Pênaseya herî watedar ku bikaribe rêhevala Rojîn ku navê xwe ji stêrkan digire, vebêje stêrk e. Hem dayîka wê navê stêrkan lê kiriye, hem jî di refên azadiyê de navê xwe ji rojê girtiye. Rojîn tê wateya jina roj, jîna rojê. Bi qasî ku wek rojê germ û jidil bû, di wateya ku roj sembola Rêbertiya me ye jî, di wateya girêdana jidil bi Rêbertî re herîbaş dikare ev nav wê îfade bike. Navê ku dayîka wê daniye ser jî Sureya ye, di Erebî de Sureya navê kome stêrkekê ye. Em rêhevaltiyê di sînorê afirandina jînê û parvekirina mirinê de parve dikin. Ev jî tê wateya ku em bi her alî ve bi aliyên herî zirav û kûr hevdu nas dikin. Lê em navên hev yên berê nizanin. Qet nayê bîra me ku em bipirsin jî. Navê ku me îfade dike ew navên ku em bixwe hildibijin in. Di wê rêya ku me hilbijartiye de rêya ku me ji xwe re diyarkirî ye. Belê, min navê rêheval Rojîn jî bi şehadeta wê re bihîst. Ez ji xwe re dibêjim ew navê ku dayîka wê daniye ser jî cewhera wê pir baş rave dike. Tenê yek stêrk nikare rêhevala Rojîn bîne zimên, ew encax bi komestêrkan dikare îfadeya xwe bibîne. Encax henga (cumbuş) stêrkan ku çavkaniya enerjî û roniyên cuda ne, dikarin wê vebêjin. Heke yek tefiya, yeke din di komestêrkan, parçeyeke din a gerdûnê dikare wê dewam bike.
Mirov li gor navên xwe dibin xwedî karakter. Navê zarokê/a ku nû ji dayîk bûye, çawa dê wî/wê pênase bike?, ev mijarkeke nakok e. Lê mîna ku ew navê malbatê daniye ser zarok, bi wî navî re bendewariyên malbatê di zarok de diteyîse. Ji aliyê din ve, em şervanên azadiyê ji bo xwe navên nû hildibijêrin. Em bi navê xwe re didin diyarkirin ku dixwazin xwedî sekneke şoreşgerî ya çawa bin û armancên têkoşîna xwe tînin zimên. Ji ber felsefeya me şervanên azadiyê felsefeya ku ‘em yek diçin bi hezaran tên’ e. Dîroka me bi mînakên wiha re dagirtî ye. Navên rêhevalên me Bêrîtan, Zîlan, Egîd, Sema, Çîçek, Rustem îfadeya şênber a vê rastiyê ne, ku li pey çûna yekê bi hezaran kes cihê wî/wê digirin. Lixwekirina navê rêhevalên şehîd ji wan rêhevalan re soza me ye ku em têkoşîna ku wan meşandî, ji cihê ku maye bi awayeke hîna xurt berdewam bikin.
Mirovên herî kevin ên di dîrokê de bi taybet jî jinan navê xwe ji stêrkan girtine. Roniya ku tarîtiyê diçirine hêviya ku di nav tarîtiyê de ber bi jiyanê ve diçe ye. Ji ber ronî heta bi qasî dilopekê be jî xwedî wê hêzê ye ku tartîtiyê kun bike. Jinê ku mirovahî birêxistin kiriye û civakîbûn pêş xistiye, bi îcadên ji nava tinebûnê, ji mirovahiyê re derfeta jiyanê afirandiye û hilberîn pêşxistiye. Jin ji bo civaka wê demê wek roniya ku tarîtiyê diçirîne ye. Lewma jî mirovên wê demê ji jinê re navên stêrkan layîq dîtine.
Navlêkirina jinan bi navê stêrkan yek ji kevneşopiya axa ku Rêhevala Rojîn jê dayîk bûye ye. Wek kevneşopiya navlêkirinê, pir kevneşopiyên jinan ku yekem car civak birêxistin kirine, li wan axan hîna jî dewam dikin. Rêhevala Rojîn jî jinek bû ku pir taybetmendiyên wê kevneşopiyê di xwe de dida jiyandin. Ruhê azad ê wê erdnîgariyê di rêhevala Rojîn de dihate ziman. Rêhevala Rojîn keça eşîreta Gewda ku li zozanên Feraşîna Colemêrgê dijîn, hatiye cîhanê. Gewdayî ku di zozanên bihûştwarî yên Feraşînê dijîn, di parastina taybetmeniyên civaka xwezayî de li ber xwe dane. Ji ber çavkaniya çanda eşîrê ji azadiyê tê. Li zozanên Feraşînê azad jiyane, hemû tiştên pêdiviyan wan pê hebûye, xwezayê di berdêla keda wan de, pêşkêş kiriye. Wiha dest bi jiyanê kirine, wiha fêrî jînê bûne, li beramberî yên xwestine vê biguherin jî li ber xwe dane.
Rêhevala Rojîn, ruhê berxwedêr û azad ji kokên dîrokî ya rastiya civaka xwe wergirtibû. Tişta di serî de ew ber bi PKK’ê ve kişand jî ev koka dîrokî bû. PKK, xeta azadiyê ji kokên dîrokî ya civakê girtiye, lê belê îro bûye navnîşana têkoşîna ji bo azadiyê. Ruhê azadiyê di PKK’ê de şênber dibe. Û herkesê/a li azadiyê digere wê rêya wî bigihîje PKK’ê. Lewma jî zehmet nebû ku rêhevala Rojîn PKK’ê peyda bike. Hîna dema zarok bû, pîvanên wê yên azadiyê wek ciwanekê bi qasî ku xiyanet û tinebûna ku li ser civakê dihate ferzkirin ferq bike, diyar bûn. Qirkirina ku li Kurdistanê dihate ferzkirin, di salên ku rêhevala Rojîn tevlî bû, bi rêbazên herî hovane êrîş li gel dihate kirin. Rêhevala Rojîn ku di hembêza xwezayê de tama azadiyê dizanî, hîna di temeneke piçûk de, li beramberî xiyanet û qirkirina ku li ser civakê dihate sepandin, pêwîstiya teslîmnebûnê û berxwedanê dizanîbû.
Rêhevala Rojîn pêwîstiya azadiyê wek zerûreteke civakî hîs dikir, lewma di sala 1993’an tevlî nava refên partiyê bû. Di nav partiyê de li ser bingeha ku bi xeta azadiyê re bibe yek, bû xwedî hewldaneke mezin. Ji bo azadiyê bijî kedeke mezin da. Li qada Botanê ku ji wir tevlî bû, bi salan ma, hertim li pêş û bi çalakî tevlî pratîka şer bû. Karakterê hînker ê şer rêhevala Rojîn jî pijand, perwerde û kamil kir. Tûjîtiya şer bû şêwazê jîna wê. Li welatekê ku di çembera qirkirinê de ye ango li Kurdistanê jiyan bi tûjiya şer e. Ji bo jîna li navênga şer tenê biryardarî têr nake, ev tenê dibe yekem pêngav, ji biryardariyê jî wêdetir; vîn, dîsîplîn, xweliqkariya ku ji tinebûnê ava dike û birêxistikarî hewce dike.
PKK’ê ji gelê Kurd ku di xala tinebûnê de bû, civaka ber bi azadiyê ve diçe, bi vê rêbazê têkoşînê afirand. Yên ku vê hêzê didin PKK’ê jî milîtanên fedayî ne, ku karîn bi vê ferasetê têbikoşin. Wek rêhevala Rojîn, yên ku ruhê xwe tevlî ruhê PKK’ê kirine, bi keda xwe re dilop bi dilop PKK honandin. Wan PKK afirandin. Ew, heqîqeta jiyanîbûyî ya PKK’ê ne. Rêhevala Rojîn bi ruh, cewher, ked, rêhevaltî, ken, huzun û bîranînên xwe ve PKK ye. Pênaseya milîtan a PKK’ê, pênaseya fermande û azadiyê di rêhevala Rojîn de şênber bû. Rêhevala Rojîn karî PKK’ê bi cewherê wê ve bijî.
Cewhera jinê, di zindîbûna ruhê xwedawendan de hilgirtibû, rêgezên xwedawendiya ku di xeta PAJK’ê de tê ziman, di rêhevala Rojîn de jiyanî bibû. Ji jinê bawer dikir, ji jinê hêz digirt û jidil bi azadiya jinê ve girêdayî bû. Bi vegotina Rêber APO “xwedawend ew kes e ku di şertên herî zehmet de bikaribe xweliqkar be.” Rêhevala Rojîn jî hema bêje bi xweliqkariya xwedawendan di şertûmercên herî zor de jî bi şêwazên herî xweliqkar çareserî didît û ji tinebûnê ava dikir. Bi vî awayî kar û xebat sererast dikir û dimeşand. Ev taybetmendiya wê jî baweriya bi jinê û wek jinekê xwe bihêzkirin îfade dikir.
