Dîroka Kurdan de birînên kûr zêdene. Her birînek diêşîne. Lê hinek birîn henin kû herdem nava hinavê mirov de her wek birînek dimîne.
Mînakek ji van birînan jî peymana Kasr û Şîrîn’e. Herkes dizane kû di Peymana Kasr û Şîrîn ya 17 Gulan’a 1639’de Osmaniyan û Safeviyan di navbera xwe de Kurdîstan kiribûn dû parçe.
Hêna çend sal ser wê peymana naxêr de derbas nebûyî bu Ehmedê Xanî wî deme de wiha nivîsandîbû:
“Tasek jivê ava zelal
Nadim bi hewza Kewserê
Levhatina Qasra Şirîn
Lê nabînim tu meferê
Piştrî roja me bû tarî
Mirin xweşe ji emberê”
Niha serda bi sedan sal derbas bune. Lê muxabin heşmendiya bi sedan salan berê carek din dijî. Ev heşmendiya; heşmendiya malbatiye, heşmendiya berjewendiyên tengin, heşmendiya aşîrtiye, heşmendiya tenê xwe hizirandineye. Û bêguman heşmendiya bi gotina îroyîn kewnperestîye, netewperestiya teng û kabîletiye ye.
Em bala xwe bidin îro li Rojava şoreşek rabûye. Gelo heri zede kî erîşe ve şoreşe dikin? Serî de dijminên Kurdan, xer naxwazên Kurdan, berjewendîperestin. Dîsa dewletên dagirkerin, koloniyalistin. Û dewletên tenê û tenê menfaatên xwe yên wek DYE’ne. Brîtanya’ne. Fransa’ne. Wek din jî Kurde ku bi tevayî dijminên Kurdan re hevparî, nokerî, tirşikçîtî dikine.
Em dijminên Kurdan nasdikin. Em dewletên dagirker jî nasdikin. Heta asta kî em dewletên emperyalîst jî nasdikin. Dîsanî dewletên yên heremê ango cihî jî em nasdikin. Em karin dijbertiya dewletên dagirker fehmbikin. Em karin dijbertiya dewletên emperyal jî fehmbikin. Heta em kanin dijbertiya dewletên herême yên ku şer xwaz û dijminên Kurdan jî fehmbikin.
Lê tiştek heye ku em fehmnakin û naxwazin fehm jî bikine. Ev jî helwesta xeta PDK û rexistinin qaşo xwe nezî PDK dibînine. Evna tenê dijbertiya nakin. Ev bi vekîrî û eşkere dijmintiya giştî Kurdan dikin.
Hena berî çend mehan PDK taybet jî Mesud Barzanî çû bû Amed’e û vekîrî dîj şoreşa Rojava peyam dabû. Em jî dizanin ku ev peyam serî de peyama Erdogan bû. Ango peyama dewleta Tirk yanî dewleta dagirker bû. Em bînin bîra xwe Erdogan gotubû “Rojava xeta meya sore.” Pir balkêş bû ku Barzanî jî ev got. Tenê negot, hember Kurdên li Rojava bi destên rexistinên ku li Rojava tevlî El Kaîde bûne erîşe şoreşgerên Rojava kir. Ev têrê nekir hezar tiştên din kirin.
Dîsanê bi destê dewleta Tirk dest bi rexistin kirinên kontrayî kirin. Vala vala li cîhên cuda kontrayên berê neketin tevgera provokatîf. Vala vala wek li Lice neketin nava erîşê.
Dîsanê bi destê dewleta Tirk vala vala neketin nava lib û lebatan da ku karibin bizava azadiyê lewaz bikin.
Her wiha herî dawî jî vala vala rûxmê ku soz û peyman mohr kiribûn ku edî erîşê şoreşa Rojava nakin dest bi erîşên kirêt kirin. Serî de televîzyona Rûdaw kirin nav libateke. Nûçên derev, ne rast weşandin. Dîsanî reş kirinek ser şoreşa Rojava weşandin. Ev têra van nekir ser şehîdên Rojava reş kirinek meşandin. Em dirij nekin lê em vekîrî bejin ku van kesan karên pirr qirêt rêvebirin.
Hena girîng jî dema Kurd dixwastin bi yek dengek û yek rengek biçin civînên navnetewî bi plangeriya PDK, rexistinên nezî xwe dervey peymanên hatina mohrkirî rêkirin Cinev. Ev jî tera van nekir piştra jî kesên wek kontra û cahş dijî gele Rojava tevdigerin hem birin van civînan hem jî dijbere şoreşgerên Rojava danin axiftin. Rûxmê ku şoreşgerên Rojava û gelê Rojava berxwedaniyên mezin û dîrokî nîşandane; cem dewletên dagirker, emperyalîst, tirşikçî û hewpar de Kurdên Rojava reşkirin.
Û qaşo bi peymanên ku hîç Kurdan nasnakin de çiqas ev komên çeteyî Kurdan temsîl ango niman dikin dixwastin nîşan bidine. Peymanên wiha qirêt em di dîroka xwe de gelek baş dizanin. Em ê direj nekin, lê bere ku em bi zimane Ehmedê Xanî bersiv bidin, em dibejin ku hemû liv û libatên we yên qirêj tenê bi tenê hêrsa me bilind dike.
