. Jin ronahiya xelasiya ji bendîbûna xwe ya 5000 salî dît. Jin, wekî rih û zanebûna xwe, ji bona laş û zimanê xwe rizgar bike, şer da destpêkirin. Rêber Apo; bi wan azadî û serxwebûyînê dabû tamkirinê. Ma kî dikaribû wan bigirtana? Ma êdî hêza kî têrî wan dikir? Êdî di ferqa hêza xwe de ye û êdî derbasî ciyê jiyanê bûye. Jin li qadan, li zîndanan, li çiyayan û çeperan, çek di dest de li pey azadiya xwe ye. Ma hêza kî têr dike ku vê efsûna azadiyê bigire? Êdî roj roja vejîna jinê ye.
Jinên ku afirînerên jiyanê ne, êdî dixwazin şer hîn bibin û bi şerkirinê re xwe biafrînin. Gihîştine vê zanebûnê ku, bi şer dikarin xwe vejînin. Di vê çarçoveyê de, niha li çiyayên azadiyê, bi ked û evîneke gelek mzin, mercên jiyanekê diafrînin. Wan vê keleporê ji yên ku ji bona azadiyê xwe ji lat û zinarên Dêrsimê avêtibûn girtibûn. Niha jî li lat û zinaran wekî Bêrîtan, di dilê dijmin de wekî Zîlan û di nava gel de wekî Mizgîn, dibine kulîlk û diteqin. Jin azadiyê, wekî newa û rêzikên stranekê dizanin. Jiyana xwe li dora agirê azadiyê û li derdora Rojê dikin xelekek û govenda azadiyê digerînin. Jinên kurd, di pêşengiya besêyan de, mizgînan de, azîmeyan de, meryeman de, fatmayan de, bêrîtanan de, zîlanan de, zeyneban de, nûdayan de, yildizan de, gulbiharan de, dîlalayan de, bûn bengiyê jiyanê. Jin, ji bona ku bimirin namirin, ji bona hezkirin, jiyandin û jiyankirinê, ji rûyê mirinê re bişirînan belav dikin. Laşê xwe, ji yên pey xwe re, ji avakarên jiyanê re dikine çeper. Jin niha, ne di vîtrînan de, li bazarên koleyan de û di tarîtiyan de, ew niha li lûtkeyên çiyayan û di dolên berfireh de, di navîna jiyanê de aj didin.
Li çiyayên azadiyê, jinên ku bengiyê azadiya xwe ne, bêyî ku xwe bispêrin tu kesî û alîkariyek bigirin, ji xwe hêz digirin û bi keda xwe hene. Jin, ciyên ku bimînin û jiyan bikin, bi xwe çêdikin û bêdengiya şerê jiyanê dişkînin. Her kêliya jinê, dibe jin. Jin, bi xwe zanebûnê jiyandikin. Bê tirs û bi wêrekî, bi tevahiyên şevan dimeşin û di elinda sibehî de govend digerînin.
Jiyan, hezaran hezkirinan raberî jina li çiya dike. Alîkariyê dizane, alîkariyê hez dike û bi hev re jiyanê hîn dibe. Dibe leşker, mamoste, xwendekar, cotkar, avahîsaz û li her qadê, bi hêza xwe birêxistin dike. Jinên kurd ên li çiya, keçên ciwan; her yek ji wan fedayiyên Rêber Apo ne. Bîrdozî û perwerdehiya Rêber Apo, parastina gel dike û parastina xwe dike. Nih jî jin ji azadiyê re bask li hev didin. Jin, ji nû ve dibe jiyan û jiyan xwe di jinê de dibîne.
Arjîn Amed
- Ayrıntılar
Rêber Apo: - Îro ez ji aliyê jinê ve diaxivim. Gelo ev bîrdozî pêk were dê çawa be. Ger dê Kurdistan bibe mijara gotinê yan jî ger em bibêjin di axên dayîk de jiyan a herî xweşik e, berî her tiştî bîrdoziya jinê bê ax nabe. Heta vebûna axê ji çandinî û hilberînê re, hindekî bi hunera jinê ve girêdayî ye. Tê wê wateyê ku rêgeza yekemîn a bîrdoziya jinê jiyîna wê di axa ku jê ji dayikbûye de ye. Ango rêgeza yekemîn bi gotina rojane ve welatparêzî ye.
Hêmanê duyemîn ger ê di jiyanê de cih peyda bike, divê jin bi hizra xwe ya azad û vîna xwe ya azad ve tevlî jiyanê bibe. Ger dê ev bîrdozî pêk were, weke raveyekê vê ya herî şênber jin, weke dixwaze dijî û biryarê dide. Emê bi, bi hizirandina wê bawer bin. Emê li hemberî vîna wê rêzdar bin. Rêgezeke vê bîrdoziyê ya jêneger jî ev e. Ev yek ez jî bim dê jin bibêje “ezê bi te re bi vîn û hizra xwe ve bijîm.” Li gel vê dê gelekî bi rêgez, gelekî bi proje û bi plan be. Di vê rêgezê de ezê hindek avantajên xwe ve jinê bixapînim, ew jî bi jinbûn û zayendîtiya xwe ya erzan ve min bixapîne re cih nîne.
Ji bo ev yek çêbibe û ji bo parvekirina jiyaneke xwe dispêre azadiyê, rêxistinbûn pêwîst e. Ev jî hêmana sêyemîn e. Mirovekî ne rêxistî hîç e. Rêxistinbûna destpêkê bi jinê dest pê kiriye. Hêza ku herî zêde divê rêxistinbûnê esas bigre jin e. Dibe ku zilam bêrêxistin be. Yan jî jixwe rêxistina zilam gelek e. Divê jin rêxistina xwe ya taybet ango bi giştîkirina YAJK ê re pêwîstiya xwe heye. Divê saziyên xwe yên hişyariyê li hemû qadan belav bike. Divê jin bi rêxistinbe. Divê hun vê carekê ji guhê xwe re bikin guhar.
Weke hêmanê çaremîn jî li gel rêxistinbûnê divê hun hemû jiyana xwe ji tekoşînê ava bikin. Ji ber ku nasnameya jinê ji ber bêtekoşîniyê ketiye nava çar dîwaran. Karên hevîr dane wê bi karên ji rêzê ve hatiye mijûlkirin. Ango di nava ferzkirineke weke kesayeta karên vala hatiye hiştin. Ji ber wê jî di serî de esasên bîrdozî û polîtîk di derbarê rêxistinbûnê çandê, kurtayî her qadeke ku wê bihêz bike de divê tekoşer be, divê jin bibêje “ezê rêxistinêr bim, kar û îşê min tekoşînkirin e.”
Li gor min têkîliya jiyana bi jinê re bi estetîk, xweşikbûnê ve jî heye. Ev jî hêmana pêncemîn e. Asta kirêtiya jiyanê ya vê gavê têkîliya xwe bi çewisandin û dagirkeriyê ve balkêş e. Divê jina ku dixwaze bijî, huner, çand û estetîkê ji nedîtî ve neyê. Em ji fîzîka wê bigrin xweşikbûna hizir, em ji xîtaba wê bigrin, heta ronahiya giyanî divê bi nêrîneke estetîk û rêgezê ve girêdayî be.
Ger hun van pênc rêgezan jiyaneke ku van bi rengê madeyan û rêgezan hîn jî ziravtir bikin û wê jiyanê ji xwe re esas bigrin, li gor min tê wateya ku we çeka rizgariyê ya herî mezin bi dest xistiye. Ez ji ber roja jinê diyar dikim ku bi vê çeka xwedî îdîaya herî mezin e ve tu zilam û tu saziyên ku hun neynin rê nîne. Li gor min jiyana herî xwedî nirx e. Ger em dibêjin, ji îro re girêdanî, ji îro re rêz li ser bingehê van rêgezan mînak di me de bi rengê YAJK ê rêxistineke jinê ya hîn bilindtir dibe û tekoşîna wê ya li ser bingehê van rêgezan ve emê bersiva herî mezin bidin mirovahiyê û şerê qirêj.
Ji ber vê rojê careke din ez diyar dikim ku ez di xizmeta hemû jinên azad de me. Dîsa di serî de dayîk û taybetî hemû gerîlayên me yên jin ên egîd ku şer dikin re, diyar dikim ku ez mirovê hemû jinên me yên di nav tekoşînê de ne me û zilamê wan im. Rêz û hezkirinên xwe pêşkeş dikim.