Di heman demê de rêhevala Rojîn şervana bê endîşe ya azadiya jinê bû. Li beramberî nêzîkatiyên serdest ên zilam, her kêliyê hestyar û di nava şer de bû. Li beramberî taybetmeniyên paşverû yên jinê jî ticar tewîz nedida. Bi qasî şervantiya tûj, şerkera afirandina tiştên nû jî bû. Ji ber vê sedemê di şerê bi paşverûtiyê de wê qet kesek nedişkand, di nava pêvajoya pêşketinê de aliyên wî/wê yên xurt derdixiste holê, ticar alîkariya menewî jê kêm nedikir û hertim pêre bû. Feraseta têkoşîna me ya rêgezên rêhevaltiyê hilweşandina xirabiyan û pêşxistina xweşikiyan e. Rêhevala Rojîn jî wek têkoşereke bêeman û bi kedeke mezin re ev feraset jiyanî dikir. Tikes ku ji rêhevaltiya wê bandor nebe, nîne. Yên nedikarîn jê tewîz bigirin, yên herî zêde jê dixeyidîn jî ji rêhevaltî û keda wê re bihurmet nêzîk dibûn. Ew îfadeya wîjdanê bû. Yên wîjdanê wan li herderê belavela bibû jî li beramberî sekna wê ya biwîjdan dihatin ser rê. Carna jî hin kes tenê ji vê sekna wê bandor dibûn û diketin lêgera wîjdanê.
Di şervaniya xwe ya 20 salan de bû şahidê ewqas tiştan ku… Ew klasîkeke jiyanê bû. Bîranînên wê tam mamosteyeke jiyanê bû. Ji fedayî û lehengên herî mezin re şahidî kiribû… Li dijî xiyanetên herî ketî li berxwe dabû… Me bi henekî jê re digot jina bûyerdar (olayli). Li cem wê ti tişt bisergirtî û veşartî nedima. Hele, ger hinekan bixwesta kareke şaş bikin, nedikarîn ji destên wê xilas bibin. Bi rûyê diyar ê cih û bûyeran re teng nedima. Bi pêşdîtin û hîsên xwe yên kûr wek ku kêmanî hîs dikir, li wan digeriya û deşîfre dikir. Lewma jî di şerê xetê de, hin kes ji bo bi wê re rûbirû nebin, sererastkirina xwe tercîh dikirin. Bi vê sekna xwe ve, ew taktîka ku hosteyên şer beriya şer biqewime şer biser dixin, di şerê xetê de pêk dianî.
Di rêhevaltiyê de xwedî ruheke zindî bû. Welê ku dûrahiyan nedikarî wê asteng bike, kesên dûrî çav bûn, lê ji dilên wan dûr nedima. Bihorîna demê jî germahiya rêhevaltiyê sar nedikir. Teqez bêku ferq û cudahî bixîne navberê, li her kesê/î dipirsî, mereqa wan dikir û ji wan re xeber dişand. Rêhevaltiya bi wê re dihate wateya ku mirov qet bitenê nemîne. Rêhevaltiya wê wek çiyayeke qahîm her li cem me bû. Çiyayeke sipsax, kip (dîmdîk), bi qasî serhildêr ewqas jî sade û ji rêgezên xwe tewîz nade, li beramberî hercure xiyanetan ji pakiya xwe tiştekê wende nake û li pêşberî dîrokê li ber xwe daye. Rêhevaltiyeke wek çiya ku li ber çavan nebe jî, me dizanî ew li wir e, kengî em bixwazin dikarin xwe pispêrinê û dê me biparêze. Çawa ku ji dûrve em hîs dikir, me jî kêliyên dûrî wê nedikarî bêyî wê derbas bikin. Mutleq me behsa wê dikir, bêriya wê dikir û bi bîranînên wê re ew li kêleka xwe hîs dikir. Heke ew li cem me nebûya jî herî zêde me behsa bîranînên wê dikir. Bi bîranînên wê ku bi germahiya rêhevaltiyê, bi xwezayîbûna jinê û tûjîtiya şer bû, em carna dikeniyan, carna dilêş dibûn û me heyfa xwe pê dianî. Lê ew carna aciz dibû ku em çima her behsa wê dikin. Ji ber, tu rêhevala me ya herî xwoşewîstî Rojîn.
Rêhevala Rojîn karî bibe rêhevala herî xoşewîst a herkesê. Heke were pirsîn di cîhanê de ya herî zêde dilovan e û tê hezkirin kê ye? yên ku wê dinasin yekem kesa ku bê bîra wan rêhevala Rojîn e. herkesê/a rêhevala Rojîn naskiribe, dê bi vî awayî wê rave bike. Ew rêhevalek e ku di dilê rêhevalên xwe de cihê herî xweş girtiye. Wê karî bibe ya herkesê/î. Yên ew nasîn, ji ber bi kesayeta PKK’ê ya jiyayî re rûbirû bûne pir bextewer in. Tiştên ji rêhevala Rojîn fêrbûne bi qasî imrekê wê hêz, moral û bawerî bide wan.
Rêhevala Rojîn bi rengê evîndariya xwedawendan bi xaka xwe bi welatê xwe Kurdistanê ve girîdayî bû. Ji ber gêrîlatiya xwe di salên herî zehmet li Botanê bihorandibû, Botan îfadeya nasnameya wê bû. Ewçend jê hez dikir, bawer dikir û bêrî dikir. Rêhevalên ku li Botanê bi wan re rêhevaltî parve kiribû ruhên wê yên jînê bûn. Pir rêhevalên şehîd wek nîviya ruhê xwe dijiya, dida jiyandin. Yek ji wan rêhevalan jî Sorxwîn bû. Bi pir aliyan ve birastî jî ruhê wê dişibî rêhevala Sorxwîn. Rêheval Rojîn piştî şehadeta hevala Sorxwîn paşnavê xwe danîbû Sorxwîn. Dixwest herkes wiha xîtabê wê bike, lê belê ji ber hevalan ew bi navê Rojîn Gewda nasîbûn, wiha gazî dikirin. Aciz dibû, dixeyidî. Ger yekê/î jê re bigota Rojîn Sorxwîn wek zarokekê kêfxweş dibû, wek ku hemû cîhan dabine wê.
Ji Zagrosê ku herî dawî lê ma, pir cuda hez dikir. Bi heyranî behsa xweşikiya Çarçêla dikir. Wek ku di cîhana xwe de tişta herî xweşik dîtibe, bi huzûr û şanezî xweşikiyên wê vedigot. Rêhevala Rojîn bi caran birîndar bibû. Ji pir derên bedena xwe ve birînên ku birastî jî zora wê dianîn, xwaribû. Zagors jî biqasî xweşikiyên xwe, bi serhildêriya xwe ve jî zehmet e, hêz dixwaze. Wê bi evîna çiya, bêyî sekn û rawest her xebitî. Ne bi hêza qeba, bi vîna xwe re bi serhildêriya wir re kete pêşbirkê. Lûtkeya hemû tecrûbeyên xwe ên şer li Zagrosê pêşkêş kir. Wek fermandera YJA-Star di birêxistinkirin û pratîkirina şerê şoreşgerî yê gel de bi ked û xebata xwe ya mezin mohra xwe li pêvajo û şer xist. Ev şer biqasî ji bo hemû milîtanên azadiyê, ji bo wê jî bi armanca têkbirina tecrîda li ser Rêber APO û pêkanîna azadiya ku heq dikin bû. Rêhevala Rojîn bi hemû azwerî û hêza xwe erka dîrokî girte ser milê xwe, wek temsîla xeta rêhevaltiya şanazê Rêbertiyê, navê xwe li dîrokê nivîsî.
Zagros cihê ku herî zêde li dijî dijmin şerê giran lê tê meşandin, herwiha ciheke ku dijmin jî di vê qadê de bi rêbazên herî hovane ji bo tinekirina gêrîla êrîş dike û wiha navê xwe li dîrokê nivîsiye. Bitaybet wendahiyên li Geliyê Tiyarê li gor rêhevala Rojîn teqez divê tola wan werin hilandin. Xeyalên dijmin bi van wendahiyan re ku vîna gêrîla bişkêne, di sala 2012’an bi şerê ku pêşengtiya wê rêhevala Rojîn kir, vala derket. Rêhevala Rojîn bû fedayî û pêşenga têkoşîna ku layîqê Rêber APO û rêhevalên Şehîd e.
Di 20 salên jiyana xwe ya têkoşînê de di çemberên herî nêz dijmin de şer kir. Ji ber dizanî rêya parastina civaka xwe ev e. Ev derê nêzîk dijmin, li dijmin xistin û ew tiştên dizîne jê stendin biqasî ku zerûrî bû, herwiha cihê ku herî zêde nêz mirinê jî bû. Azadiyê bedel dixwest. Lewma jî rêhevala Rojîn qet ji mirinê netirsiya, lê bi hêsanî jî teslîmê mirinê nebû, bi mirinê re şer kir. Ji mirina ji bo welat wêdetir, ji bo pêşxistina serketinê, bi caran mirina ku hatibû ba wê qewitandibû û binxistibû. Di şertûmercên herî zehmet de karî çembera mirinê hilweşîne. Ji bo azadiyê ji bo heya dilopa herî dawî ya xwîn û enerjiya xwe şer bike bi caran mirin binxist. Ji bo mirina li ser Kurdan bide şikandin dijiya. Ezma wê ya jiyan û azadiyê biqasî mirinê bin bixîne, xurt bû.