“Tasek ji vê ava zelal
Nadim bi hewza Kewserê
Levhatina Qasra Şirîn
Lê nabînim tu meferê
Piştrî roja me bû tarî
Mirin xweş e ji emberê”
QASIM ENGÎN
- Ayrıntılar
Gotînek heye dibêjin “şahidê rovî dûvika rovî ye”. Melûme, ji ber ku rovî heywanekî dize, dûvika wî, wî dide dest. Lê rovî ne dikare bi wî ve bijî, ne jî bêyî wî...Ji dûvika xwe hezdike ji ber ku wî şêrîn û cuda nîşandide; lê di heman demê de dixwaze ji wî qut jî bibe ji ber ku wî deşîfre dike. Ji ber wê ye divê rovî bizanibe bi dûvika xwe ve bijî. Ev dûvik carekî di hevîrê wî de cih girtiye êdî... Nikare jê qutbibe. Eger ku bixwaze jê qutbibe wê ji hêla genetîk û anatomîk ve veguhere tiştekî din. Yanî wê ji rovîtiyê derkeve.
Em qurnazî û piniya(sinsî) wî jî carekî wisa bînin bîra xwe û devdorê xwe binêrin ka ‘roviyên’ di vê psîkolojiyê de çiqas zêdene. AKP, rêxistina Gulen, CHP, MHP, BBP, El Qaîde, KDP û hwd...Her yek ji wan hem rovî ye, hem jî dûvike. Yek bêyî yê din nabe. Bi hev re hem di nava pevçûnêdene hem jî di nava tifaqêdene. Pevçûna wan jî, tifaqa wan jî ji berjewendiyên wan re xizmetê dike. Eger di navbera wan de pevçûn yan jî tifaq nebe wê tunebibin. Ji ber ku zarokên kapîtalîzmêne, sed rihmetî li gora xwediyê xwe tînin û wekî wê hebûna xwe bi krîz û kaosan didomînin.
Di Rojhilatanavîn de siyaseta klasîk wiha dimeşe. Her tişt fedayê berjewendiyane.Mînakên dawî, qetlîama sê şoreşgerên Kurd, Sara, Rojbîn û Ronahî; siyaseta ku li ser Rojavayê Kurdistanê dimeşe û şerê hegemonya yê di navbera AKP û rêxistina Fetullah Gulen de ye.
Em binêrin ka AKP û rêxistina Fethullah Gulen çawa jî dişibin rovî û dûvika rovî. Yê ku AKP kir AKP rêxistina Gulen bû. Di heman demê de, yê ku dixwaze a niha AKP’ê lewaz bike, desthilatiya wî bike bin destê xwe jî dîsa rêxistina Gulen’e. Bi tifaqekî avabûn, dest û mil dane hevdu û çi bê aqlê mirov pêkanîn. Bi taybetî jî li ser gelê Kurd. Qetlîamên li gundên Kurdistanê, girtinên bê hed û hesab, êrîşên li ser gerîla, sekna li hemberî Rêber APO û qetlîama Parîsê çendek ji wanane. Eger em hewilbidin rêzbikin rûpel têrê nakin. Niha dixwazin di vê dema aloz de bile bela xwe bi gelê Kurd bidin û ji xwe re encam derxînin. Li aliyekî bi hev re şer dikin, qoltixê ji hev dixwazin, amadene ku kellê hev bifirînin; lê di heman demê de peyam didine gelê Kurd û dixwazin bêjin “me hun ji bîr nekirine”.
Temam. Gelê Kurd jî dizane ku vê dewleta faşîst ti carî ew ji bîr nekirine. Ji berê û pêve xwînê dibarîne ser Kurdistanê. Ma wê hema carekî ji bîra gel Kurd here? Ma qey ev mimkûne? Gelê Kurd çawa li Rojavayê Kurdistanê dijmin ji bîr nekir û yekser azadiya xwe bidestxist, wê bizanibe ku di vê rewşê de li Bakûrê Kurdistanê jî heman helwestê nîşanbide.
Em nikarin bêjin “ev ne şerê me ye” û xwe bidin aliyekî. Li Rojhilatanavîn êdî her tişt di nava hev de pêşdikeve. Şer jî azadî jî. Dîktatorî jî demokrasî jî. Newêrekî jî wêrekî jî. Her tişt.Rovî û dûvik ji hevdu acizbûne û di nava şer de ne.Wê demê eger ji her demê zêdetir tekoşîn bê meşandin, gelo emê nikaribin zêdetir nêzî azadiyê bibin? Bê guman. Dem ew deme ku hem AKP hem jî rêxistina dij Kurd Fetullah Gulen ji Kurdistanê bêne paqişkirin. Madem ew ne dilxwazê gelê Kurd û Kurdistanê ne em çima hîna jî wana di nava xwe de dihewînin û dihêlin lingê wan li xaka pîroz ya Kurdistanê bikeve? Ev dema ku ew hevdu qebûlnakin, ma em çima wana hîna jî qebûldikin? Erkê welatparêzane ku vê rewşê serastbikin. Bi taybetî jî ciwanên welatparêz yê Kurdistanê. Deynê me ji Kurdistanê re eve. Kî di vê demê de ji her demê zêdetir welatparêziya Kurdistanê neke heramzadeye. Vaye hilbijartinên herêmî li pêş me ne. Dersa ku heqdikin divê em bidin. Yek jî firsend ev firsende, an na wê miheqeq dîsa li hemberî gelê Kurd hêza xwe bikin yek, eniya dij Kurd û Kurdistan xurt bikin û bixwazin me di vê rewşê de bihêlin.