8 Adar 1998
- Ayrıntılar
Rêber APO
Ecêb dimînim, çima hun me fêm nakin? Îca keçên ciwan ên wek we çima fêm nakin? Xwediyên wê berxwedana mezin rêhevalên Ronahî û Bêrîvan, bi taybetî jî rêhevala Ronahî, rêhevaleka ku bi me baş têgihîştiye. Jixwe me vê di rapora wê de jî dît. Di raporekî din de dibêje, “Ez, ji duyemîn civîna çapemeniyê ya di pêvajoya agirbesê de pir bandor bûm. Tevî ku hun hewqas derfet diafirînin, ji jinan û her cure pêşketinê re destek didin, di nava me de hê jî yeka di wê astê de tune. Halbûkî pir ked hatiye dayîn. Bi zanebûna xwe yên ku kesayetiyeke rast girtine zêde nîn in. Her ku ez partiyê nas dikim zêdetir pê ve têm girêdan. Dema ku ez kesayet û bûyer, rasteqîna şer û qoxanê dinirxînim, yên tên xwestin ku pêwîstekên girêdanê ne û carna jî hewl didim ku zêdetir bidim.’’ Çawa ku min got, şêwaza wê vebir e, bi ya min pir girîng e. Divê hun jî hindek biramin. Riya jiyandina bîranîna wê, weke wê di gihîştina hêza têgihîştinê û xwedîbûna disîplîna jiyaneke saxlem de derbas dibe. Di nava we de hinek kes dibe ku bixwazin bibin layiqê wê. Bi taybetî pêvajoya jiyana xwe ya ku bi PKK’ê re bûye yek ka çawa girtiye dest û çawa xwe pêgirê vegûherînê kiriye fêm bikin. Bi taybetî ev di destnivîsên wê de hene. Li vana binêrin, fêr bibin û rêzdar bin. Ji ber ku ev nirxên mezin in. Ger azadî hêsanî ba, wana wê riyê nediceriband.
Rêhevala Ronahî di hevokeka xwe de dibêje, “Serokatî giyan û can dide, a girîng vê derbaskirina jiyanê ye!’’ vê yekê bi çalakiya xwe şewitandinê derbasî jiyanê dikin. Ev, bûyereke mezin e. Heke hun jî hindek durust bin, wê wêrekî û fedakariya ku hun dibêjin ka çi ye, bibînin û fêm bikin. Her ku ev çalakî li ser navê me tê çêkirinê, em jî neçar in ku rêzdar bin. Ma gotina, “Em erzan jiyan’’ qet li we tê? Ez li wan kesên ku li hember nirxan dikevin berevajiyê şaş dimînim. Qet naxwazim dilê xwe bi wana bişewitînim. Her ku hun bi van nirxan ve ne girêdayî bin, bi misogerî em nikarin we têxin şûna zilaman. Ev jî qewîtiya wan û girêdana bîranîna wan diderbirîne. Ezê, ka ew mirovên çawa bûn, keçên ciwan ên çawa bûn û di nava azweriya jiyaneka çawa de dixwestin bimînin, bizanibim û biriya xwe bidimê. Bi misogerî ezê wisa bikim. Ji min tiştekî din nepên. Hun çiqas hatibin xistin, hun çiqas xafîl bin bibin, jiyana wan ji bo we fermana herî mezin e. Her ku hun endamekê artêşa egîdan e, hunê bi gora vê fermanê bijîn. Hun dibêjin ku, em dixwazin werin ARGK’ê û werin nav artêşa jinê. Wê demê serleşkerên vê wisan in û bi gora vê hunê tevbigerin.
Ez bi xwe jî di xizmeta wan de me. Ew mirovên di jiyanê de tiptijî bûn. Dahûrîneke jiyanê heye, lê binêrin, hunê di nava şaşwaziyê de bimînin. Pênaseyên zayendîtiyê hene, dibêjin; “Sehaya herî zêde ku jin û zilam hev û dî dixapînin!’’ Çi nirxandineke mezin e! Yanî dibêje, “di navê de lîstik heye!’’ sextetî û koledarî heye. Dibêje, “Azadiya wê pir zor e!’’ Dibêje, “çi mixabin em nebûn nasdarê wê azadiya çawa ku Serokatiya Partiyê dixwaze!’’ Lê weke hedefekî datînin pêşiya xwe. Tebî ev dibine nirxên ku pêwîst e hun pê ve girêdayî bimînin. Wisa bi hezaran hene. Hê jî ku bê gotin, “Me fêm nekir, me pêwîstekên wê neanî cî’’ qet ne tê pejirandin, ne jî bahane tê hesibandin. Hun ciwan in, egîd in, hunê bi can û dil tevlî van nirxan bibin.
- Ayrıntılar
“XWEDAWENDA PARASTINÊ”
Di ew neqşên wê yên kûbar de seriyê jineke rûheyv an marek. Destpêkê mirov ji hev dernaxe, ka ev jineke an marek e. Sekneke cidî, jixwebawer û melûl heye. Tu ji kîjan milî de lê binêrî, her dem bi rûkenî tamaşeya te dike. Bi vê sekna xwe fena xwedawendekê ye yan jî fena bûkeke berxêlî ye. Rûyê wê fena heyva çardehî dibiriqe. Di nêrandina destpêkê de ji mirov re dibişire û tebesûmekê belav dike. Her dem bi rûkeniyekê pêşwazî dike. Jixweber di mirov de merak û hezkirinekê diafrîne. Li ser serê wê tiştek mîna tacekê heye. Ev tac bi rengê kesk, sor û zer xemilandî ye. Ya balkêş jî tam li ser tacê jî stêrkeke bi rengî sorî heye. Nêrînên wê, dilê mirov aram dike di nava sê gulên rengê xwînî de. Dilsozî û germahiyek her jê difûre. Du qiloçên kovanî û badayî bi rengê zerî û keskî, bi wan ve jî du tiştên guharî fena şembelîlkan xwe berdane jêr. Di navbera herdu qiloçan de, du qiloçên bi rengê reşber ber bi jor ve mîna serê şûrekê hilkişiyane. Du çavên mezin bi rengê şînî û fireh û xezalî, wekî çavên koviyan dixuyin. Li ser stûyê wê, sîng û berên mezin xuya dikin, gelek spehî ne û gerdaneke bi rengê pembeyî yan aqûtî xwe lê pêçaye. Di navîna gerdenê de mûcewhereke mezin bi rengî şînî heye. Ev bi şiklê dil e. Ber bi jêr ve motîfên kesk, sor û zer hene. Neh gulikên di nav wan de bi xalên keskî di nava rengê sorî de kemilîne û laşê wê yên pûlik pûlikî fena leylanên çemê Dîclê dibiriqin. Bejna wê, ya marek e û her diçe ber bi dûvê ve zirav dibe û bi mareke xwedî tac diqede. Ev mar mê ye an nêr e, ne diyar e, bes di stûyê wê/wî de jî gerdaneke xelekî heye. Ev gerdan sor e. Li serê mar tacake bi motîfên delal xemilandî heye. Zimanê xwe di nava diranên xwe yên mircanî de derxistiye û li ser şeş marên biçûk sekiniye. Bes bi tevahî dozdeh mar in, ji wêne tenê şeş xuya dikin. Jixwe ev mar lingê wê bixwe ne. Li ser serê van marên biçûk jî, di qiloçikên biçûk hene.
Belê min hewl da hinek nîgara Şaha Maran bikim. Li Mezopotamya û li Anatolyayê li dîwarên gelek malan wêne û resmên Şaha Maran an jî Şahê Maran hene. Di çîrokê de Şahê Maran tê gotin, bes dema mirov li koka peyvê dinêrê, xîtap ji bona tiştek mêr e. Ku wekî Şaha Maran bê gotin belkî bi ya min wê baştir bibe. Lê wekî Şahmaran jî em bi nav bikin, wê nebe pirsgirêk. Dema ku tu li Kurdistanê dikevî malekê, kevala(tablo) Şahmaran li ciyê herî xweş ku baş xuya bike tê daleqandin. Piranî li eywanan û li odeyên mêvanan tê hilawestên. Hinek ji wan bi çarçoveyên cam in û rengorengo ne. Di nava wêneyan de, belkî ya ku destpêkê bal dikşîne ew e. Ji ber ku gelek xwedî raz û nepenîbûnê ye. Di nava xwe û yên temaşekar de girêdaneke efsûnî diafrîne. Bi taybet jî di navbera wê û jinan de. Her çiqas sedama wê baş neyê zanîn jî, ji bona jinan wekî “xwedawenda parastinê” ji nav cihêzên keçan kêm nabe.