Yên xwediyên dilên ketî û zalim in bila vala vala kêfxweş nebin ku ew tine kirine, stêrk natefin, namirin. Kêliya ku enerjiya wan dawî dibe, ew kêlî ye ku stêrk enerjiya xwe li hemû gerdûnê belav dike. Dibe yên wek stêrkên geş nabînin, dibêjin qey tine bûye, lê ew êdî bi roniya ku bi salan li gerdûnê belav kiriye, gihîştiye her derê, li her derê dijî. Rêhevala Rojîn girê bi girê ruhê xwe yê ku bi azadiyê honandî, di her rêhevalên ba xwe de teyisand. Roniya wê di me hemûyan de dijî. Bi şehadeta wê re baweriya me ya nemirinê hîna şênber bû. Şehadeta wê kêliya ku bi tevahî mirin binxist û gihîşte nemirinê ye. Ruhê azadiyê di jiyan û têkoşîna xwe de şênber kir û vê jî ew kire nemir. Dema jiya Rojîn ango jina rojê li dor xwe ronî belav kir, bi şehadeta xwe re jî bi Sureyan re bû komestêrk û di dilê rêhevalên xwe de dibiriqe.
Emîne Erciyes
- Ayrıntılar
Em di pêvajoyeke wer de derbaz dibin ku dîrokê teşeyeke nû qezenc kiriye. Serokatî di paraznameya xwe ya dawî de, yekpare nêzîkî civaka dîrokî bûyin xiste rojeva me û herikandineke nû bi dîrokê da qezenckirin. Têgihîştinên me yên şaş ji nû ve hejand. Danî holê ku, têgihêştina dîrokî ya ku hatiye avakirin û heqîqeta dîrokî yek nîn in. Destgirtina dîrokê bi dîtina civaka dîrokî re di xwe gihandina heqîqeta dîrokî de hêzek derxiste holê. Elbet dema ku dîrok bi awayekî yekpare tê destgirtin, tenê ne dîroka serweran, diviya bû ji dîroka jinê ya ku weke xeleka destpêkê û ya dawiye ji bo hemû bindestane re nêzîkatiyek rast bihata kirin û heqîqeta wê derbiketa holê. Ji ber vê yekê jî bi pêşxistina Jineolojiyê re (ango wateya zanista jinê û zanista jiyanê jî dide. Jin=Jîn, Jîn=Jiyan) Rêbertî ev weke xebateke rohnîkirina dîroka jinê danî pêşiya me. Ji ber ku ev dîroka ku serweran bi hezarê salan pêşkêşî me kirine, di rastiyê de li ser bingehê nixumandina ew dîroka pîroz û bi nirx hatiye hûnandin û piştre ketiye meriyetê. Lê dîroka rastîn, ew beşa ku nehatibû ser ziman û hatibû belovajîkirin bû. Dîroka jinê jî beşa vê ya herî girîng bû. Hemû lîstok, berovajikirin, neheqî, dizî, bi tinekirina dîroka jinê re destpêkiri bû. Ev di heman demê de destpêka çîroka lehengî ya zilamê serwer û xasûk bû ku ti caran ji desthilatî, qirkirin, talan û mêtinê têr nedibû bû. Ev dîrok, li gorî berjewendiyên serweran hatibû avakirin û dîroka zilamê serwer ê ku ji heqîqetê dûr bû. Têkoşîna Azadiya Jina Kurd di aşkerakirina vê rastiyê de, roleke bilez û girîng lîst. Ji bo jinê dîrokeke nû, ango dîroka azadiyê dihate nivîsandin.
Berovajikirina dîroka jinê û hemû ser û binîhevkirinên hatine kirin, li welatê Xwedawenda Dayîk a Pîroz Mezopotamiye de hatibûn pêşxistin. “Gencîne (Xizîne), di cihê ku lê hatiye wendakirin tê gerandin”. Hafize, cewher û azadiya jinê di wir de veşartî bû. Diviyabû ku hinekan Xwedawenda dayîk ji nav jiyana ku hatiye şewitandin û cihên ku hatine xerakirin de derbixistaya û ji nû ve saz bikiraya. Felsefeya jiyana nû ya Rêber APO derfeta vê yekê da avakirin. Jina kurd a azad afirand. Viya di heman demê de kir ku gelek jin ji gelên din ê weke, Ereb, Tirk, Elman û hwd li ser rêka azadiyê bi jina Kurd re bibin rêheval, deriyê vê yekê heya dawiyê vekir. Jinan di riya şoreoşa ku hatiye pêşxistin karîn rengên xwe û azadiya gerdûnî jî pêşbixin. ji ber vê yekê jinên Kurdistanê ji hemû jinên cîhanê zêdetir di têkoşîna azadiyê de pêş de çûn. Ji ber ku pir bi şens bûn. Ji ber ku xwedî Rêberekî weke Rêber APO û rêhevaltiya wî bûn. Rêbertî, ew jina ku hebûna wê weke çavkaniya hemû xirabiyan dihate dîtin, bi jiyana azad re û bi têkoşîna wê re da naskirin. Di heman demê de rê û rêbazên pêwîst, beşên wê ên bîrdozî û zîhnî û her weha di warê, him maddî û hem jî manewî di hemû waran de piştgiriya xwe raber kir.
Destpêka têkoşîna azadiya jinên Kurd; bi pêşketina Tevgera PKK’ê û bi beşdarbûna jinan re pêşket. Felsefeya jiyana azad û civaka azad a Rêber APO û herweha têkoşîna ku pêşdiket di heman demê de pêwîstiya destpêkirina şerekî mezin li dijî dîroka zilam, zîhniyeta wî û ferasetên wî li bar çav girt. Dîsa, weke şerteke bingehîn, diviya bû ku ew hemû nirxên ku zilamê serwer bi şaristaniyê re ji destê jinê girtibûn bihatana standin. Ev ji bo jinê tişteke pir zehmet bû. Tenê dikarî bû bi îsrarkirina di azadiyê de encam bidest bixe. Pirsgirêka bingehîn a jinê, pirsgirêka hebûnê bû. Bi nasnameya xwe weke jin diviyabû hebûna xwe biafirandiba. Bi Hezaran sale nasnameya wê, hişmendiya wê, îradeya wê, bedena wê, dengê wê û bi temamî hemû tiştên wê jê hatiye girtin. Jin heye! Lê çawa heye? hebûneke ku Aîdê hineke din e. Jin tenê dikarîbû weke koleyeke zilam hebe. Ji bilî wê, xwebûn an jî xwedî îradebûn nedibû mijara gotinê. Di hinek civakan de dema ku mêrê jinê dimire, jin jî weke ku mirye tê hesibandin. Ji ber ku civak, jineke ku aîdê ti mêran nebe napejirîne. Jin ji bilî amûreke ku dewlet, desthilatî û sîstem ji bo sazîbûna xwe bide rûnişkandin wê bi awayekî bê sînor bikartîne ti tiştekî din îfade nake. Li gorî berjewendiyan diviya bû wer bûya.
Ma wê bibûya çi? Ev 5-6 hezar salin di dirêjahiya dîroka şaristaniyê de her tiştê wê ji destê wê hatiye girtin. Hemû nirxên ku di çanda Xwedawenda Dayîk de hatibûn afirandin jê hatin dizîn. Di serdemekê de nirxên ku ji bo jiyan were domandin dihatin bikaranîn, lê bi demê re pîrozbûna xwe ji dest dan. Wisa bû ku ji bo yekdestdaran û kûrtêlxuran ew hate bikaranîn. Piştre jî bi mîtolojiyên direw re him di mejiyê jinê de, him jî di hafîzeya civakî de xebatê şûştina mejî hate meşandin û rêbazên cûrbecûr jî hatin bikaranîn. Ev rêbaz bi pêşketina serdeman re bi şêwazên cuda cuda re hatin kûrkirin. Ji ber vê yekê jî mîtolojiyan cihê xwe ji dîn re, piştre jî ji felsefeyê û zanistê re hişt û viya jî kir ku hafîzeya civakî di asta herî jor de jêbirin ango têkbirin pêkbê. Herkesî ev rastî pejirandibû. Jin weke kolê malê, malê zilam û amûra bingehîn a meşandina sîstemê bû. Ya ku li ser milê wê diket, ew bû ku vê erkê bi layiqî pêkanîn bû. Civaka cînsiyetparêz di vê mijarê de rola sereke dilîst. Lê belê li dijî wê rastiya ku hatî avakirin, redkirina herî mezin Rêber APO pêşxist. Ji ber vê yekê di têkoşîna azadiyê de cih da jinê û jê re bû rêheval.
Jina Kurd a ku beşdarî têkoşînê dibe, herçendî şer dike zana dibe, çiqas zana jî dibe ew qas bihêz dibe. Bi rêxistinkirina jiyana xwe ya xweser re, hîne zêdetir hêza xwe ya cewherî derdixiste holê. Vê yekê jî hêşt ku hemû gumanên di derbarê jinê hebûn werin şikenandin. Viya di heman demê de rêka ji nû ve xwe afirandinê ji bo jinê vedikir. Jina kurd cara yekê, li dîroka jina azad di cihê ku tê de hatibû wendakirin geriya û ew dît. Jinên kurd xwe gîhandin rihê serhildêr ê Înanna’yan, Îştar’an û Kîbele’yan. Ew zanebûn, îrade, hafîze, beden, rih... û hemû nirxên ku jê hatibûn dizîn, dubare yek bi yek istandin. Xwe bixwe bixwe xûliqandinê re jina azad hebûna xwe qezenc kir. Ev tişt hemû, îfadeya dîroka jinê ya ku ji nû ve hatî nivîsandine.