Niha em baştir femdikin ku yên li Kurdistanê cih dane “fetullah xoce efendî” hevkar û şirîkên dijmin in. Dîqet bikin yek ji wan feqîr nîne. Yek ji wan li Kurdistanê najî. Bi ser de jîher yek niha li hemberî gelê Kurd dibe namzetê şaredariyên bajarên me da ku hemû şaredariyên me teslîmê dewletê û Fetullah bikin. Yên ku di vê pevajoyê de ne kêleka gelê Kurd û Kurdistanê ne tirşikçîne, cehşin, hevkarin û ew jî dijmin in. Yên ku Sara, Rojbîn û Ronahî qetilkirin ev in. Yên ku hîna Rêber APO di nava îşkencexane ya Îmraliyê digirin ev in. Yên ku dixwazin Rojavayê Kurdistanê dagirbikin ev in. Hewceye ku di vê pêvajoya xebatên hilbijartinê de, ne tenê şaredarî, divêxweseriya hemû bajarên Kurdistanê bê bidestxistin.
Eger ku ev kesana kulmeke wiha ji gelê Kurd bixwin, careke din ne dikarin bi ser xwe de bên û ne jî dikarin êdî wisa bi hêsanî li Kurdistanê hespê xwe bibezînin. Ev di serî de karê ciwanên Kurdistanê ye. Bi her cureyên parastinê ve aktîf barê pêvajoyê girtina ser xwe, wê me bibe zaferê. Hewceye ciwanên Kurd bi sekneke wiha navê xwe li dîroka Kurdistanê bidin nivîsandin. Niha rêxistina Gulen can dide. Li ber sekaretê ye. Ka em bi hev re bi hemû hêza xwe ve pehîna dawî lê bidin. Bi taybetî divê ciwanên Cizîr, Gever, Nisêbîn, Wan û Bazîdê pêşengiya hemleyeke wiha bikin. Em bikin ku bila rovî li aliyekî, dûvika wî li aliyekî biçe.Em bikin ku bi mezinkirina gerîla ve bigihîjin armanca xwe.
Serhad Tendurek
- Ayrıntılar
Em Kurd careke din bi pêvajoyeke dîrokî re rûbirû ne. Careke din qijika berateyan li rûyê asîmanên Kurdistanê digerin. Careke din dîrok xwe dûbare dike û dixwaze pergala xwe li ser Kurdan bi fermaneke giran rêvebibe.
Bêyî ku em li ser îro lêhûrbûn bikin û biaxivin, em dakevin nava dîrokê û hewl bidin roja îro hîn zelaltir bibînin.
Ji vê sad salî berê Kurdan gelek êşên mezin jiyankir. Şerê yekem ê cîhanê bi milyonan mirovên mirî li pey xwe hêliştibûn. Di vî şerê pir qirêj de, bi sed hezaran Kurdan jî jiyana xwe ji dest dabûn. Ruxmê ku şerê hatî kirin ne şerê Kurdan bû jî, Kurd dema bi zorê hatin koç û mişext kirin, di ser 600.000(şesed hezar) mirovên xwe can dabûn. Dîsa bi sed hezaran mirovên Kurd di nava artêşa Osmaniyan de can dabûn. Xûlase, Kurd ruxmê ku ne aliyekî vî şerê qirej bûn jî, dîsa nêzîkî mîlyonek mîrovên xwe jiyana xwe ji dest dabûn.
Herkes îro baş dizane ku şerê cîhane yê yekemîn şerekî parevekirinê yê di navbera çendîn dewletên emperyalist de bû. Gelên vê herêmê ti berjewendiyên xwe di nava vî şerî de tinebûn. Lê ruxmê van rastiyan, şerê parevekirina cîhanê herî zede li ser van axan meşîya.
Dewletên emperyal hîna dema ev şerê qirej neqediya bû biryar girtibûn ku, ka yê rojhilatanavîn çawa parvebikin.
Mînak hew peymanameya di navbera Îngilistan û Fransa ango bi navê xwe yê din yê bi nav û deng: Sykes-Pîcot. Di rastiyê da bi vê peymanamê Kurdistan dabûn Rûsya, dîsa beşekî mezin ê Kurdistan’ê dabûn Fransa û beşekî mezin jî ketibû para Îngilistan’ê. Lê kengî li Rûsya şoreşa 17’ê cotmehê çêbû wê demê gelek pîlansazî serûbinbûn. Rûsya paşvekişiya. Ji bona vê pîlansaziyên nû hatin amadekirin.
Pîlansaziya yekem:
Konferansa San Remo di dîroka 18–26’ê avrêla 1920’de hat çekirin.
Konferansa Sewrê 10’ê tebaxa 1920’de çêbû.
Konferansa Parîs’ê di navbera çileya 1919 û 21’ê çileya 1921’de çêbû.
Konferansa Londra’yê di navbera 21’ê sibatê û 14’ê adara 1921’de çêbû.
Konferansa Qahîrê di sala 1922’de çêbû.
Konferansa Lozan’e jî 24’ê tîrmeha 1923’de çebû.