Me di destpêkê de jî gotibû ku, di kevalê de jin, mar, tac, qiloç û motîfên efsûnbazî di nav hev de ne. Di kevala Şahmaran de, ku mirov yek bi yek li ser bisekine;
Jin: Aafirînera serdema neolîtîkê ye û xwedawend e. Li ser her dîwarê şikeft, heykel, mabedek heykelên jin an dayîka xwedawend kêm nabe. Di jiyana mirovantiyê de, ji sedî 98 bi awayî derbas dibe. Di pêşengiya jinê de civaka xwezayî bi pêş dikeve, bi dest jinê çandinî û kedîkirina lawiran bi pêş dikeve û şoreşeke ku hê jî bandora xwe didomîne dide destpêkirinê. Ev rihê xwedawendiyê hiştiye ku tu carî civaka xwezayî li hember şaristaniya derewîn tune nebe. Ev berxwedaniya parastina civaka ehlaqî û polîtîk, kiriye mijara peyker, destan, çîrok, mît û mîtosan.
Vaye Şahmaran jî yek ji wan sembolan e. Her etnîsîteyek, her gelek di seyra dîrokê de ji xwe re motîfeke xwedawendiyê hilbijartine. Ev motîf, bi piranî çand û kevneşopiyên wan û têkiliyên wan ên civakî rave dikin. Û her xwedawend di bingeha xwe de xweşik û çeleng in. Jin di resmê Şahmaran de temsîla zanebûn, wijdan, adalet û xweşikbûnê û tevahiya van hemûyan temsîla xwedawendiyê dike.
Mar: Li gorî mîtolojiyan mar sembola ciwantî û bêmiriniyê ye. Mîna mît û mîtosên olî, ku mar wekî çavkana xerabiyê bi nav dikin û bi vî awayî êrîş birine ser jinê, aliyên propagandayî ne. Di rastiya xwe de, mar temsîla xerabiyê nake. Lewma di tenduristiyê de jî, sembola dermaniyê ye. Ji ber ku mar her dem kirasê xwe diguhere, tê bawerkirin ku ew her dem ciwan dimîne û bêmirin e. Ji ber ku heman rewş di xwezayê de jî heye. Çawa ku darek payîzê pelên xwe diweşîne û biharê dîsa şîn dibe, mar jî wisa ye. Loma xwedawend xwe ji hêza mar bêpar nahêlin û di kevalê de di navbera jin û mar de girêdaneke laşî û rihî heye.
Tac: Her çiqas tac wekî sembola desthilatdariyê bê fêmkirinê jî, lê di rastiya xwe de ne wisa ye. Di serdemên ku jin pêşengiya civakê dikirin, civakeke xwezayî, ehlaqî û polîtîk hebûn tac hebûne. Di wan deman de padîşah, şah û serdestên dîtir jî nîn bûn. Lewre tac jî li gorî wê demê, pêşengî û pîrozbûnê jinê rave dike.
Qiloç: Li gorî mîtolojiyan qiloç xwedî wateyên cuda cuda ne. Di wêne an resmê Şaha Maran de hem qiloçê badayî an gopalî heye hem jî qiloçê serberz heye. Qiloçê badayî sembola bereket û zayînê ye. Ji ber ku di neolîtîkê de jin zayîn dikir û pê re zayîna axê jî pêk dianî. Giha berhev dikir, erd diçand, alavan diafirand û lawiran kedî dikir. Yekem bi karê derman re mijûl bû. Qiloçê serberz jî, sembola bihêzbûnê diyar dike.
Motîfên Efsûnî: Efsûnî sembola zanebûnê ye. Her çiqas ev ji hêla şaristaniyê ve ji wekî “Pîrebok” hatibin berevajîkirinê jî û pê re jî vê kirine hinceta şewitandina wan, di rastiyê de ev ne wisa ye. Ev zihniyeta sîstema mêrê kone ye. Ev zihniyet, bi heman rengî, sîstema xwe li ser kolekirina jinê û tunekirina çanda xwedawendiyê aniye heta rojên me yên îroyîn. Dema ku vê yekê kiriye jî bi mîtolojiyan vê xemilandiye. Ji bona vê, şerê di navbera Înanna û Enkî, Mardûk û Tîamat her tiştî radixe ber çavan. Di encamê de wateya bingehîn a zindîbûnê jî, xwezanîn e. Ji bona ku ev derewên şaristaniyê bê fêmkirin, mirov li dîroka nîvcomayî ya Dayîk-Xwedawend binêre wê bes be. Lewre, di Şaha Maran de ev hêl aşkere ye.
Em van hemûyan di nav hev de binirxînin, bi ya min em ê bigihên encameke wisa ku, wêneyê Şahmaran an Şaha Maran, di nava xwe de xweşikbûn, ciwantî, bêmirinî, zayîn, ehlaq, polîtîka, hêz, bereket û tevahiya van hemûyan de wêne ya Dayîk-Xwedawendekê ye û xemgîniya xiyaneta şaristaniya çînî ji wêne difûre. Dayîk-Xwedawendeke wisa ye ku, her dem xwe nû dike û heta hetayê jiyan dike. Bi her hêlên xwe bi xwezayê re di nava hevsengiyê de ye. Lewma ekolojîk e. Digel ewqas êrîşên mêrê kone û şaristaniya derewîn li ber xwe daye û xwe gihandiye roja me ya îroyîn.
Loma li her malê, li quncê herî baş wêneyê wê tê hilawestin û herî zêde jinên ciwan lê xwedî derketine. Sedema ku jinên ciwan wisa bi hesret lê xwedî derketine jî, hesreta azadiya civaka neolîtîk e.
Lê mixabin, ev deh salên dawîn ji hêla zihniyeta mêrê kone, ji hêla îdeolojiyên şaristaniyê ve, bi paşgotin û bi dij-propagandayên mîna; “Malên ku resmê Şaha Maran hebe, milyaket nakevinê” kevalên Şaha Maran yek bi yek ji malan hatin daxistin, keval hatin şikandin. Jixwe sîstema şaristaniyê carekê xiyanetê li Şahmaran kiribû û ew kuştibû. Niha jî ew sîstem bi xurafeyên olî, duyemîn car di şexsê Şahmaran de hewl didin careke din jinê bikujin û sembol, wêne û motîfên ku xwedawendiya jinê û lêgerîna azadiya jinê tîne bîra mirovan jî ji holê rabikin. Her hal ewqas kuştin û kolekirina jinê têrî wan nekiriye!
Ji berê de çîroka Şahmaran an Şaha Maran ji şevbuhirkên kurdan kêm nebûne. Di şevên zivistanî yên dûr û dirêj de, li derdora sobeyan tê vegotin. Di civaka kurdan de, vegotin huner e. Li civatan dema ku çîrok tê vegotin, xemgîniyek belav dibe. Waxewax tê kişandin. Dengbêj, rûspî, zane an her kî be, dema ku dest bi çîrokê dike, destpêkê vê dibêje; “Şahmaran şermeke mezin a mirovantiyê ye”Ji ber ku Şaha Maran keseke zane, alîkarxwaz bû, bi zimanê xweza û lawiran dizanibû û dostê wan bû..
Berî ku em derbasî çîroka Şahmaran bibin, divê mirov hinekî din jî, Şahmaran û nexşên wê şîrove bike. Bi ya min gelek sir û raz di wan nexşan de veşartî ne. Mirov dikare tê de mîtolojiyeke bêdawîn bibîne. Ji ber ku ewqas tişt di nav hev de ne, despêkê ji mirov ecêb tê, lê dema mirov baş bala xwe didiyê, her motîf bi zanebûn û hostetî li hev hatine û her yek ji wan sembola tiştek in û xwedî wate ne.
Efsane an destan, ji mîtolojiya Hîtîtan şopan dihewîne. Hîtîtî (B.Z 1600-1250) di navbeyna Enatolya û Mezopotamyaya Jorîn de jiyane. Heta di hinek çavkanan de tê gotin ku, li Torosan li bajarê Tarsûsê ku girêdayî Mêrsînê ye, şikefteke bi navê Şahmaran an Şahê Maran heye. Di gernameya Evliya Çelebî de jî ku tê gotin, li Mîsîsa Ceyhana Edeneyê ku li Çûkûrovayê ye, kelayeke bi navê “Evsafı Kal’aî Şah Maran” Kelaya Şaha Maran heye û ev kela ji hêla maran ve tê parastin. Ji ber ku Şahmaran ji bona ku xwe ji însanan biparêze di bin erdê de ye, di hemû guhertoyan de, kunek heye û ev kun gelek baş nixumandiye. Encax bi tesadûfan bê dîtin. Dema ku destan tê vegotin, bi gelek guhertoyên(versiyon) cuda cuda tê vegotin. Li gorî herêman, welatan jî cudahî hene. Nav diguherin, qewimîna bûyerê diguherin, bes cewher naguhere. Ma jixwe ev ji bona hemû destanan ne wisa ye? Her etnîsîte, herêm an netew rengê xwe li gorî çanda xwe didê. Ev efsaneyan ku bi rojan vegotina wan naqede, belkî di vê nivîsê de cî dayîn wê rast nîn be, bes bi kurtasî be jî em hinek qala dawiya efsaneyê bikin wê baştir bibe. Jixwe dengbêj encax di donzdeh şevan de dikaribûne biqedînin. Rojek ji rojan rehme dê û bavê guhdaran çîrok an efsane despêdike û zaneyên vegoter vê gotinê dibêjin; “Ev çîrok şerma însana ye” û ji devê vegoteran bi çavên şil tê guhdarîkirinê û fena hungiv dikeve şevên reş î tarî.