Jinan êdî hêdî hêdî fêrdibûn ku bi gûman li tiştên ku jê re hatine layîq dîtin binêre. Di pêvajoya têkoşînê a derbazbûyî de jinê îspat kir ku ew jî dikare hemû karên ku zilam dikare bikin bike. Fêrbibûn ku bi wêrekî, fedakari, ked, hewldan û inadeke mezin, şer bikin. pêşketinên ku qet tu kesî xeyal nedikir di nava şoreşê de pêkanîn. Ji bo ku hîne jî xwe xûrt bikin, rêxistiniya xwe ya xweser pêşxistin. Ev yek di nava hemû civaka Kurd de jî belavkirin.
HEVGEHÎNA JINA KURD BI AZADIYÊ RE
Pêşketinên ku bi têkoşîna rizgariya kurd re li Kurdistanê hatine jiyîn di jinên kurd de zanebûnek li pêşxist. Ji bo jinan pêşketina destpêkê ya şoreşî, ketina ferqa koletiya ku jiyandikire. Her wiha pêhesîna wê û rastiya wê ku ew rastiyên civakî ku li ser hatine ferzkirin rastiyên sexte û çêkirîne. Bi wateyeke din lêpirsîna jiyana ku bi hezarê salane ji aliyê zîhniyeta zilamê serwer ve jê re hatiye pêşkêş kirin e. Yê ku di destpêkê de ev yek lêpirsîn kir, mirovê azad Rêber APO bû. Ji ber vê yekê jî, di bingehê civaka azad a ku wê biafirîne azadiya jinê bi cih kir. Bi mebdeya ku “heya jin azad nebe, ti jiyan azad nabin” re ji bo hemû jinan deriyê azadiyê heya dawiyê vekir. Azadî, wê qed wer asayî nebûbaya. Lê belê herçend zorî û zehmetiyên xwe hebin jî, jinên ku bi azadiyê re girêdayî wê hemû astengiyan derbaz bikin û ji yên pey xwe re jî wê rê vebikirana. Ji bo azadiyê çi pêwîst bûye jinan ew bi xwastek û hessasiyeteke mezin pêkanîn e. Li zindanên Amed’ê, li dijî zîhniyeta zilamê serwer û îşkenceyên li derveyî mirovahiyê ku hişê mirovan dide rawestandin, destanên berxwedanê yên weke Sara’yan hatine raberkirin. Vê yekê bi xwe re, bi hezaran jinên evîndarê azadiyê kişande nava refê têkoşînê. Di dema xiyanetan de yên weke Bêrîtan’an dema ku pêwîst bû ji bo ku xwe radestî dijmin nekin, di kendalan de bask vedan û bûne bingehê artêşbûna jinê. Dîsa, di pêvajoyên tengezarî de yên weke Zîlan’an xwe di mejiyê zûlmê de teqandin û ji hemû dinyayê re dane dîşandan ku paşverûtî mehkûmî binketinê ye. Di kêliya ku xetimandin û şêlûbûn dihate jiyankirin, ên weke Ronahî û Bêrîvan’an bedenên xwe kirin meşele. Dîsa, bi hezaran jinên leheng di şert û mercên herî zehmet de bêyî ku tu bawerî û hêviya xwe winda bikin hemû astengî derbazkirin û rêkên nû ji bo têkoşînê vekirin. Hertim û herçendî zehmet be jî tişta herî rast ji xwe re hilbijartin. Azadiya ku bi Tekoşîna dijwar ya ku ji berê de, li ciyayan cihê xwe afirandinê hatiye bi dest di azadiya civakê de bi kîlometreyan pêşveçûn pêkanîne. Di encama berdêlên pir giran de mîrateyek bi nirx dane avakirin.
Şoreşa azadî û zîhniyetê ya ku ji çiyayan ber bi civakê ve herikî çawa çêbû?
Azadiya ku li çiyayan pêşdiket pêl bi pêl di nava civakê de jî belav bû. Jinan bi beşdarbûna xwe, di destpêkê de zerbe li zihniyeta civakê ya paşverû ku jinê weke belayek dibîne da. Jina ku ji bo gelê xwe û ji bo xwe şer dikir, nirx dît. bi temamî windanekirina kurdan ji nirxên xwe yên civaka polîtîk û exlaqî dihêşt ku vê rastiyê bibînin. Ên ku ji bo têkoşîna azadiyê canê xwe feda dikirin, di mejî û dilê civakê de hejandinek avadikirin. Ji ber ku zîhniyeta şaristaniyê di wande feraseta dibêje “jin bêhêz e, feqîr e, nikarê şerbike, tenê zilam dikarin şerbikin” dabû avakirin. Cihgirtina jinên Kurd di têkoşîna azadiyê de û berdêl dayina wan, ev nêrînana parçe parçe kirin. Berovajiya vê yekê li beramberî jinê hezkirin û nirxek dihate avakirin. Vê yekê di heman demê de ji jinên ku di nava civakê de jî hêvî û wêrekiyek dida. Tiştên ku dihatin jiyîn, rê li ber neperjrandina jiyana ku zihniyeta feodalî ferzdikir vekir, her wiha nerazîbûn û nefreteke mezin li beramberî têgihêştina qederê derxiste pêş. Qezenckirina jinê ya zanebûnê jiyana ku ji hezar mirinan xerabtire bê wate kir û lêpirsîneke pir mezin jî pêşxist.
Çima jin ji gava ku çavên xwe li dinyayê vedikin û bişûnve ji ber ku keçe kêm tê dîtin û gava ku mezin dibin jî bi tirsa şîddeta fîzîkî, deronî û kûştinên bi navê toreyan dijîn? Ew jina ku ji malbatê re weke barekê tê dîtin, di ku dera jiyanê de cih digire? Rêka ji wê jiyanê xilasbûn hebû an na? Têkoşîna Azadiya Jina Kurd mizgîniya rêka xilasbûnê dide. Ew jî têkoşîn kirin e û berê xwe dayîna çiya û azadiyê ye. Ya ku pêşket jî ev bû. Ji ber jina ku şer dike, jiyanê ji kolebûnê rizgar dike ye. Pêşketinên ku ti kesî xeyal nedikirin, bi rêxistinbûyîna jina Kurd û pêşxistina îradeya wê pêkhatin. Jinên Kurd, bi hêza xwe ya cewherî û bi pêşketinên ku dane avakirin re di dîrokê de tiştên ku nehatine dîtin dikirin. Di qadên sîyasî, civakî û parastina rewa de cara pêşîn bû ku rêxistinbûnên xwe yên xweser pêşdixistin. Weke toxmekê ku dikeve nav axê, rêxistinbûyîna jinê her roj pêşdiket, bihêz dibû û qadên wê ên bandorkirinê li Kurdistanê û cihên ku kurd lê dijîn belav dibû. Li ser bingehê hêviyên azadiyê û hêviyên afirandina jiyaneke nû, Rêber APO rêxistinbûna jina azad, îradeya azad û bi hêzbûn rûxmê hemû paşverûtiyên şaristaniyê jî di asteke herî jor de pêşxist. Jina ku têdikoşiya azad dibû, herçend azad jî dibû xweşik dibû û dibû navenda kişandin û cezbkirinê. Di nava bîst salan de asta pêşketina jina Kurd hemû dinya behitandiye. Rengê têkoşînê di her qadê xebatê de jinan destnîşan dikir. Hertim jin bi rola pêşengatiyê radibûn. Bi vî awayî jina kurd a ku azad dibû, di nava civakê de jî azadî pêşdixist. Heya dîroka nêz jî, jina ku weke koleya koleyan dihate dîtin, îro şoreşeke mezin a zîhnî di xwe de ava kiriye û di civakê de jî pêşdixe. Di her qadeke jiyanê de bi taybet di qadên sîyasî, civakî û parastina rewa de em dibînin ku roleke avaker û bi bandor dilîze.
Di qada sîyasî de rengê jinê xwe çawa diyarkiriye?
Ji bo hemû pêwîstiyên civakî werin pêşwazîkirin, sîyaset ku weke mekanîzmaya biryardariya komûnal a civaki ye, di wir de jî jinê rengê xwe daye diyarkirin. Ya ku herî zêde ji bo êş û azarên ku têkoşîna van çil salên dawî dane avakirin pêşketine werin derbazkirin ked rijandiye jin e. Ya dizane ku jiyaneke xweşik û baş û herweha jiyaneke aştiyane û azad wê çawa pêşbikeve dîsa jin e. Jin, di pêşxistina sîyaseta demokratîk de bi roleke diyarker rabûye. Di heman demê de îro jinên kurd bi zanebûna ku xwe gihandiniyê ji bo ku aşîtî ku îro pêdiviya civakê ya herî bingehîne bê rûnişkandin ked û hewildaneke pir mezin raber kirine. Ji ber vê yekê jî dema ku mirov li daxwaziyên demokratîk ên rêxistinên jinan temaşe dike, mirov dibîne ku di mijarên herî jiyanî yên civakî de çareseriyê didin avakirin.