Her konfransek li gorî xwe wateyeke xwe ya girîng heye. Lê em Kurd herî zêde konferansa Sewr û Konferansa Lozan’ê dizanin. Ji ber ku yek ji van qala Kurda û mafên Kurdan dike û yek jî di bingeh de Kurdan înkar ango nikulhi dike. Sewr qala mafê Kurdan dike û Lozan jî Kurdan înkar dike.
Halbûkî derbarê Kurdan de biryar di konferansên din de veşartî hatine girtin. Rêber Apo herî zêde qala konferansa Qahîrê dike. Dibêje ku, biryara red ango înkara Kurdan di konferansa Qahîrê de hatiye girtin.
Pir balkêşe ku hîna di sala 1916’de du dewletên emperyalîst Kurdistan’ê nasnakin û diyarî Rûsya dikin. Lê kengî li Rûsya şoreşa 17’ê cotmehê çêdîbe û van leyîstokên qirêj dibîne û xwe paşvedikişîne ev dewletên emperyal careke din bi şêweyekî dîtir projeyên xwe yên qirêj didomînin.
Pir balkêşe ku dewletên emperyal di konferansa Sewrê de di darbarê Kurda û Ermeniyan de gelek biryar digirin. Heta ev konferans li ser esasê 13 Fasil û 433 xalan pêk tê. Gelek xal bi tenê li ser Kurd û Kurdistan’ê ne.
Lê ruxmê ku her tişt hîna neqadiyaye piştî Sewr’ê Konferanseke tengtir de biryarên nû tên girtin. Ev jî konferansa ku li Londra’yê di navbera 21’ê sibat û 14’ê adara 1921’de çêbûyî ye.
Konferansa Londra’yê de biryar tê girtin ku eger dewleta Tirk şertên wan qebûl bikin ango bipejirînin wê rewşa Tirkiyê û biryarên ku di konferansa Sewr’ê de girtine di berçavan re derbasbikin. Şert çi ne?
Tirkiye’yê qireka ango Bosporus’ê tevahî teslîmê dewletên emperyalîst bike. Tabî pêwîste dewleta Tirk dev ji Kerkûk û Misûl jî berde û hwd.
Em bala xwe bidin biryarên Sewr’ê tenê leyîstokên ku dewleta Tirk çav tirsî bikin e. Vala vala ev biryarên nû nehatine girtin. Armanc Tirkan bitirsîne û tavîza ji van jê vebike.
Ka em bînin bîra xwe dîplomatê Emerîkî Georg Kennan çi goti bû: “Pêşerojê de bi destekî şeytanî hemû trajedî ango êş hundirê van peymanan de hatine nivîsandin.”
Dîsa kesekî bî navê Wîllîam Eaglaton yê ku di hundir van konferansan da cîhe xwe girtibû wiha goti bû: “Hîna dema tad muhrkirine de metnek ango belgeyek mirî wêdetir ti tiştekî din nebû...”
Em ji bîra nekin ku axaftina her dû kesayetan jî li ser Konferansa Sewr’ê ye.
Em dirêj nekin, dîroka xwe de me dîtiye ka dewletên emperyal çawa nêzî mesela Kurdan bûne. Û me dîsa dît ka çawa di bin navê konferansên navnetewî de Kurd çawa hatine xapandin.
Dîsa me dît ku çawa Kurdên ti peywendiya xwe bi Kurdînî ve nînin weke temsîla Kurdan di konferansên curbecur de hatine nasandin û hatine şuxilandin.
Hîna balkêştir jî ewe ku hîna di konferansan de hîç Kurdek tine. Lê ruxmê vê jî wek heçko hîna jî dane nîşandane.
Em dirêj nekin, îro jî hema wisa weke berê sed salî dîsa kesên hevkar û noker carek din li qada navnetewî weke hespên Trûva beramberî Kurdan dixwazin bikarbînin.
Lê pêwîste ku herkes -lê belê herkes- bizane ku dema nokeran û hevkaran derbas bûye. Dema hevkarî, patexwerî, altaxî derbas bûye û bihurî ye.
Dem dema mirovên ku ji bona azadiya xwe were xwestin canê xwe bide ye. Yê ku dixwazin bi azadiya Kurdan bileyîzin pêwîste vêya jî baş bizanibin.
QASIM ENGÎN
- Ayrıntılar
Piştî parêzname xelas kirin, ev çend roj bûn li ser talîmat û perspetîfên dema dawîn nîqaş dikirin. Rêxistinê di her warî de dest bi hemlê kiribû. Hemleya partîbûyînê di gerîla de nûbûn û kûrbûna serkeftin û azadiya Serokatî bû. Di van salên dawîn de her çiqas gelek encam hatibin girtin jî, derbe li dijmin hatibe xistin jî, di hemû hêlan de însiyatîf ketibe destê tevgera azadiyê jî, lê serkeftina tê xwestin bi dest nehatiye xistin û pirsgirêka kurd nehatiye çareserkirin. Dijmin hê jî gav şûn de neavetiye. Rast e, dijmin di gelek hêlan de tengav bûye lê vîna wî ya leşkerî û siyasî nehatiye şikandin. Ew jî bi şêwazê têkoşîndayîna şervan, fermandar, mîlîtan û rêveberiyê ve girêdayiye.