Şaha Maran, şaha maran bûye. Ne tenê bandora wê li ser maran hebûye, li ser hemû giyanewerên xwazayê hebû. Lê ew tu carî vê hêza xwe bi nebaşî bi kar neaniye. Jixwe Şaha Maran hêza xwe ji zanebûna xwe digire. Xwediyê hemû zanebûna gerdûnê bûye. Her dem riya heqîqetê de bûye. Zimanê hemû heywanan dizanibûye û dîroka her tiştî zanibûye. Ew her dem ji mirovan direviya. Ji ber ku azweriyên ezezî yên mirovan baş dizanibûye. Her dem zanebûna xwe ji wan veşartiye. Ne tam mar bûye, ne jî tam jin bûye; ne tam av bûye, ne jî tam agir bûye. Nîv şev, nîv roj bûye. Ji nivî laşê xwe jineke bedew, li serê wê taceke bi heybet hebûye. Lê ji nîvî laşê xwe mar bûye. Ew xwedawenda hemû mar û giyaneweran bûye.
Reva Şaha Maran a ji însanan, heta ciyekê diçe. Rojekê li gorî hinekan Mîrze Mihemed, li gorî hinekan Memed, li gorî hinekan Cansap... Digel ku Şahmaran ji mirovan direviya jî, hesreta wê ya dîtina mirovan jî hebûye. Lê xiyaneta mirovan jî baş zanibûye. Li gorî versiyonekê; rojek du kes li daristanê dar berhev dikin. Piştî baraneke bi şid, gelek şil dibin û ji bona ku xwe ziwa bikin, dikevin şikeftekê. Di şikeftê de tahtek bala wan dikşîne. Bi heftbela dema ku taht radikin, dibînin ku di bin taht de bîreke hungûvîn heye. Herdu kes, dest firotina hungiv dikin û her diçe dewlemend dibin. Lê yek ji wan, ji ber çavnebariya însanî, ji bona ku dest bide ser hemû qezencan, hevalê xwe di bîrê de dihêle û ew ji mirinê re diterkîne. Ew zilam an xortê ku di bîrê de dimîne û piştî demekê bi tesadûfî leqayî ciyê maran tê. Dema ku ferq dike, derdora wî hemû mar in, -bi hezaran- qîrek dike û ji ser hişê xwe ve diçe. Lê piştî ku şiyar dibe, dema ku mar pê re diaxivin, tirsa wî diçe. Ew dibin, hizûra Şaha Maran. Êdî carek ciyê wan hîn bûye. Xort li hember xweşikbûna Şaha Maran efsûnî dibe. Bes wisa dixuye, dilê Şaha Maran jî bi xort germ dibe. Şaha Maran ku bi hezaran salan xwedî temen e, li hember vê rewşê hestên wê yên hezkirin, xemgînî, heyecan û biryarî tevlihev dibin.
Sal û dem dibûhirin, her roj sohbet dikin, bes digel ku ewqas hînî hev dibin û navbera wan gelek xweş e jî, xort dibêje; min bêriye gundê xwe, dayîka xwe û hevalên xwe kiriye. Gelek israr dike. Lê nabe! Şaha Maran dibêje; “Min soz daye ku ez ê careke din bi însanan baweriya xwe neynim. Ez nikarim destûr bideme te, da ku tu derê rûyê erdê” Xort, bi rojan, bi mehan bi salan dimîne û gotin ji dev dernayê. Lê hember vê yekê dilê Şaha Maran ranagire û digel ku dizane wê însan bêbextiyê lê bike jî, destûr didê. Tabî di vê navberê de, xort ji Şaha Maran kêm be jî dîroka hezaran salan hîn dibe, dîroka mirovantiyê hîn dibe, zanîna xwe gelek bi pêş dixe.
Tabî di çîrokê de tişta ku dertê holê, hêla zeîf a Şaha Maran evîn bûye. Ji ber vê yekê destûr dide ku xort derê rûyê erdê. Digel ku dizane wê xiyanetê lê bike jî! Li gorî gotinbêjan, berî xort bişîne wiha gotiye; “Belê, ma ez ne nîv însan im? Ev xala zeîf a însanan derket hemberî min. Li ser vê axê, evîn mirin e. Ev dibe ku şah be jî bi kêr tiştek nayê”
Dema ku xort sozên ku bêbextiyê neke dide, Şaha Maran dibêje; “Nebe nebe sozan bidî. Ez naxwazim tu ji soza xwe vegerî. Ji ber ku dizanim, însan zeîf in. Tu yê dawiyê dawîn xiyanetê li min bikî. Yek daxwaza min ji te heye, neçe hemamê.”
Ji ber ku li gorî efsaneyê, kesê/a ku Şaha Maran dîtibe, dema ku av li laşên wan dikeve, laşên wan pûlik pûlikî dibe. Ji ber vê yekê, xort ji gundê xwe dûr dikeve, bi salan bi tena serê xwe jiyan dike. Lê roj tê, dewran diçe, keyek(qralek) keça wî bi nexweşiyeke bêderman dikeve û li gorî efsûnbaz û rûspî dibêjin, encax derman avdonka goştê Şaha Maran e. Mesele tê ser dîtina Şaha Maran, dibêjin ku yên ku ew dîtibe, av li laşê wan bikeve, pûlik bi pûlik dibin. Li ser vê yekê ferman tê dayîn û hemû mêrên li welêt yek bi yek têdixin avê, dawiya dawîn dor tê xort û rewş tê fêmkirinê. Her çiqas li ber xwe bide jî, piştî tadeyî û îşkeceyan, xort li ser soz xwe namîne û biryar dide ku ciyê Şaha Maran ji leşkerên keya re bibêje.
Li gorî hinek dengbêjan, dibêjin ku xort diçe cem Şaha Maran û rewşê jê re dibêje. Şaha Maran li hember vê yekê; “Min negot li ser vê axê, evîn mirin e. Lê bila mar nizanibin ez diçime mirine” û daxwaza wî xortî naşkîne û bi derketina rûyê dinê re, ji maran re dibêje, belkî ez demek dirêj venegerim, li benda min nemînin. Ji ber ku Şaha Maran dizane ku ew bê kuştin, wê mar ji însanan heyfa xwe bigirin û wê dawiya însaniyetê bê. Lê li gorî hinek guhertoyan jî, jixwe rasterast tevlî leşkeran diçe warê Şaha Maran, xort ew qanî dike, derdikeve rûyê erdê û leşker ew digirin û dikujin.
Ji ber vê yekê, li gorî dengbêjan tê gotin ku, hê jî haya maran ji mirina Şaha Maran nîn e. Ku pê bihesin, wê toleke mezin ji mirovan bigirin. Kî dizane belkî roj bê pê bihesin û tola hezaran salan ji şaristaniyê û mêrê zilimkar û kone bigirin!
Rûbar Andok
- Ayrıntılar
Piştî mirina zivistana sar û qeresî, demsala biharê ji rojhilat hiltê û li welatê çiyayên efsanewî dibê mêvanekî ezîz. Av li daran digerê, gîh ji binê axa germ serê xwe radikê û bi roja zêrîn re dikenê. Li çiya û baniyan berfa spî û sar dihelê, dilop bi dilop dicivê û berve xwarê diherikê. Av ji çiyayên bilind û baniya bi keyfxweşî diherikê. Xûnceyên daran dipişkivin û nêrgiz, berfîn û beybûn rengê xwe didin xwezaya welatê bihuştê.
Demsala ciwanî û xweşikbûnê bi meha Adarê re tê, Adar jî wek navê xwe, xemla hemû mehan û demsala ye. Adra, an jî Avdar û bi gelek navên xwe yên din, di xaknîgar û mêjûyê Kurdistanê de xwedan cih û wateyek pir cuda û bibandor e. Meha adarê ji bo gelê kurdistanê û ji bo xwezaya kurdistanê meha vejînê ye. Meha ku hêviyên azadiyê di dil û mejiyê gelê me de dipişkivin û şîn dibe dara berxwedaniya ji bo jiyanek biwate û azad. Meha adarê ji bo gelê Kurd meha berxwedaniyên mezin e, meha têkoşînê, serhildanê, qehremantiyê, netewîbûyînê û meha cejna me ya dîrokî Newrozê ye. Adar mehek tijî roj û boneyên watedar û girîngin. Heman çi meh bi qasî meha adarê tê de roj û cejn û boneyên girîng nîne.