Ji ber van sedeman jî jinên Kurd ji jinên civakên din bi bandortir in. Ji ber ku rojane di nav avakirina civakî de cih digirin û bi vî awayî xwe ava dikin. Eger em bidin berhev; siyaseta ku dayîkên me yên ku qed neçûne dibistanên sîstemê, lê xwe di dibistanên jiyanê de bi felsefeya Rêber APO ya azadiyê xwe perwerde kiribe dimeşîne, jinên din ku di meclîsê de qaşo gava di dibistanên cûr be cûr de xwendine de nikarin siyasetê bi heman rengî bimeşînin û heman cesaretê bidin nîşandan. Dîsa, bi qasî parlemenên jin ên Kurd di sîyasetê de hakim û bi bandor nîn in. Ango ya rast ji bilî parlemenên jin ên Kurd, parlemenên din ên jin tenê navê xwe hene, lê bixwe nîn in. Ji ber ku wana hêjî xwe ji feraseta dewleta netewe rizgarnekiriye, nikarin bi bandor bibin û roleke cuda bilîzin. Em van gotinan ji bo biçûkxistina wan nabêjin. Ji ber ku hêza xwe bikarnayînin, bi bandor nabin û îradeya xwe dernaxin holê em van yekan destnîşan dikin. Eger di sîyasetê de ji xwe armancan diyar bikin, çima wê bi bandor nebin! Divê ji xwe re rol û misyon bidinnîşandan. Divê nekevin nav xefleta bendewariya ji zilam û sîstema wî. Ji ber ku nahêlin û firsendê jî nadin. Heya niha yê ku ev yek bi temamî pêkaniye û heya dawiyê rol daye jinê Rêber APO bûye. Em li jinên ku di nav mirovên eqilmend de cih digirin binêrîn; yê ku bi israr destnîşan kiriye ku jin divê di wê komê de cih bigirin dîsa Rêber APO bûye. Li gorî ku dihate xwestin cih nedayina jinê, çavkaniya xwe ji zîhniyeta serwer a zilam û polîtîkayên dewletê digire. Di warê hejmar de herçend kêm bin jî, lê ji ber ku rolek ji wan re hatiye dayîn, her çi qas kêm be jî dikarin xwe îfade bikin.
Pêşketinên ku jina Kurd di qada civakî de dayî avakirin
Di qada civakî de jî pêşketinên mezin xûya dikin. Ew avahiya feodal û girtî ya civaka Kurd li ser bingehê civaka demokratîk veguhertinek hatiye avakirin. Di fikir, rih û hest de jinên ku baweriyeke cewherî û zanebûnek qezenckirine avahiyên kevin ên civakî guherandine. Beriya têkoşînê ew feraseta zilam a ku jinê weke amûrekê didît hate parçekirin. Weke berê, nêzîkatiyên jinê kêm dibînin û tenê weke jina malê dibînin li Kurdistanê di asteke girîng de hatine derbazkirin. Di berxwedaniyên ku li çiya, bajêr, zindan û qadên civakî de pêşdikevin de ti ferq û cêwaziya xort û jinê nîn e. Mirovê ku bi azadiyê ve girêdayî û têkoşer heye. Heta, eger di nava têkoşînê de jin hebe, civak hînê zêdetir jê re nirx datîne û rêz nîşan dide. Gelê Kurd piştî şoreşa vejînê ya netewî, di avakirina Netewa Demokratîk de bi felsefeya Rêber APO û paradîgmaya Civaka Demokratîk Ekolojîk û Azadîxwaziya Zayendî re rêka xwe destnîşan dike.
Bêguman em nabêjin ku di civaka Kurd de cînsiyetparêziya civakî bi temamî hatiye derbazkirin û hemû kelemên ku li pêşiya wê hene hatine rakirin. Bi taybet di yên ku di nava Tevgera Azadiyê de cih nagirin de cînsiyetparêzî tê jiyankirin. Li hemberî jinê paşverûtiyê raber dikin. Di roja me ya îro de di hemû civakan de li hemberî jinê tewanbarî tê jiyankirin. Jin her roj rastî tecawûz, şîddet û qetilkirinan tên. Ji bo ku ev rewş werin derbazkirin, pirsgirêk werin çareserkirin û azadiya civakî pêk bê, erka her kesekê ye ku li hemberî vê têbikoşe. Ji ber ku mînaka yê ku dîrok veguherand û şoreş pêkanî heye. Ew jî felsefeya jiyana azad a Rêber APO ye û di encama vê têkoşînê de jî rastiya jina ku azad dibe heye. Di jina Kurd de ew zanebûn, îrade û baweriya cewherî ya ku ava bûye, zîhniyeta civaka cînsiyetparêz parçe kiriye. Lê ji bo hemû jinên cîhanê pirsgirêka azadiyê niha jî berdewam dike. Ew dewlet û civaka cînsiyetparêz nehatiye derbazkirin. Ji ber ku ew zanist û dîroka ku zîhniyeta vê sîstema şaristaniyê têr dikin niha jî bi roleke bi bandor radibin. Li ser vê bingehî Rêber APO pêşxistina Jineolojiyê weke erk li pêşiya me danî. Erka sereke li pêşiya vê zanistê, hemû zanistên din ji zîhniyeta cînsiyetparêz rizgarkirin e. Bi taybet jî divê zanistên civakî û hejmarî bi vê dîdgahê re werin destgirtin. Bi vî awayî tenê dîroka serwer an na, wê dîroka berxwedaniyan û dîroka jinê ya ku tine hatiye hesibandin jî derbikeve holê. Li ser Jineolojiyê ponijandin; ji bo ku di derbarê zanistên din de jî bikare roleke esasî bilîze, di serî de ev erka akademîsyenan e û dûvre jî erka her kesî ye.
Zelal EDESSA
- Ayrıntılar
Di 9’ê Çilê de dilê Kurdistanê jan pêket. Di seat 16’an de cîhan ket nav bêdengiyeke mezin. Esman cilê reş lixwe kir. Şaristaniya ku xwe wek nûnerê hemdemtî û pêşketîbûnê nîşan dide malovaniya hovîtiyeke din kir. Di navenda Ewrûpayê de dîrokê rûpelên rûreş hişt ji bo zarokên pêşerojê. Ji bo zarokên li benda rojên ronak bûn, qirkirineke din hate hûnandin. Di nav pêncika Kapîtalîzmê de sê evîndarên azadiyê yê din xwe feda kirin ji bo rojên aram.
Di 9’ê Çile de sê kulîlkên din xwe berdan nav hembêza dayîka xwe ya pîroz. Sê rêhevalên Xwedawend Înana ku bi Enkiyên hemdem re di nav pevçûnê de bûn, bi xwîna xwe av dan kulîlkên azadiyê. Îro Kurdistan ji bo sê kulîlkên xwe yên sor digrî. Ji sûkên qeşagirtî yên Ewrûpayê heya germahiya Kolombiyayê, ji Fîlîpînê heya Rûsya û tevahiya Kurdistanê di nav xembariya oxirkirina sê kevokên xwe yên aştiyê de ye. Pergala zilamsalar ya serdest ji berxwedana azadiyê ya jinan kîndar û aciz e. Di pergala wî de cihê jina azad tineye. Ji ber vê kînê bû ku ji pişt ve gule lê barand. Xwest bi wan guleyan mêjiyê azadiyê bikuje. Xwest bi wan barûtan zanebûna heqîqetê bişewitîne. Û xwest bi kuştina wan her sê jinan têkoşîna azadiya jinê bide sekinandin.
Di şexsê Sakîne Cansiz, Fîdan Dogan û Leyla şaylemez de xwest hêza têkoşînê ya li hemberî pergala serdest ya zilam têk bibe. Têkoşîna azadiya jinê ya ku pêşengtiya lêgera jiyaneke azad dike, ji bo pergala zilam gefeke herî mezin e, lewma jî sê jin hilbijartin. Herkes dizane ku azadiya civakê ji azadiya jinê derbas dibe û heya jin azad be civak nayê kolekirin. Jinên azad li pêşiya mêtina civakê kelema herî mezin in. Ji bo deriyê dewlemendiya civakê heya dawî bi ser kapîtalîzmê vebe divê azadî bê kuştin. Divê jin stûyê xwe beramberî çarenûsa xwe bitewîne û biçe pişt çarşevên reş. Lê belê jinên Kurd serhildêr in, jinên Kurd berxwedêr in û jinên Kurd pêşengê têkoşîna azadiyê ne.
Sakîne Cansiz bi nasnav Sara ku endameke damezêrîner a PKK’ê û endama meclîsa PAJK’ê bû, hemû temenê xwe fedayê azadiyê kir. Dema Sakîne Cansiz tê gotin di serî de berxwedan tê bîra mirov. Herkes, wê bi sekna şanaz û çik nas dike. Rêhevala Sara li hember faşîzma 12’ê Êlûnê ku bi îşkenceyên herî hovanê dixwestin teslîmiyetê pêş bixin, bi sekna xwe ya xawên û efsanewî navê xwe di nav rûpelên dîroka berxwedanê de nivîsand. Ew, dema dijiya bû efsane. Zarokên Amedê bi çîrokên berxwedana Sarayê mezin bibûn. Di dîwarên zîndana Amedê de hîna qêrîna wê deng vedide û gelek dîlên azadiyê bi wê qêrînê birînên îşkenceyan dicebirînin. Pirtûka wê ya bi navê “Herdayîm Şer Bû Jiyana Min” (Hep Kavgaydi Hayatim) bû alfebeya têkoşîna azadiyê.