Di warê bîrdozî, rêxistinî û partîbûnê de pirsgirêk ten jiyankirin. Dîsa di gerîla de kûrbûn, nûbûn, pisporî, taqtîk, xulikdarî û dewlemendî di jiyan û pratîkê de pêkanînê de kêmanî û netêrî hene. Têkoşîneke xurt dayîn û di meşandina wê de, hemû kes erkê ku dikeve ser milan rast pêk naynin û li gorî xwe nêzîk dibin û di ser de pîvanên xwe esas digrin. Dîsa dil bixwaze dike û dil nexwaze nake, serê xwe zêde li ser taqtîk û şer naêşîne, bi wêrekî û vekirî naçe ser pirsgirêka têkoşîna, bîrdozî, rêxistinî û partîbûnê, di şûna bi rê û rêbaz û şêwazê rêxistinê têbikoşe, bi xwe têkoşîneke îdarecî, dengecî, lîberal, ûzlaşmacî, fîtne û fesadî, gûrûpcîtî, tepkîcî, hesapçî, bêberpirsyarî û teng nêzîk dibe. Rê û rêgezên jiyana gerîla (veşartîbûn, dîsîplîn, kamûflaj, şêwaze meşê û hwd) li gorî tê xwestin pêk nayne, li gorî pêwîstiya pevajoyê tevnagere û xwe birêxistin nake. Ji bo wê jî serkeftinê bi dest naxe. Seknandineke wisa bi tevgera azadiyê wext dide winda kirin. Wext wendakirin, bi xwe re gelek pirsgirêkan derdixîne, gelek kar û erk dikevin ser hev, piştre mirov di bin de dimîne. Bi vî rengî pirsgirêk çareserkirin dîrêj dibe. Ger ev sî sal in em têkoşîn dikin, encamê ku em dixwazin nagrin, ji ber vê ye. Ji bo wê jî ger ku em dixwazin encam bigirin û serkeftîbin, divê em ji van nêzîkatiyan birevin û dev ji wan berdin.
Hemû heval û Kurdê Çiyayî jî di roniya perspektîfên rêxistinê de pratîka xwe û seknandina xwe di ber çavan re derbas dikirin û li ser xwe lêhûr dibûn û diketin nava lêpirsînekê. Kesek ji pratîka xwe û ji xwe, razî nîn bû. Rexneyên rêxistinê tûj, kûr û giran bûn. Her hevalek xwe di nav pirsgirekên ku hatine jiyankirin û rexneyan de didîtin. Rexne û rexnedayîna xwe dikirin. Hemû heval di gelek milan de ronî bûbûn û hêz, moral û cesaret girtibûn. Bîr û baweriya wan a serkeftinê xurtir bûbû. Bi van hemleyan rêxistin xwe komî ser hev kiribû û ji her carî bihêztir bûbû. Hevalan jî bi vê bîr û baweriyê, xwe ji bona pratîk û seknandineke serkeftî amade dikirin. Di hemû nîqaşan de jixwe hevalan ji hev re digotin; sala pêşiya me saleke pir girîng e, ne gengaz e ku em bi vê seknandina xwe bibin bersiv. Ji bo wê jî divê em di her hêlî de xwe di ber çavan re derbas bikin û xwe ji van kêmanî û nebesiyan xelas bikin.
Lêhûrbûneke diyarbûyî ya hevalan heye. Lê kê çiqas baş û rast xwe amade dike, wê pratîka heyî diyar bike. Ciyê ku herî baş rastiya kesayetî xwe didin diyarkirinê, şer û pratîk e. Kesayetiyek baş derbikeve holê jî, ji bona wê jî divê kes xwe nexapîne û xeyalî nêzîk nebe. Partîbûyîn, cangorîbûyîn, milîtanbûyîn viyanbûyîn e. Ji bona vê jî hemû pirsgirêk derbaskirin, bersiva wan çalakî û seknandina rêheval Viyan e. Roja îro jî ger em xwe di ber çavan re derbas bikin, divê pîvanê me rêheval Viyan be. Îro salvegera şehadeta wê ye. Di kesayetiya hevala Viyan de, hemû şehîdê azadiyê cardin bibîrtînim û bejna xwe li ber wan ditewînim. Ez di ronahiya riya wan de soza bilindkirina têkoşînê didim. Rêheval Viyan jibîrkirin xiyanet e. Em dibêjin rêheval Viyan jibîrkirin gelek kêmanî jiyankirine. Ger carnan kêmasî û nebesiyên Kurdê Çiyayî derketibin jî, her tim hewl dida ku bi van rastiyan re rast jiyan bike. Dema ku ev peyv û hevok dinivîsand, te qey digot rêheval Viyan ligel wî ye. Rast e hevala Viyan, fizîkî ne li gel be jî ew zêde ji bona wî ne girîng bû. Ya girîng ew bû ku, her tim di dil, mejî, rih û hestan de jiyankirina wê bû. Kurdê Çiyayî ev ji kûr ve jiyan dikir. Ev jî wî bi têkoşînê ve zêdetir dida girêdan. Ev sekneke bi esl bû. Ji bona wî, hevala Viyan çavkaniya hemû tiştîbû.