Wek me got, meha adarê tijî rojên girîngin. Hin rojên şahî û cejna ye, hin rojên berxwedanî û qehremantiyên mezin e û hin roj jî tijî xem, şîn û êş e.
1 Adara sala 1979 Mele Mustefa li Amarîkayê mir.
3 Adara sala 1193 Selahedîn Eyûbî Sultanê Kurd ê mezin li Şamê çû ser dilovaniya xwe.
6 Adara sala 1975 Peymana Cezairê di navbera Sedam Huseyn û Şahê Îranê de li dijî Kurdan hate îmza kirin. Bi vê Peymanê jî şoreşa başur bi bin keft.
8 Adarê her sala roja jinên cîhanê ye. Gelê Kurd, bi taybetî jî jina Kurd a tekoşer vê rojê bi têkoşîn, berxwedanî û serhildanên mezin pêşwazî dike û bi rengê xwe yê kurdewarî pîroz dike.
8 Adara sala 1991, di raperîna gelê başûrê Kurdistanê de bajarê Suleymaniyê ji aliyê gel ve hate azadkirin û li bajarokê Çemçemal û herêma Şarezor destpê kir.
9 Adara sala 1989, hunermendê kurd ê mezin Mihemed Şêxo, ku gelek salan ji bona Kurd û Kurdistanê xebat kiribû û bi dengê xwe stran gotibû, çû ser dilovaniya xwe.
12 Adara sala 2004 an li bajarê rojavayê Kurdistanê Qamîşlo, erebên faşîst êrîşê ser Kurdan kirin û gelek kes şehîd xistin, li ser vê yekê gelê Kurd li qamîşlo rabû serhildanê û ev serhildan di nava rojekê de li tevayî rojavayê Kurdistanê belav bû.
13 Adara sala 1974, Leyla Qasim, ew keça Kurd a şoreşger bi destê sîstema Îraqê ya şoven hate darvekirin û Leyla bû sembola jina Kurd a şoreşger û azadîxwaz.
16 -17 û 18 Adara sala 1988 Sîstema Sedam Huseyn ya şoven komkujiya Helepça li dijî Kurdan çêkir.
19 Adara sala 1991 li başûrê Kurdistanê li dijî dewleta Sedam Huseyn a faşîst, gelê Kurdistanê rabû raperînê û gelek bajarên Kurdistanê azadkirin.
21 Adarê, cejna Kurd a dîrokî Newroz e. Berî zayînê bi şesed salî, Rêberê Medya Kawayê Hesinkar serî li dijî dehakan rakir û împratoriya Med avakir. Cejna Newrozê, an jî Roja Nû ji aliyê tevayî gelên Arî vet ê pîroz kirin. Di heman dem de, newroz sersala Kurdan e.
21 Adara sala 1590 Li Stenbolê di navbêra her du dewletên dagirkerên kurdistanê, Sefewî ê Osmaniyan de peymanek hate mohirkirin. Li gorî vê peymanê, Loristan û Şarezor dikeve bin destê Osmaniyan de.
21 Adara sala 1982, Kawayê hemdem ê Kurdistanê, ciwanê şoreşger û mîlîtanê PKK ê mezin, Mazlum Dogan li hemberî zagona dewleta tirk a faşîst bedena xwe da ber agir û newroz bi agirê laşê xwe pîroz kir. Di gelek salên cuda de, qehremanên Kurd, keç û xurtên agir û rojê, di roja newrozê de agir berdan bedenên xwe û rêça Mezluman domandin. Ji wan jineşêran, heval Zekiya Alkan(1990) li Amedê, hevala Bêrîvan û heval Ronahî(1994) li bajarê Mannheim a Almanya çalakiyek bi agirê bedena xwe lidarxistin.
21 Adara 1992 Rehşan Demîrel bi navê xwe yê kod Sosin li Qedîfeqeleya Îzmîrê xwe di roja Newrozê de şewitandin.
21 Adara sala 1992, di serhildanên gel ên li Cîzre û Nisêbînê 93 Kurd şehîd ketin.
21 Adara sala 1985, Eniya Rizgariya Netewa Kurd(ERNK) hat damezrandin.
24 Adara sala 1994, dewleta faşîst û şoven a Suriyê agir berdan zindana Hesekê. Piraniya girtiyan Kurd bûn, dewleta Suriyê bi şewtandina vê zindanê re bi dehan Kurd kuştin.
24 Adara sala 2002, Seydayê Tîrêj, helbestvanê Kurd yê ji rojavayê Kurdistanê çû ser dilovaniya xwe.
28 Adara sala 1986, fermandarê efsanewî yê hêzên Rizgariya Kurdistanê (HRK) Mahsum Korkmaz li çiyayên Gabarê(Botan) şehîd ket.
28 Adara sala 2005, Kongreya jinûva avakirina PKK dest pêkir û di 4 nîsanê de jinûva avakirina PKK hat ragihandin.
30 Adara sala 1972, komkûjiyan Qizildere pêk hat. Di vê komkûjiyê de, hêjmarek pir mezin ji şoreşgerên Tirkiyê şehîd ketin.
31 Adara sala 1947, Serokê komara Mihabadê Qadî Mihemed li meydana çarçira ligel hevalên wî yên ku komara Muhabadê îlan kiribûn, bi darvekirin.
- Ayrıntılar
Her sal di destpêka demsala buharê de, tevayî jinên cîhanê û bi taybetî jî jinên şoreşger û milîtanên tevgera APOYÎ roja 8’ê adarê pîroz dikin. Ev rojek gelekî bi wateye û cihek xwe yê taybet di dîroka têkoşîna azadiya jinê de heye. Ev ne tenê cejnek jina ye, di heman dem de jî nîşana berxwedaniya jinê li hemberî mejiyê zagona baviksalarî û desthilatdariya mêra ne. ew rojek cîhanî ye û ji aliyê her netew û civakekê ve bi awayekî taybet tê pîroz kirin.
Roja 8’ê Adarê xwedan dîrok û raboriyek(geçmiş) pir dirêje, raboriyek tijî êş, kul, birîn, kûştin û zilme. Berxwedaniya jinê ya bêhempa, bedel û fedekariyên pir mezin her kes neçarkir ku 8’ê Adarê wek roja jinên cîhanê bipejirînin.
Gelo çima saxma(özellikle) roja 8’Adarê?
Di sala 1857’ê de Netewê Yekbûyî roja 8'ê adarê weke Roja jinên cîhanê qebûl kir.
Her çend ev roj di asta navnetewî de di salên 1970'î de hatibe qebûlkirin jî, bûyer û daxwaza pîrozkirina vê rojê ya weke rojeke hevbeş ya jinên cîhanê rastî salên 1800’î tê. Di 8’ê adara sala 1857an de jinan li New Yorkê(Dewletên Yekbûyî Emerîka) grevek li darxistin. Jinan bi greva xwe daxwaz dikirin ku saeta wan ya kar dakeve 8 saetan û heqdestekî weke hev ji wan re were dayîn. Lê belê di encama grevê de kargeha(fabrika) jinan hate şewitandin û bi qasî 100 jin di encam vê bûyerê de mirin. Her çend jinan bi grevê daxwaza xwe dabin qebûlkirin jî, têkoşîna bi rêxistinî ya ji bo mafên jinê di salên 1900î de destpê dike. Di sala 1903’an de li Emerîkayê ji bo parastina mafên jinê yên aborî, polîtîk û kesayetî "Kualîsyona Sendîkayên Jinan" hate sazkirin. Di yekşema dawî ya sala 1908an de jinên sosyalîst li New Yorkê, ji bo mafên xwe yên dengdan, polîtîk û aborî meşek pêkanîn. Her wiha ev roj weke yekem xwepêşandana "roja jinan" tê qebûlkirin. Li Dewletên Yekbûyî yên Emerîkayê lêgerîna jinan ya ji bo mafên xwe, di sala 1909ê de jî, bi beşdariya 2 hezar kesî xwepêşandanek pêk hat û piştî vê xwepêşandanê bi beşdariya 20- 30 hezar jinên karkerên tekstîlê greveke giştî hate destpêkirin. Karkerên jin, di greva xwe dixwestin ku şertûmercên xebata wan were başkirin û heqdestek baş ji wan re were dayîn. Kualîsyona Sendîkaya Jinan pêwîstiya jinên di vê grevê de pêşwazî kir û kefaleta jinên ku di vê xwepêşandanê de hatibûn girtin da.