Hevala Sara xwedî kesayeteke serbixwe bû ku hertim li gorî rastiya xwe dimeşiya. Serê wê jî biçûba ticar ji rastiyên xwe tewîz nedida. Nediket bin bandora kesekî/ê. Nêrînên wê ayîdê wê bûn. Ji ber vê ticar jiyana Ewrûpayê jê re balkêş nehat. Ji ber neket bin bandora bîrdoziya lîberal ya serdestan. Ew keça axên germ a Rojhilata Navîn bû, lewma nedikarî di nav mirovên Ewrûpî ku dilê wan cemed girtiye bijî. Wê dixwest germahiya xwîn û dengê lêdena dilê rêhevalên xwe hîs bike dema ew himbêz dikirin.
Di pêvajoya ku Kemalîzmê li ser Dersim û Elewiyan lîstokên curbecur dida meşadin û ew ji nasnameya wan a netewî û bawerî dûr dixist, ku di hin herêmên Dersimê hinek kes hîna jî Kurdîniya xwe înkar dikin, Sakîne Cansiz li hember polîtîkayên bişaftin û helandinê cewhera Zarîfeyê nûjen kir. Dema ku dewletê di Dersimê de kesayetên xayîn wek Rêber (Birazayê Seyîd Riza) ferz dikir, rêhevala Sara bi ruhê Seyîd Riza li hember pergala Kemalîzmê têkoşîna azadiyê bilind kir. Piştî qirkirina Dersimê ku hin kes xwe bi dewletê ve zelîqandin, ji bo cihekê ji xwe re li ber deriyê desthilatiyê bibînin xwe ji hemû nirxên civaka xwe qut kirin û welatê xwe vala kirin, wê berê xwe da çiyayên Kurdistanê. Rêhevala Sara li çiyayên Mûnzûrê bû helbesta jiyana azad.
Îro bi hezaran Sakîne ji bo doza ku wê canê xwe feda kir, têkoşîn didin meşandin û di rêya ku wê nîşan da gavên saxlem diavjin. Roj tîrêjên xwe hîn germtir belav dike li ser Kurdistanê; ji ber Sakîne bi axa wê re bûye yek. Asoyên sor her roj zerdexendeyeke geş digre ser rûyê xwe, ji ber ku bi hezaran Sakine meşa azadiyê didomînin. Gelawêj bi silaveke jidil şopdarên Sakîneyê şiyar dike ji xewê, ji bo roja wan ronaktir be û ronahiya her sê stêrkên asmîna bêdawî bibe rêberê rêya wan. Bi dil û mêjiyên ku ber bi azadiyê ve her pêşve diçin plan û xeyalên serdestiyê vala derdikeve; têk diçe li pêşberî baweriya Apoyî. Ji ber şerê Sakîneyê dewma dike...
Nûjiyan Erhan
- Ayrıntılar
Zayendperestiya modernîteya kapîtalîst wek kanserê her roja ku diçe zêdetir xwe di nav civakê de belav dike. Di ti pêvajoyên civakî de bi qasî kapîtalîzmê zayendiya jinê nehatiye bikaranîn. Bi awayekî ku di her qada civakî de destdirêjî lê hatiye kirin. Kapîtalîzm jinê wek objeyeke zayendî di qadên aborî, civakî, siyasî, çandî û hwd. bikar tîne û bi vê yekê dixwaze li ser jinê hakimiyeta xwe bide avakirin. Tenê ji bo sektora reklaman, jinê wek metayeke herî pêşketî pêşkêş dike û her parçeyeke bedena jinê dike amûrekî bazarê. Di cîhana çand û medyayê de jî heman nêzîkatî tê raberkirin. Û hemû nêzîkatiyên wan li ser esasê bazarkirina bedena jinê û zayenda jinê pêş dikeve. Yek ji sektorên herî mezin ên kapîtalîzmê li ser bazirganiya jinê pêk tê. Bi taybet di hin welatên di aliyê aborî de feqîr û bi giştî cîhanê de jin û zarokên keç tên firotin. Bazirganiya li ser jinê bi destên bazirganên fuhûşê ku li her deverê cîhanê de hatine birêxistinkirin, tên meşandin. Pergala desthilatdar a zayendperest, bi awayekî bi zanebûn û plankirî bi xistina jinê dixwaze civakê bixîne û li şûna civakeke polîtîk a exlaqî civakeke bêexlaq ava bike. Lê, em baş dizanin ku civakek ger ji bingeh ve ji aliyê exlaqî hatibe lewazkirin, nikare xwe ji tinebûnê rizgar bike. Pergala desthilatdar a kapîtalîst di serî de jinê û hewl dide her kesa/ê di civakê de bi rê û rêbazên cuda bixe bin kontrola xwe, bike mehkûm û koleyê pergalê.
Herî zêde jî pergala kapîtalîst vê yekê bi rêya fuhûşê dixwaze bi ser bixîne. Yanî dixwaze civakeke ku ji exlaq û girêdanên civakî hatibe qutkirin, ava bike. Di tevahiya cîhanê de fuhûş bi awayekî zanebûn û bi destên pergala desthilatdar a zayendperest tê pêşxistin. Di roja me ya îro de fuhûş di asta navneteweyî de û bi rêya dewletan, wek karekî bi zanebûn a xistina civakê tê birêvebirin. Fuhûş bi rêya hêzên kapîtalîst ên navneteweyî ji bo bêbandorkirina têkoşîna civakî, bi awayekî bi zanebûn tê pêşxistin. Pergala desthilatdar ji bo temenê xwe dirêj bike û hebûna xwe mayînde bike, serî li rê û rêbaza herî xeternak dide. Ew jî pêşxistina fuhûşê ye ku di gelek welatan de ji bo pêşîlêgirtina têkoşîna civakî û pêşîlêgirtina civakeke polîtîk a exlaqî ye. Pergalên heyî yên serdest, dema nikarin bi rêya leşkerî li hemberî hêzên demokratîk û tevgerên civakî biser bikevin -jixwe êrîşên bi vî rengî zû bi zû nikare li hemberî hêzên polîtîk biser bikevin- hewl didin ku civakê ji aliyê exlaqî ve lewaz û tine bikin. Jixwe şansê serketina pergala desthilatdar a li hemberî tevgerên civakî nîne. Dema bi vî rengî dibe, pergala desthilatdar jî hewl dide alîgirên wan ên civakî lewaz bike û bi vî rengî serketina xwe îlan bike. Ji ber vê çendê ye ku hêzên serdest ji bo desthilatdariya xwe ya siyasî biparêzin; di cîhanê de û di welatên cuda de fuhûşê pêş dixin û dixwazin bi rêya sektora fuhûşê lez bidin helandina civakî.
‘Ma, ev ne felçbûna civakî be çi ye?’
Pergala desthilatdar a zilam bi pêşxistana fuhûşê re wek pençeşêrê bandora xwe di her hucreyeke civakî de dide avakirin û ji bo dejenerekirina civakê êrîşên xwe yên li dijî jinê zêde dike. Bitaybet ewqas pêşxistina fuhûşê û dîsa bûyerên destavêtinê ku rû didin, êrîşeke plankirî ya pergala desthilatdar a li dijî lêgerîna azadî û avakirina civakek polîtîk a exlaqî ye. Çawa jiyana herî pîroz a xwezayî ku bi awayekî herî pîroz hatibû avakirin û dayîk-xwedawend îro di nav lepên pergala kapîtalîst de dinale? Jina ku bi hemû pîrozbûna xwe pêşenga avakirina jiyaneke azad bû; îro ne tenê bedena wê parçeparçe tê firotin, her wiha di hêla ruhî û hizrî de jî hatiye felçkirin. Ma, ev ne felçbûna civakî be çi ye? Çawa, jin bi hemû bedewî û rastiya xwe ya jiyana azad ewqasî tê xistin û ji rastiya xwe tê dûrxistin? Pergala desthilatdar a dewletparêz, bi pêşxistina serweriya xwe ya li ser bedena jinê û fuhûşê, hewl dide ku li ser civakê serweriya xwe mayînde bike. Ji ber ku jina hatiye xistin tê wateya civaka ku hatiye xistin. Di civakekê de ku fuhûş wek nexweşiyekê hatibe belavkirin û pêşxistin, wê demê divê mirov baş zanibe ku ev civak rastî êrîşeke bi zanebûn û plankirî ya pergala desthilatdar re rûbirû ye. Û ew civak ketiye nav pençeyên kujer ên pergala serdest. Wek vampîran, heya dilopek ji xwîna paqij a vê civakê mabe, wê dest jê bernede. Pergal bi taybetî di cihê ku muxalefeta civakî pir xurt be, fuhûşê wek çek di her qadê de bikar tîne. Dewlet, wek gelek amûran, fuhûşê jî bi taybetî li ser keçên ciwan wek çandeke jirêderketî û dejenerasyonê bikar tîne. Bi taybet mirov dikare wan lîstokên li ser jinên Kurd ku têne bikaranîn mînak nîşan bide. Ji ber ku di van salên dawî de, pergal bi zanebûn di nav civakê de alkol, qumar, tiryak û fuhûşê belav dike. Bi taybet fuhûş wek axtapotê her roja diçe civakê dorpêç dike û her roja diçe berfireh dibe. Pergalên serdest ji bo ku desthilatdariya xwe berdewam bikin her amûrekî bikar tînin, Divê em amûrên êrîşkar ên îdeolojîk ku ji hêla desthilatdariyê ve tên pêşxistin jî ji bîr nekin.