Heval Viyan jî mîna hevalê Adil evîndarê mirovantî, welat, azadî, xweza, gel û Serokatî bû. Belê yên ku wê wesayeta hevala Viyan bi cî bînin jî şervanên azadiyê ne. Roja îro jî li ser Serokatî, Tevgera Azadiyê, gel û nirxên me êrîş hene û ev erîşana ji berê zêdetir bûne û di hêlên bîrdozî, siyasî, leşkerî, aborî, derûnî û hwd. de şerekî dijwar tê meşandin. Dixwazin Tevgera Azadiyê tesfiye bikin û vîna wê ya serkeftinê bişkînin. Wisa di nav tevgerê de seknandinên ku hêvî dide dijmin, li ber êrîşên derve û hundir, divê em bi rihê lehengî, cangorî û berxwedaniyê bi viyanan re, adilan re, kurtayan re, zîlanan re, bêrîtanan re, kemalan re bibine bersiv. Bi vî rih û bîr û baweriyê mirov têkoşîn bike, wê mirov hemû êrîşan vala derbixîne. Wê her kes erkê xwe bi cî bîne û wê serkeftina ku tê xwestin bê bi dest xistin. Kurdê Çiyayî bi vê hişmendiyê nêzîk dibû û digot ku ez ê we li her ciyê jiyan bikim û ez ê li wesiyet û xeyalên we xiyanetê nekim heta ku we bibînim.
02.02.2009
BESTA / KURDÊ ÇIYAYÎ(Şehîd Şervan Sason)
- Ayrıntılar
Serok APO zû ve ji bona siyaseta teng a malbatî penaseyek pêşxisti bû. Bi zimanê tirkî ji bona netewperestiya ser esasî malbate bi “İlkel Milliyetçilik” nav lekirî bû. Dema em bi zimane xwe hewil bidin vê gotine kar bînin, em karin je re bêjin, kevne perestî ango malbat perestî.
Netewperestiya teng ango bidayî, cewhere xwe de netewperestiyek pir tenge, berjewendiyên malbatên xwe û disan berjewendiyên aşîra xwe ango herema xwe dana pêş. Di ve wateyê de em karin bejin ku ne netewperestiyek mikro ye jî.
Bê guman em netewperestiya teng a malbatî bi naveroka xwe ya pir kirêt dema tînin ser ziman ne ku em netewperestî ye baş dibînin. Em serî de dijî tevahî netewperestiyan disekinin û eme herdem li dijjî bisekinin.
Berku her avahî netewperesti saziyek û hebunek nexweş ifade dike. Heta em kanin bêjin ku hemû şêweyên netewperestiye vebir dij mirov û mirovayî re wek penceşêreke. Û ev penceşêra jî misoger nexweşiyek pergala kapitalist moderniteye. Û em herdem dijî ve nexweşiye bûn.
Em carek din werin ser malbat perestî ye. Di Kurdistanê de serkêşiya malbat perestî malbata Barzanî dikin.
Barzanî di derketina xwe wirde dewsa berjewendiyên gelê Kurdistan bifikrin-bihizrin herdem tenê û tenê berjewendiyên xwe fikrîne. Em hîç dûr neçin, em îro li Kurdistanê de mulkên malbata Barzaniyan mêzebikin bê ku em şîrove bikin rewşa em tînin ser ziman herkes e bibîni. Tene li Hewler çi qas mulkên ye heyîn yê malbata Barzaniya em bizanin bese. Berku nîvî Hewler yê wane.
Dîsanî KDP ango PDK dema ket deste Barzaniyan şûnve em bala xwe bidin, di serî de li Kurdistana Başûr de pêra jî li seransere Kurdistan de PDK wek duvarek sekniye û hember tevgerên kurd tekoşiyane.
Numune, PDK beramberî şoreşgerên Rojhilatê Kurdistan rolek pir xirab leyîstiye. Îro jî li Rojhilatê Kurdistan gele me ye wêderê baş dizanî ka PDK çi kiriye û çi nekiriye. Numune Suleyman Muini, Mele Avare û İsmaîl Şehzade çawa ku milên PDK ve hatin qetilkirin li Rojhilat de herkes dizane. Dîsan çawa ku PDK peywendiye bi İran re danî şunwe çawa nezî şoreşgerên Rojhilat bû û çawa ew şoreşgerana teslîmî İran kir jî herkes dizane. Di encam de ev şoreşger kure gelê meyê Rojhilat bûn. Evladên wan bûn. Bêguman İran çi ji van evladan kir jî iro hemû gelê me yê Rojhilat li me baştîrîn dizane.
Dîsan li Kurdistana bakur li herema Elkîk de li ware Taştamerge çawa Ali Asker û hewreyên wî bi desten û tahrîken PDK hatin qetil kirin jî herkes dizane. Em hiç bahse Dr. Şivan nekin. Bahse Sait Elçi nekin. Demek nêzde ev buyera xuyaye yê werê ser ekrana. Ve dema emê baştirîn bizanin ka PDK çawa ev ciwanên kurd û şoreşkerên mezin qetil kirine.
Li başure Kurdistane tiştên ku bi destên PDK hatin kirin bê hesabin. Dîsan çawa hember bizavên dîtir tevgeriyane jî herkes dizane. Tene mirov biçe jî gel bi pirse ka PDK çi kiriye bes e ku hemû tişt werin nasîn.
Niha jî ev kewn peresti ango malbat perestî herî zede em di mijara hember Rojava de dibînin. PDK ango Barzanî xuyaye bi Serok vezire tirk ve ser Rojava peymanek mohr kirine. Ev peymana vebirr dijî berjewendiyên Rojava û gele kurde. Serok vezire tirk digot “Rojava ji bo me xate sore.” Û em jî dizanin ku Barzanî bi Serok vezire tirk ve peymanek mohr kiriye. We deme ji bo me nabe ku em nizanibin ka PDK ango Barzanî çi mohr kiriye.