Têkoşîna Jinên Emerîkî, jinên Ewropayê jî bandor kiriye. Di sala 1910’an de li Kopenhagê Konferansa Jinên Sosyalîst a Navnetewî ya II. hate li darxistin. Di konfresansê de Clara Zetkin derbarê rojeke jinan ya cîhanî de ku jin karibin tê de daxwazên xwe bînin ziman, pêşniyar kir û pêşniyara wê hate qebûlkirin. Piştî vê biryarê ku rojeke teqez nehate diyarkirin, yekem roja Jinan ya Cîhanî di 19 adara 1911’an de li Almanya, Avusturya û Danîmarkayê hate pîrozkirin. Giringiya vê rojê ew bû ku qralê Prusyayê di sala 1848’an de hin reform mohr kiribû û di nava van reforman de jinê karibin mafên xwe yên dengdanê bikarbînin. Lê belê ev reform nehate pêkanîn.
Pîrozkirina 8 adarê weke roja Jinên Cîhanê jî, di sala 1972’an de bi organîzasyoneke mezin ya bi navê "Tevgera Adarê" ya li Sidneyê hate kirin, destpêkir. Piştî ku Netewên Yekbûyî navbêra salên 1975-1985an weke "Deh Sala Jinên Netewên Yekbûyî" îlan kir, di 16’ê kanûna 1977’an de jî 8’ê adarê weke "Roja Jinanên Cîhanê" îlan kir ku were pîrozkirin. Di salên piştî vê de welatên endamê Netewên Yekbûyîne 8’ê adarê weke roja Jinên Cîhanê Pîroz kirin.
Li Kurdistanê yekem tevgera nûjen ya jinan di pêşengiya PKKê hat pêşxistin. Bi sedan jinên Kurd tevlî şoreşa azadîxwaz bûn û li hemû qadên têkoşînê cihgirtin. Li ser çiyayên Kurdistanê jina Kurd li hemberî dewleta faşîst a tirk şerkirin û bi hezaran destanên qehremaniyê nivîsandin. Têkoşîna jina Kurd a şoreşger ne tenê li hemberî dagirkerên kurdsitanê bû, di heman dem de, li hemberî mejiyê civakê yê ku derfeta jiyana azad nedida jinê bû jî, di hemandem de, têkoşîna jina şoreşger li dijî hemû nêzikatî û çemkên paşverû yên mêrên di nava şoreşê de bû jî. Jina Kurd a şoreşger, li hemberî dagirkerên Kurdistanê, li hemberî paşverûtiya civakê, li hemberî mejiyên desthilatdar ê mêr û di heman dem de jî li hemberî nêzikatiyê paşverû û klasîk ên jinê bixwe jî têkoşîn dikir.
Têkoşîn Û qehremaniya jina Kurd a di nava PKK de, nêrîna civakê û ya hevalên xwe yên mêr jî da guhertin. Êdî di Kurdistanê de ne jin jina berê ye û ne jî mêr mêrê berê ye. Di ronahiya felsefe û perspektîfên Rêber APO de bîrdoziya azadiya Jinê pêşket û pê re jî, rêxistina jinê jî pêşket. Hin paytîbûyîna jinê û him jî artêşbûna jinê di nava PKK de bi bedel û fedekariyên pir mezin pêşket. Tevgera jinê ya xweser(özgün) di sala 1988’an de jî, xwe weke Yekîtiya Jinên Welatparêzên Kurdistan YJWK çêbû. Her çû hêjmara jinê di nava artêşê û partiyê de zêde bû û di encamê de jî, pêwîst bû ku rêxistin jî firehtir bibê. Tevgera Azadîxwaz ya Jina Kurd, di sala 1995’an de bi navê Yekîtiya Azadiya Jinên Kurdistan YAJK saz kir. Êdî têkoşîna azadiya bi giştî û ya jinê taybetî pir gav avîtibûn û pêwîstî bi partîbûyînê hebû. Ji lewra Yekîtiya Azdiya Jinên Kurdistan YAJK ’ di sala 1998’an de weke PJKK ango Partiya Jinên Karkerên Kurdistan xwe kire partî. Di sala 2000’î de Tevgera Azadîxwaz ya Jina Kurd bi kongreya xwe ya 3’emîn ya Awaret li darxist û ji nû ve xwe weke Partiya Jina Azad PJA bi nav kir. Partiya Jina Azad PJA ji bo azadiya Jinan tê dikoşe. Di salên dawiyê de navê PJA hat guhertin û bû PAJK(Partiya Azadiya Jinên Kurdistanê).
Lê di sala 2005’an de, êdî tevgera jinê ji partiyê mezintir bû û gelek şax û milên tevgerê çêbûn. Êdî aliyê jinê yê leşkerî, siyasî, civakî û bîrdozî çêbibÛn û pêwîstî bi komkirina van hemû xebatan di bin sîwanekê de hebû. Li ser perspektîfên Rêber APO, di buhara sala 2005’an de, Koma Jinên Bilind(KJB) hat ragihandin. Ev zagona jinê ya herî bilind e û di nava wê de hemû rêxistin û xebatên jinê yên li 4 beşên Kurdistanê û derveyî welat xwe rêxistin kirin. Rêxistinên jina şorşeger li Kurdistanê têkoşÎna azadiyê didin evin:
PAKJ, YJA, YJA-STAR û jinên ciwan. Her wiha jî, li her perçeyekî Kurdistanê rêxistinên jinê yên xweser hene.
Jina Kurd a evqasî bihêz û rêxistinkirî, garantiya serkeftina roja 8’ê Adarê ye. Jina Kurd a şoreşger jib o pêşengtiya tevayî jinên kedkar û azadîxwaz yên cîhanê berendam e.
- Ayrıntılar
Rêber APO
Rewşa heyî ya kurdan, zêde derfet nade şêrekî stratejîk ê êrîşkirinê; ku derfet bide jî ev ne pêwîst e. Wê windakirinên vê ji qezencên wê qat bi qat mezintir be. Lê ev bi salan berdewam bike jî, di rewşeke wisa de ye ku dikare şerekî parastina rewa bimeşîne. Di vê de qet windahî nabe. Dibe ku hinek windahiyen mirovan bibin. Jixwe windahiyên mirinên xwezayî, ji yên şer kêmtir nîn in. Lê qezencên wê zahftir in. Wê bikaribe rûmeta xwe, hebûna xwe, çanda xwe, hişmendiya xwe, vîna xwe û perçe perçe welatê xwe qezenc bike, qet nebe wê di zirûfên şer de jiyana xwe rizgar bike. Ji ber vê yekê pêşeroja şerê parastina rewa heye, xitimandina wê nîn e. Ku di hundir de nebe li derve, li deştê nebe wê li çiya, ku li çiya nebe wê li bajaran, ku çekdarî nebe wê bêçek, ku bêçek nebe wê çekdarî, ku legal nebe wê îllegal, wê her cureyên aboriyê, siyasetê û leşkertiyê biceribîne û bi vî awayî hebûna û çanda xwe bikaribe biparêze. Maye ku di dema me de, ku dewletên herî bi hêz jî êrîşên hebûna çandî bikin û mafên mirovan nas nekin, em di demeke wisa de ne ku, ji hêla dinyayê ve têne tecrîdkirinê.
Ku zext xwe gihandibin qestkirina canê te, mafê herî însanî yê xwezayî neyê naskirinê, mafên çandî yê gelan bi zorê hatibe tepisandinê û hatibe înkarkirinê û pê re ew gelên ku dixwazin bi biryar van mafên xwe bikarbînin bi zorê bêne tepisandin û mehkûmkirinê; li hember vê dewleta dijhiqûqî ku li gorî pêwîstiyên hiqûqî yên gerdûnî tevnagere, wê yekîneyên parastina gel cureyên çek bikaranînê jî di nav de, bi hemû ziraviyên hunera şer bikaranînê, wê derbasî asta parastina rewa bibin. Divê vê wekî mafekî zagona bingehîn bibîne, ku di zagona bingehîn de ev maf nîn be, di zagonan de bicîkirina vê kêmasiyê pêwîstiyeke neçarî ya feraseta parastina rewa ye. Ku dewleta heyî pîvanên dewletbûna hiqûqê, mafên mirovan ên bingehîn û siyaseta demokratîk esas bigire, tabîkî wê parastina rewa şêweyê şîdeta çekdarî esas negire.