Li Kurdistanê bi bilindbûna têkoşîna azadiyê û bi taybet jî piştî salên 1999’an dewletê bi zanebûn fuhûş pêş xist. Dewleta Tirkiyê bi polîtîkayên xwe yên li ser ciwanên Kurd, hewl dide wan bi rêya fuhûş û tiryakê lewaz û bêtesir bike. Bi pêşxistina fuhûşê, li Kurdistanê hewl da ku civakê hilweşîne. Ji ber ku hêza herî dînamîk û pêşeng ku bikare di avakirina pergaleke demokratik û azad de rol bilîze, jin û ciwan in. Di cihekê de ku têkoşîna jiyana azad û demokratik hebe, li wê derê mirov nikare behsa desthilatdarî; yan jî mayîndebûna pergala serdest bike. Pergala dewletparêz xwe li ser tinekirina dînamîkên civakî ava dike û temenê xwe bi vî awayî dirêj dike. Ji bo vê jî hertim ji hêza dînamîk û pêşeng a jinê di nav metirsiyê de ye. Ji ber vê çendê jî herî zêde jinê dixe hedef û bi zanebûn li Kurdistanê fuhûşê pêş dixîne. Mînak: di van salên dawî de ji ber ku dewlet li hemberî têkoşîna azadîxwaz têk çûye, serî li rêbazên qirêj dide. Bi taybet di sala 2006’an de bi dehan jinên ciwan bi rêya destavêtin û rêbazên cuda hatine xistin û wek ajan hatine birêxistinkirin. Yekemin hedefa wan jî jin an jî keçên welatparêzanin, ên ku bi salan di nav têkoşînê de cih girtine. Hîn jî li Kurdistan û metropolên Tirkiyê bi rêya polîs û çeteyên fuhûşê bi awayekî sîstematîk polîtîkayên tinekirinê pêş dixin û dixwazin bi rêya pêşxistina fuhûşê di nav civaka Kurd de wê lewaz bikin û têk bibin. Her çiqasî em di ferqa van polîtîkayên şerê taybet ku bi zanebûn û plankirî tên pêşxistin de nebin jî, lê ev yek bi rêya dewletan ji bo teslîmgirtin û jiholêrakirina civakan tên pêşxistin.
‘Du hêzên dînamîk: Jin û Ciwan’
Dewlet, 30 sal e bi hemû leşker û hêza xwe nikare bi ser bikeve, ji bo vê jî vê carê serî li hilweşandina civakê dide û bi rêya pêşxistina fuhûşa jinê dixwaze bi ser bikeve.
Du hêzên dînamîk ku ji civaka polîtîk û exlaqî re pêşengiyê dikin jin û ciwan, bi tehlûkeya dejenerasyon û jirêderketinê re rûbirû ne. Ev ne tişteke ji rêzê ye ku dijmin li cihekê wek Amedê ji bo xwe fuhûşê bike armanc. Helbet, polîtîkayeke taybet a dewletê ya helandina civaka Kurd heye. Pêşxistana fuhûşê ne tenê li Kurdistana Bakur, her wiha li Rojhilat û Başûrê Kurdistanê jî bi zanebûn tê pêşxistin. Li Rojhilatê Kurdistanê ji bo çewisandina civakê ji hêla exlaqî û çandî, bi hezaran jin û ciwan dikevin destên çeteyên fuhûş û narkotîkê. Ev yek jî pir aşkere bi destên dewletê tê meşandin. Dîsa li Başûrê Kurdistanê jin wek koleya seksê difroşin bazirganên fuhûşê û ev di roja me ya îro de di asteke jor de ye. Bi taybet piştî mudaxeleya DYE’yê li Iraqê gelek jin bi rêya çeteyên fuhûşê tên firotin û gelek ji wan jinan jî difiroşin welatên derve. Îro li her çar parçeyên Kurdistanê dewlet, bi rêya bazirganên fuhûşê dixwaze girêdanên civakî lewaz bike û têk bibe. Bi taybet civakek wek civaka Kurd ku herî zêde bi çanda pîroz a dayîkê ve girêdayî ye û xwe li gorî hîmên bingehîn ên civakeke azad û demokratik birêxistin dike; tê xwestin civak ji vê jiyana azad û pîrozwer bê dûrxistin.
‘Ji nû ve şînbûna pîrozweriya jinê ya li vê axê bibînin û lê xwedî derkevin’
Ne tenê li Kurdistanê, wek me di serî de jî anî ziman li tevahî cîhanê jin rastî destavêtin û bazirganên fuhûşê tên. Di serî de li welatên wek Afrîqa, Tayland, Nîjerya, Fîlîpîn, Hong Kong, Efqanîstan û hwd. keçên temenbiçûk bi rêya sektora fuhûşê ya navneteweyî tên bikaranîn. Tê payîn her sal 300 hezar zarokên keç ên temenê wan di navbera 9-14 salî de ji wan welatan bînin û li welatên YE bifiroşin. Li gundên Afrîqa û Asyayê jinên ku bi hêviya kar tên welatên Ewrûpayê, dikevin kemîna bazirganiya seksê ku li vir behsa bi milyonan jinên ciwan ku temenên wan 13-14 tê kirin. Li cîhanê her sal bi milyonan jin, jinên ciwan û zarok bêzanebûn dibin qurbaniyên bazirganên fuhûşê. Li gorî daneyên UNICEF her sal li cîhanê 4 milyon jin û zarok bi rêya bazirganên mirovan tên bikaranîn. Piraniya wan kesên ku ji ber kaosa siyasî, şer, xizanî, aborî û ji ber sedemên cihêreng ji welatê xwe koç kirine, rastî van kiryaran tên.
Armanca me, ne ew e ku em bûyeran yek bi yek bi rêz bikin. Armanc ew e ku em van rastiyan û bombebarana îdeolojîk a pergala desthilatdar ku her roj dijwartir dibe bibînin û li gor vê, em wek jin têkoşîna xwe hîn xurtir bikin. Beriya her tiştî hewce ye em wek jin rastiya pergala zayendperest, dewlet û îqtidarê pir baş zanibin û em li hemberî wan êrîşan di her kêliyê xwedî refleks û helwest bin. Çiqasî em rastiya dewlet û pergala zayendperest tehlîl bikin û derbas bikin; em ê ewqasî bikarin li hemberî şerê taybet ê pergala dewletparêz biser bikevin. Di hêla azadiyê de pêngava herî girîng a îdeolojîk, derbaskirin û têkoşîna li dijî jiyana dewletparêz e ku di hemû aliyan de dixwaze serweriya xwe bi me bide qebûlkirin. Yan em ê jiyaneke azad a di mertebeya pîrozweriyê de bijîn û bidin jiyandin; yan jî em ê di bin pergala serdest de çawa ev 5 hezar sal e dinalin, dîsa em ê binalin. Yan em ê di nav pençeyên modernîteya kapîtalîst de bên pelçiqandin û tinekirin; an jî em ê şansê jiyana azad ku hatiye bidestxistin, wek derfeta jinûve şînbûna pîrozweriya jinê ya li vê axê bibînin û lê xwedî derkevin.
Berjîn Têkoşer
- Ayrıntılar
Nivîsa borî de me hişmendiya avakirina rizgariya demokratîk girtibû dest. Em dixwazin vê nivîsa xwe de jî di avakirina rizgariya demokratîk de li ser milê rexistinkirinê rawestin.
Çendî em li ser hişmendiya xwe bisekinin ew qasî baş e. Ji ber ku çiqas em xwe çêdikin ew qas tegiştîna me fireh dibe û em mijarên hûr û kûr baştir tedigîhin. Hişmendî di serî de xwe di mejî de girtina deste. Xwe milê raman da peşkistine. Çanda xwe ya giştî kûr kirine. Bi çavekî hîn firehtir li cîhanê û giştî dîroka mirovahiyê mêzekirine. Bi kurtasî; hişmendiya xwe çêkirin, xebateke herî sereke ê mirovên ku dixwazin tiştên çewt rastbikin e.
Dema mirov xwe di milê hişmendiya xwe de sererastkir şûnda, xebatên pir girîng yên ku werin dest girtin hene. Yek jî wan xebatên girîng di serî de xwe, piştre jî dardorên xwe rexistinkirine.
Xwe rêxistinkirin çî ye? Û xwe rêxistinkirin yê çawa bê destgirtin?