Numune Yekitiya kurdên Rojava ango henek partiyen ku li wedere hene nakevin nava yekîtiya kurdan. Kî nahele ev yekiti çebê? Bêguman PDK. Berku PDK bi israr dixwaze berjewendiyên dewleta tirk bimeşine. Derweyî berjewendiyên Turkiye Barzanî tu nezik buyînen din raber nakin.
Ambargo bi şêweyek devam dike. Dile xwe de li Hewler peyman hatin mohr kirin. Le muxabin him tiştek xuya nake, him jî gelek partiyen ku milê PDK ve tên piştpal kirin nakevin karên netewî him jî ji bona ku kurd bi vîna xwe tevle Cenev bibin PDK astengiya çedike. Dîsa alikariya xwe ji bona rêxistinin çete berdevam dike.
Ev bi çi şêweyî têt meşandin di gelek belgeyen ku di ragihandine de hatin weşandin diyare. Çawa El Parti û Parti Azadî were piştkirî kirin hemûyan em van belgêyan de dixwînin.
Belgeyek dîtir jî derbare ev kese ku here zede dijmintî kurda dike ango derbare Fetullah Gulen’e. Em hîç bir nekin ev kesa ji bo ku agir ser kurdan de were barandin çi qas dua kiribûn. Ango nifir kiribûn. Ev kesa gelo îro li Kurdistana başur çi qas bi bandore. Dîsa çi qas mektebên vî kesî li Kurdistan’a başur de henin. Dîsa gelo çi qas ciwanên kurd milên ve cemaate da tên tevger kirin û dijî kurdên Rojava didin xebatandin û didin şerkirin?
Ew na hemû pirsin. Û muhatabe van pirsan heşmendiya PDK ango Barzaniyan e. Berku yên ku herî zêde dijî kurdên Rojava tekoşîn ango dijmantîdikin PDK’ye. Barzanin e.
Dîsa yên ku herî zede piştgirî didin Fetulahî dîsan evin. Em bînin bîra xwe Fetullah di civîna kul i Amerika hatibu kirin, ser Barzanî çi gotin kiri bûn? Pir wekiri û eşkere anî bu ser ziman ku ev û Barzanî hevra dijî Rojava kar diken. Ji bona we pewîste sinore Sêmalka baş bigire.
Em kanin pirr direjtir jî ser PDK biaxivin. Şîrove bikin. Le em bawerin tiştek em dixwazin bînin ser ziman fem dibe. PDK û Barzanî serî de heta binî vebirr tenê û tenê malbata xwe difikrin. Berjewendiyen malbata xwe difikrin. Ji bona berjewendiyen teng Barzanî karin her tiştî rastî her tiştî bikin û bifroşin. Berku kewn perestî û malbat perestî heşmendiyek pirr teng û xwe parêze.
Dema Serok Apo berî salan qala malbat perestî dikir rastî jî ew nezik buyînen li netew buyîne dur rexne dikir. Ew nezik buyînen ku tenê xwe difikrin rexne diker. Û çi qas rexneyên Serok Apo cîh dene îro em hena baştîrîn dibînin. Hêna bêtir dema PDK dijî şoreşa Rojava tekoşîn û dijbertî dike em dibînin. Ber ku menfaatên malbatî her dem dihelin ku mirov bibe noker. Bibe hevpar. Bibe cahş. Bibe koricî. Bibe yeni çeri. Bibe mangurt.
Eger îro PDK ango Barzanî dijî berjewendiyen gelê kurd cem dewleta tirk disekne wateyek xwe heye. Ne wateyek bi nirxe le wateyek hevparî û kurmê darêye.
Em bala xwe bidin ragihandina PDK bi navê Rudaw. Rudaw her roj him jî her roj agahiyên ne rast, derew, sahte û dijmantî dijî soreşa Rojava belav dike. Çi qas ne rastî henin bi nûçeyên wek bûyîne digiri dest û reşkirineke bê ahlaqî dimeşîne.
Ew televîzyona bi nave Rudaw bi pereyên ke hatiye avakirin herkes dizani. Berku ser ve televîzyone çapemenî de belgeyên ka dewleta tirk ango saloxgerîya tirk MİİT çawa Rudaw avakiriye vekirî nivîs derketin. Dîsan Rudaw e kîjan nûçeyan û çawa bike jî jera wek talimat ango emir daye jî di çapemenî de me xwendiye.
Eger îro PDK bi hemû şewêyên kirej hember Rojava ditekoşe bingeha xwe di ve birdoziya malbat perestî, kewn perestî û netewperestiya pir teng û kirêt de digire.
Ji bona ve pewîste her kurdek û demokratek, dîsan mirovên me yên baweriyên û gelên din yê ve herêmê dijî ve kewn perestî biseknin. Û dîsan her kurdek pewîste birdozîya malbat perestî û van kesan ku malbat perestî dikin baş nas bike.
QASIM ENGÎN
- Ayrıntılar
Bûyerên wek Roboskî di dîroka gelên bindest de gelek caran hatine jiyîn. Bi taybet jî beramberî gelên bindest ango gelên ku bin destên dagirkeriyê jiyaneû hîna jîdijîn gelek caran bi komkujiyên wiha rerûbirû mane.