Li hember çalakiyên wekî serhildan û têkoşînên çekdarî ku rê li ber bûyer û encamên gelek mezin vedike, pêwîst e ku hezar carî bê fikirîn û carekî bê kirin. Heta ku zelalbûnek, wê ev çima û bi kîjan armancê, li hember kê, çiqas û di çarçoveyê de, bi kî re û çawa bê birêvebirinê nebe, ku serî li têkoşîna serhildanî û çekdarî bê dayîn; em ê nikaribin ji bin kuştin û yozbûnan derbikevin, loma jî em ê nikaribin pêşiya binketinan bigrin. Encax bi zorê hemû riyên paratina rewa û azadiyê bixitime, hiqûq bê eciqandin, ku mirineke neheq li kes, di plana çandî de li gel bê ferzkirin, divê tenê ji ber pêwîstiyekê serî li têkoşîna serhidanî û çekdarî bê dayîn, wê wekî di hiqûqa gerdûnî û di her zagonên bingehîn de tê îfadekirinê, wekî mafekî parastina rewa serî li têkoşîna serhildanî û çekdarî bê dayîn. Armanca şerên serhildanên çekdarî û bi tarza gerîla ev e ku, hetanî ku pêwîstiyên hiqûqa gerdûnî pêk neyên, hetanî ku pêwîstiyên “mafên sê nifşî” ku di zagonên Neteweyên Yekbûyî de hatiye ziman û Tirkiye jî di nav de, ji hêla welatan ve hatiye qebûlkirinê pêk neyên, mafekî berxwedaniyê yê pîroz ê hemwelatiyên azad û gelên ku xwedî mafên demokratîk in, dikarin vî mafî bikarbînin. Ne ku serî li vê berxwedaniyê dayîn, serî li vê berxwedaniyê nedayîn di cewherê xwe de pêkneanîna pêwîstiyên hiqûqê ye. Pêwîst e ku rexnedayîn di vê çarçoveyê de bê cî.
Em di mijara şîdetê de, tu tiştê ku parastina rewşa qebas bike rast nabînin. Ji bona şerê mûhtemel vê dibêjim; hemû dinya bibe yek jî, Iraq, Îran û Tirkiye bi hev re êrîş bikin jî, divê bi parastineke rewa ku wê ev hêz li hember wê nikaribin li ser bikevin, bersivek bê dayîn. Dikarin herêmên otonom(xweser) ên demokratîk ava bikin. Mîna li Iraqê dikarin di hundir de jî bikin. Ku Dêrsim û Botan guncav be dikarin bikin. Jixwe di pratîkê de sînor ji holê rabûne. Jixwe Botan, Behdînan û Zagros yekpar in û gihîştine hev. Dikarin vanan zêdetir berfireh bikin. Ev qad, qadên parastina rewa ne. Ez dibêjim ku, divê ev di bingeha xeta mûdafaya rewa de be. Her kî êrîşî van qadan bike, em ê mafê xwe yê parastina rewa bikarbînin. Wê van deran, bibine qadên jiyana azad. Tenê ne ji bona kurdan, divê ji bona gelên din jî li van deran di zirûfên demokratîk de qadên jiyaneke azad bi dest bixin. Divê ev qad bibine qadên demokrasiyê.
Wê ev piştgirî bide demokrasiyê û dema vê kir jî wê bi zanatî bike. Divê hêzên parastina rewa, tecrûbeyên Zapatayan ên li Meksîkayê bi kûrahî lêkolîn bikin û dikarin vê bi awayekî guncav li gorî zirûfên berbiçav pêk bînin. Ku bala we kişandibe, tiştên ku zêde xwe têkelî şîdetê bikin nîn in. Bi artêşê wisa zêde pevçûn nîn e, ji sivîlan jî mirin nîn e. Bi gel re diyalogên wan baş in. Li Rojhilata Navîn ciwan, ciwanên kurd, dikarin li başûrê Iraqê li hev kom bibin. Dikarin banga seferbetiyê jî bikin. Lîstik têne lîstin, divê li hember van hişyar bin. Dikarin sazîbûnên xwe yên xweser(otonom) ên demokratîk û komûnan ava bikin. Tirkmen jî di nav de, dikarin ji bona van qadan bangî her kesî bikin. Divê li hember tunebûnê, bibin xwedî sekneke parastineke bêhempa. Ger ku herin ser wan de, ez vê tenê ji Tirkiyeyê re nabêjêm, ji ku dibe bila bibe, divê bikaribin xwe biparêzin. Pêşketinên heyî nîşan dide; ketina wan a bakur jî di rojevê de ye. Bila li qadên guncav, parastina xwe bikin. Di mijara ketina bakur de, ku pir tengijîn dikarin bikevinê. Ger ku aştî pêk neyê, dikarin hemû hêzên xwe, xwe bikşînin herêmên çiya yên stratejîk. Dikarin ji Dêrsimê hetanî Serhedê, hetanî Torosan belav bibin. Ji bona ewlekariya xwe, dikarin li her derî belav bibin. Wê rê û rêbazan, bi xwe bibînin. Ger ku careke din şer dest pê bike, wê ev bibe şerê gerîlayên bi tevger. Ev jî, wê wisa bi asteke kêm de nebe, wê di asteke navîn de be. Bila xwe nexapînin. Bila xwe biparêzin, vê yekê jî bila li qadên çiya yên guncav û bi teqtîkên di cî de bikin.
Hewl didin PKK’ê li başûr tengav bikin. Dibên, gelo em ê bikaribin biqedînin û her dem êrîş dikin û bombebarîn dikin. Bi van bombebaranan û êrîşan hewl didin ku encamek bigirin. Ez aşkere diyar dikim; ev lîstikeke. Çûyîna Tirkiyê ya ser kurdan, bi awayekî stratejîkî bi wê dide windakirinê. Carê carek zagonên poşmaniyê derdixînin. Zagonên poşmaniyê, zêdetir tehrîk e. Ma dibe ku ji mirovek re bê gotin, poşman bibe? Ev li dij xwezaya mirova ye. Min di parêznameya xwe ya sala borî de jî diyar kiribû, di parêznameya xwe nû de jî kêm be jî min bahs kir, her dem, ji bona PKK’ê her dem riyek heye, ew jî dikare ber bi fermandariyên serbixwe ve herin. Dibe ku li ciyên cuda cuda, fermandariyên cuda cuda derbikevin, PKK dikare berê xwe bide van fermandariyên serbixwe. Dibe ku çil fermandarî derbikevin. Ku avêtibin ser qereqolekî, dikarin bavêjin ser bi sedan qereqolî. Derketiye holê ku PKK gelek bi hêz e, ji berê bi hêztir e. Bandora PKK’ê li çar parçeyan heye. Talabanî-Barzanî yê çûyînê ne. Îdeolojiya PKK’ê, li çar parçeyan ji hêla gel ve bi rêjeyeke girîng hatiye pejirandin. PKK li Sûriyê jî bi hêz e, li Îranê jî bi hêz e, li Tirkiyê jî bi hêz e, li başûrê Kurdistanê jî bi hêz dibe. Jixwe PKK, qadroyên teng ên îdeolojîk in, wisa jî dikare bimîne, pêşniyarên min jî wisa bûn. Ya esas dema azadiyê ye. Ev zemîn zindî ye, wê xwe her dem biafrîne. Hûn bi vî şiklî nikarin PKK’ê biqedînin, hûn nikarin vê pirsgirêkê çareser bikin.
- Ayrıntılar
DI DÎROKÊ DE BERXWEDANIYA CIVAKÊN EHLAQÎ Û POLÎTÎK –II-
Her desthilat dema ku hewl dide pergala xwe serdest bike, berî vê bike bingeha wê ya zihnî ava dikin. Heta ku bingeha zihnî nîn be, tu hêz an sîstem ne mûmkûn e ku bi ser bikevin. Me di nivîsa din jî diyar kiribû, di dema klan û neolîtîkî de bi qasî 3 MILYON salan jin-dayîk pêşengiya civakê dike. Dema ku berî 5 hezar sal berê ZILAMÊ KONE Û BIHÊZ dertê dika dîrokê û çav berdide hemû nirxên mirovahiyê û berhemên jinê, destpêkê bingeha zihnî ava dike. Ev yek jî di pêşengiya RAHÎBÊN SÛMERÎ de pêk tê.
Encameke herî girîng ku ji parêznameyên Rêber Apo em derdixînin, her rastî û heqîqet hatine înşakirinê. Belkî di dema jiyana klanî de ku her tişt zindî û xwedî rih dihate dîtin û di rêveçûna dîrokê de wekî serdemên anemîzm û piştre totemîzm tê binavkirinê, bi serdema mîtolojîk û teolojîk re, bi taybetî bi heyama El-Ubeyt re (B.M.5500) zihniyeteke nû gav bi gav tê înşakirinê.