Ji bo ku em xebateke bi serkeftî derbixin pêwîste em xwedan kesayeta bi birêzkarî bibin. Birêzkarî çî ye? Birêzkarî (disiplin) tê wateya: li ku derê û kengî ezê çi û çawa bikim. Li mana ku mirov dem û wextê xwe baş dest digire. Ev tê çi wateyê? Ev tê wateya ku em ser xwe pir lê rasti jî pir hakîm bibin. Em gorê hinek lewaziyên xwe tevnegerin. Em hemû liv û libatên xwe birêzkarî ve bimeşînin. Ew bêgûman gelek tiştan ji me dixwaze. Ew bi plansazî tevgerînê dixwaze. Hesapkiriyeke pir xurt dixwaze. Dîsa kîjan kar wê berê were dest girtin de peytandin (tespit) kirinê dixwaze. Ew jî dîsa berê ku em têkevin nav liv ê libatan kûr lêhûrbûyînekî dixwaze.
Eger em bala xwe bidin gotinên jorîn emê bipeytînin(tespit bikin) ku me hîn qala rexistinkirinê nekiriye.
Rêxistinkirin di serî de hişmendiyeke pir xurt dixwaze. Dîsa birêzkariyê pir zêde dixwaze. Ger rêxistin û rêxistinkirin nebe em xwedan ramanên pir hêja jî bin, tu bergîdanka (karşılığı) xwe nabe. Ji bona vê rêxistin û rêxistinkirin pir girînge.
Rêxistinkirin xwe gîhandina mirovan e. Rêxistin yekser bi pêwendî çêkirinê ve eleqedar e. Em çiqas pêwendî çêkin tê wateya ewqas rêxistin me çekiriye. Pêvajoya nû de hemû derî ji bo ramanên tevgera azadiya demokratîk vekirîne. Em dikarin xwe bigihînin herkesî. Em him dikarin biçin her derî û him jî herkesî re pêwendî çebikin. Dem tam jî demeke weke rojnameyeke piyayî kar kirinê ye. Em kê bibînin em karibin bi wî re li ser pêvajoya nû a avakirina demokratîk biaxivin. Bidin, bistînin.
Em vekirî bêjin: Li Kurdistanê hemû derî ji bo fikir û ramanên Rêber Apo vekirîne. Li Kurdistanê em biçin ku derê ji hemû derî teqez, herzal ji me re vekirîne. Ji jer ku tekoşîna bi salan ew deriya bi xwîna hezaran şehîdan çêkiriye. Ji bo vê pêwiste em li Kurdistanê biçin hemû deran. Dema em dibêjin Kurdistan, pêwiste hemû cihê cîhanê bê fêmkirin.
Bi kurtasî dema pêvajo ya rizgariya demokratîk de em yek salîse ya xwe vala darbas nekin. Yek xulekekî li cihê xwe em nesekinin. Em şev û roj derdê xwe bigîhînin tevahî cîhanê.
Dem ne demekî asayî ye. Dem demekî pir awarte ye. Dem demekî pir lez diherike ye. Dem demekî kaotik e. Ji bona we her yek pêwendiya ku em çêbikin tenê ne pêwendiyeke. Pêvajoyen wiha de yek liv û libat teqez li yek liv û libatekî zêdetir e.
Ev nîvis we berdewam bike…
QASIM ENGÎN
- Ayrıntılar
Rêber APO di Newroza 2013’an de pêvajoyekî nû da dest pêkirin. Ev pêvajoya nû wek “RIZGARIYA DEMOKRATIK U AVAKIRINA JIYANA AZAD” bi nav kir.
Li Kurdistanê zêdeyî 30 salan, şerekî pir dijwar li hember faşîzma mêtîngerî ya tirk hat meşandin. Di vî şerî de bi hezaran ciwanên Kurd jiyana xwe ji dest dan. Ji bo ku rojên ronahî li ser vê axê bidin jiyankirin berxwedaneke bêhempa ji aliyê ciwanên kurd, ê ku hilkêşiyan serê çiyan û bûn gerîla ve hat dayîn. Berxwedana gerîlayên ciwan mert hêlişt ku li Kurdistanê bişavtina (helandina) gelê Kurd were sekinandin. Dîsa ew siyaseta dewleta metînger a komalkujiya çandî ê ku bi sedan derewên veşartî ve dihat meşandin were deşîfre kirin û li hember vê siyaseta qirêj jî, hewceye gelê Kurd her tim şiyar be û her tim dijber derbikeve.
Kurtasî li hember siyaseta dewleta metînger bi her awayî şerekî pir dijwar hat meşandin û tevahî siyaseta qirêj ya dewletê hatin eşkere kirin. Bê guman berdêla van destkeftiyan pir giran bû. Derdorê 20 hezar gerîla canê xwe ji dest dan û şehîd ketin. Dîsa derdorê 20 hezar mirovên me yên welatparêz yên bê guneh, bê tewan hatin qetilkirin. Dîsa hezaran gundên me hatin şewitandin. Sed hezaran mirovên me rastî koçkirinê hatin. Bi mîlyonan mirovên me ji bo wan sedemên şerê qirêj neçar man ku axên xwe biterikînin û bi xizantiyeke pir dijwar re rû bi rû bimînin.
Êdî berxwedaniya bi salan ber bi qonaxeke nû ve diçe. Çawa ku salên 1990’î de merhala vejînê me pişt xwe hêlişt û em ber bi pêvajoya rizgariyê ve çûn, îro jî em qonaxa rizgariyê li pişt xwe dihêlin û ber bi qonaxa avakirinê ve diçin. Rêber APO vê qonaxa nû re,“RIZGARIYA DEMOKRATÎK Û AVAKIRINA JIYANA AZAD” dibêje.
Ev qonaxa nû ji me çi dixwaze? Em ê çawa tevbigerin? Da ku em erkên demê pêkbînin. Pêwîste em çibikin? Nêzîkbûna me ya demê wê çawa be? Emê xwe ji bona dema nû çawa çê bikin? Her wiha gelek pirsen bi vî awayî em dikarin serîde ji xwe bipirsin û hewlbidin ku bersivên wan bidin. Li gor bersivên ku em ê bidin jî, em ê bikaribin jiyaneke azad ava bikin.
Erka me ya yekemîn ewe ku; em ê xwe milê hişmendî de bigrin dest. Hişmendî tê wateya ku em xwe milê zanistî de kûr bikin. Hişmendiya me bi qirêjiyên kapîtalîzma modernîst ve hatiye dagirkirin û ez ezetî hatiye pêş xistin.Cihê ku ez ezetî hebe jiyaneke wekhev û komûnal dernakeve, jiyana hevbeş nameşe û Jiyana paravekirinê pêş nakeve. Bi taybetiyên kapîtalîzmê ve mirov nikare li hember pergalê derbikeve. Ji ber ku hişmendiya me hişmendiya qirêj a kapîtalîzmê ye, cihên ku em carek din biçin wê bendergehên ku tê zanînbin. An emê cihê xwe da rawestin an jî emê di rêyên kapîtalîzmê de biçin.
Ji bo ku em wisa nebin pêwîste em paradîgmaya Rêber APO û konaxa nû baş bixwînin, lêkolîn bikin û çi bi takekesî, çi jî bi giştî hewceye em li ser nîqaş û xwe perwerde bikin . Siyaseta demokratîk tê çi wateyê, avakirin çiye, komûn çiye û çawa tên sazkirin, meclisên gel wê çawa rê ve biçin, aboriya gel wê çawa were rêxistin kirin, akademî ji bo avakirina hişmendîyeki demokratîk tên çi wateyê?
Ji bo ku em bikaribin van pirsan rast bibersivînin pêwiste em xwe ji nû ve çêbikin, da ku em karibin hişmendiya xwe çêbikin. Berovajiya wê eger em mile hişmendiya demokratik de tegihîştineke baş nekin, em nikarin erkên “rizgariya demokratîk û avakirina jiyana azad” pêk bînin. Yek rêgezek bingehîn ê pekanînê heye, ew jî aha ew e.
Nivîs ê berdewam bike.
QASIM ENGÎN
- Ayrıntılar
Ji çapemenî û raya giştî re!
Di roja 4 hezîranê de di navbera saet 17.00 û 18.00 de balefirên şer yên artêşa gagirker a Tirk girêdayî herêma Zagrosê, li ser herêma Çarçela bi awayekê nizim firiyane.
- Ayrıntılar
Ji çapemenî û raya giştî re!
ji 8'ê Gulanê ve di çerçoveya meşa meya Çareseriya Demokratîk de komek gerîlayên me yên ji Saha Botanê gihaştiye Herêmên Parastinê yên Medyayê.
- Ayrıntılar
Ji çapemenî û raya giştî re!
Mîna ku raya giştî pê dizane, di çarçoveya banga Rêberê me û biryara tevgera me de, hêzên me yên gerîla ji 8'ê Gulanê û vir ve bi rêk û pêk vedikişin. Em weke HPG hewl didin vê pêvajoyê bi cidiyet û biryardariyê bibin serî.
- Ayrıntılar
Ji çapemenî û raya giştî re!
Li ser bingeha biryara me ya 8'ê Gulanê, di çarçoveya meşa pêngava "Rizgariya Demokratîk û Jiyana Azad" de, di 1'ê Hezîranê de koma me ya nû ji herêma Botanê gihaştiye Herêmên Parastinê yên Medyayê.
- Ayrıntılar