Em ê di berdewamiya nivîsên din de bahsa kitekita derketina vê zihniyetê bikin. Bo me ya girîng ew e ku, bingeha vê zihniyetê di dema sûmeran de -berî 5 hezar salan dertê asta herî jor- te avêtin. Hemû olên heyî bingeha xwe ji mîtolojiyên sûmeran digirin. Wekî mînak sûmeran hezar û pêncsed Xweda afirandine û her yek ji wan navek li wan kirine. Bingeha mîtolojiyên wekî Enkî-Înanna, Mardûk-Tîamat, Adem-Hewa, Nûh, Zeûs-Athena û hwd. wê demê têne avêtin. Çi dibe wê demê dibe. Jin bi sûmeran re ji qata Xwedawendiyê dikeve û dikine fahîşe. Yekem mala giştî ku Musakkatîn tê gotin, li bajêrê Nîppûrê ava dibe.
Di mîtolojiya Mardûk-Tîamat de ku di dema babîliyan de tê afirandin, jin bi tevahî winda dike û sazûmana serdest a mêrê zilimkar tam bi ser dikeve. Tabî li hember vê jî jin 3 HEZAR salan li ber xwe dide. Di her mîtoliyê de ketina jin-xwedewand bi zêr û ziber kirine û avabûna dinyayê jî, bi Xweda-Xwedewenda îzah kirine. Yanî dema ku em li mîtolojî û teolojiyên olî binêrin, dinya di heft rojan de tê avakirin, destpêkê mêr çêdibe, ji hestî an pîsiya mêr jî jin ava dibe. Çîrok wisa didomin. Her yek ji van mîtolojiyan hatine înşakirin. Yanî wisa mirov di carekê de bi destê xwedayan hatine afirandin û jin jî ji tiştek mêr çêbûne. Lê rastî ev e. Na! Ji bona ku em bikaribin ji van doxmayan xwe rizgar bikin û bibine xwedî zihniyeteke nû û xwe ji bandora înşayên rahîbên sûmeran rizgar bikin, divê em avabûna gerdûn û mirovan baş bizanibin.
Der barê vê de, hem di mîtolojiyan de hem di pirtûkên olî de gelek mîtolojî hene. Lê ya rast û zanistî, tabî bêyî ku em rastiya mîtolojî û teolojiyan ji bin ve înkar bikin, divê bê ravekirin.
Li gorî lêkolîn û texmînan temenê gerdûnê 13,8 milyar e. Berî 5 milyar sal berê tu zindiyek nîn e. Bi qasî 2 milyar sal berê yekem car zindiyek yekorganîzma çêdibe. Ev jî tiştek mîna jelatîn tenik û bi proteîn e. Zindiyek gelek biçûk e û bi çav nayê dîtin. Ev zindiyek yekşane(tek hücreli) ye. Derketina ev yekorganîzmayî, bi bandora tîrêjin bi jehr ên wekî ultra-viyole, gama, îks, bi lêdana brûskan û bi gaza metanê ku di nava avê de ye, bi tevlîbûna vanan ev zindî çêdibe. Ev li labaratuvaran de jî hatine ceribandin û peyitiye. Yanî li zirûfeke îzolekirî, dema ku brûsk, gaza CH4(Metan) û tîrêjin bi jehr li hev bandor bikin, zindiyek yekşane diafre.
Ji bona ku ev zindiyê yekşane bibe pirşane(çok hücreli) 1 milyar sal dibûhire. Zindiyê yekşane ji ber pêdiviyên XWETÊRKIRIN, XWEPARASTIN û XWEZÊDEKIRIN ku vanan nîşaneyên zindîbûnê ne, neçar dimîne xwe cuda bike. Di yekşaneyan de heman şane cuda cuda xwe zêde dike, bes di pirşaneyan de mîna berê ji qutbûnê wêdetir, di nava xwe de bi genên di nava kromozoman de beridandin(evrim) pêk tê. Ev jî dibe bingeh û şêwe girtina zindiyan. Mîkroorganîzma dibe molekûl, molekûl dibe şane û şane dibin doku û organîzasyon.
Tabî hê jî jiyan di nava avê de ye. Ji ber ku li rûyê dinyayê tîrêjên bi jehrî, derfeta jiyanê nade zindiyan. Bi qasî 500 milyon sal berê di nava avê de tiştek fena kevzê, yanî tiştek fena gihayê çêdibin. Dîsa di nava avê de zindiyên bi hestî jî çêdibin. Wê demê cureyek bi navê Ampîon ku pêşiyê beq û masiya ye bi pêş dikevin. Piştî ku kevz, giha diberidin û bi pêş dikevin, oksîjenê diafrînin û ev oksîjen li dinyayê tebeqeya ozonê diafrîne û ev jî rê li ber derketina bejahiyê vedike. Zindiyên wê demê, bi tebeqeya ozonê re, hem li di nava avê de jiyan dikin hem jî li bejahiyê jiyan dikin. Bi qasî 200 milyon sal berê, ev zindiyên pişthestî(marîpişt) her diçin diguherin û zindiyên marîjok(sürüngen) bi pêş dikevin. Wekî marên roja me ya îroyîn. Ji fosîlan tê fêmkirinê, her diçe marîjokên mezin çêdibin.
Heta vê merheleyê, hê jî mirov yanî însan li peyaseyê xuya nake. Yanî 200 milyon sal berê. Xwezêdekirina van marîjokan, bi hêkan dibe û ev hêk jî pêwîst dike ku ji derve ve bên dolkirinê. Ev cure zêdebûn bi xwe re xeteriya tunebûnê tîne. Wekî mînak, cureyek balînayekê wê de, ji bona dolkirina hêkên xwe 28 milyon hêk li deryayê datîne. Encax ji van hêkên du heb têne dolkirinê. Ji ber vê rewşê, her diçe zindiyên guhanî(memeli) diberidin. Berî guhaniyan marîjok dolkirinê di nava hêkê de dikin. Lê ev jî ji bona berdewamiya jiyanê têr nake.
Bi qasî 70 milyon sal berê, zindiyên guhanî li rûyê dinê xuya dikin û di vanan de di hundirê cenînê de dolkirin pêk tê. Dolkirina guhaniyan sê cure ne;
Yekemîn; taybetiyek ku ji marîjokan maye, di cenînê hêk mezin dibe, lê piştî ku ji hêkê dertê bi mijandinê mezin dibe.
Duyemîn; guhaniyên bi tûrik in. Wekî kangurûyan.
Sêyemîn; ya herî pêşketî ye. Embriyo heye, di nava embriyoyê de zîgot bi pêş dikeve û ev bi alîkariya plesentayê mezin dibe. Yanî dolgirtin di hundir de ye û ewle ye. Di mirovan de ev cure ye.
Vaye wê demê, ji van zindiyên guhanî, 200 cure zindî ku wekî PRÎMAT(kalikê mirovan) têne binavkirin dertên rûyê erdê. Destpêkê vanan li ser daran jiyan dikin. Bes di van PRÎMATAN de mejiyê analîtîk bi pêş neketiye. Tenê hest, ajo an gûdû hene. Vanan wekî ANTROPOÎD tên binavkirinê. Bi 30 milyon sal berê her diçe diguherin û bi qasî 7 milyon sal berê, cudahiya xwe dixine navbera heywanên wekî meymûn, şempaze, gorîl û apeyan. Destpêkê ev cure li Rojhilatê Efrîka li RÎFÊ xuya dikin. 3 milyon sal berê cureyek bi navê Homorît xuya dike. Cureyên wekî Homo Eresmûs û Neandartel jî bi pêş dikevin, bes ji van cureyan, tenê cureyek bi navê HOMO SAPÎENS bi hemû heybeta xwe mohra xwe li dinyayê dixe. Piştî ku 20 hezar sal berê IV. Serdema Cemedî diqede, Homo Sapîens hebûna misoger dike.
Belê min hewl da, berevajiyê mîtolojiyan, derketina mirovê yekem rave bikim. Yanî wisa li gorî tê gotin, hema wisa ji nişka ve dinya ava nebûye. Wisa ji nişka ve mirov derneketine. Her tişt hevdu bandor kirine, hevdu bi pêş ve birine, beridîn(evrim) çêbûye û gihandiye roja me ya îroyîn.
Lewre ji bona guherîna zihniyetê, divê destpêkê em wate bidine mîtolojî û teolojiyan. Nexwe her tişt ji navendek bê afirandin û pîroz bin, wê demê em ê nikaribin dest bidine înşayên rahîbên kevn û nûjen. Ku ev jî nebe, wê her di navbera mirovan de ser-bin, efendî-kole, axa-kulamtî bidome û pergalên wekî BAJÊR-ÇÎN-DEWLET jî xwe wekî fermanên Xweda pîroz îlan bikin û li ser mirovantiyê ferz bikin.
Wê bidome…
Rûbar Andok
- Ayrıntılar