28’ê Kanûna2011’de dewleta tirk girêdayî navçeya Qilabanêdi herêma Roboskîû Bêjeh’de komkujiyeke bi balafirên şer,li ser mirovên bê çek meşandin. Yên ku hatin kuştin 34 kes bûn, gelek ji wan temenê xwe zarok bûn.
Yê ku hatin kuştin diyarin, yê ku kuştin diyarin.Lêmixabin kesê ku ev komkujî kirine nagirin ser xwe. Dewleteke ewqas xwedan dadgeh mixabin nikareû naxwaze vê mijarê zelal bike.
Herkes dizaneku êrîşek li derveyî sînoran hatiye kirin. Ev nîşan dide ku mîsoger ev êrîş bi destê erka siyasî pêkhatiye. Erka siyasî dikare bêje min ev raye daye hêza leşkerî ango fermandarê arteşê. Ev jî gengaze. Ji berku ev êrîş li derveyî sînor pêkhatiyepesend kirina fermandariya giştî şert e. Ji bo balafir rabin bi taybet jî dema ev êrîşeke ji bo derveyî welat be, herî kêm pêwîstdike ku fermandarê hewayî agahiya xwe hebe.Bi vî awayî em dikarin vê rêzkirinê heya jêr ve jîbibin.
Bêyî ku em dirêj bikin, rewşeke şîlo tine. Her tişt pir aşkera ye, zelal e. Yên ku hatin kuştin diyarin. Cîhê wan diyare. Amurên qetlîamê diyarin. Yên ku qetilkirin diyarin. Ya kêm ev e: kî/kê telîmata komkujiye daye?Yek jî ji ber ku komkujiyek heye, nav ango navên ew kesên ku ev komkujî kirineçiye? Ev kêmin.
Tiştê balkêş ewe ku mijareke ku hundirê pênc deqîqeyandibe ku were aşkere û zelal kirin, ev du salin hîna jîzelal nebûne. Û xuyaye wê demeke dirêj jî zelal nebe. Eger were pirsîn ka kî balafir rakirine, telimat aydê kî ye, kî wê gavê li ser erkbû, dîsa di nav erka siyasîde kî ev erêkir? Bersivê van pirsan di hundirê çend deqikan de karin werin zelal kirin.
Em bizanibin ku kesekbi vî şêweyî napirse. Wê nepirsin jî. Ji bo ku em sedemên van nezikatiyên nayên femkirin bizanibin, pêwîste em dakevin nava dîrokê. Heta dakevin dîroka nêz. Wek bûyera 33 Guleyan, mijara 49’an, mijara 400’an û bê guman bûyera Wêranşar, Mereş, Sêwaz, Gazî û hwd.
Di dîroka Kurdistan de dema em tên salên 1940, her cîhê wê hatiye perçiqandin, komkuji çêbûne, tevahîkelehên berxwedanê hatine binpê kirin. Keleh herî dawî Dersîm bû. 1938’an de bi çi awayî komkujiyan ve hatiye perçiqandin herkes dizane.
Bi kurtasî, di Kurdistan de çiqas zîndî bûn heye, tê binpê kirin ûKurdistan carek din tê dagirkirin. Ji bo ku ev rehenda jiyanê yên ku mayîn, ji binî ve werin zuha kirin di 1943’de di bajarê Wan navçeya Qelqelî de 33 gundiyên tên naskirin bi telimatên Orgeneral Muğlalı tên qetilkirin. Armanc diyare, rahendên bermayî tinebike. Mixabin pîlansaziyên kirêt meşandine û gelêKurd çav tirsî kirine.
Bûyera 33 Guleyan bêguman armanceke xwe heye. Hestên welatparêzî yên mayî jî dixwazin dîl bigirin. Ev salên ku komkujî salên hêdî hêdî ku li RojhilatêKurdistan hestên welatparêzî hîn radibin hinek jî xwe rêxistin dikin. Pişt re emê mijara Mahabadê bîbînin. Di salên 1943’de rêxistina Komala û rêxistinên din yêKurdan pêşdikevin.
Pêwiste ev bûyera 33 Guleyan em bi vî çavî bimeyzînin. Vê dema emê hîna baştir mijara komkujiya 33 Guleyan fêmbikin. Armanc tirsa nîvçe mayî temamkirine. Em bala xwe bidinê ruxmê ku cîhek wek Qelqelî bi welatparêziya xwe tê naskirin jî, bi salan li Kurdistan’a Bakûr hatibû tapisandin. Ji bona vê dema Tevgera Azadiya Kurdistan rabû ser piyan, herêmek wek Qelqelîû derdorê xwe ewilî tevî tevgera şoreşgerî nebibû. Encax dema şoreş êdî sinorên tirsê şikandin carek din ji nûve hestên welatparêzî yên hatibû tepisandin darketin holê, tevlîbûneke gur û geş re peşî vekir.
Em ji bîr nekin ku bi salan ser axeke wek Qelqelîaxa bêdengî hatibû reşandin. Pêwîste ev neyê bîrakirin. Dîsa em bîra nekin ku ev kesên ku hatibûn qetilkirin bi veşartî nahatibûn qetilkirin. Yên ku hatin qetilkirin ji hundirê civakê de digirin û dibin. Ev bi serê xwe çav tirsandineke pir dijware.
Bûyereke din ya ku hatiye jiyandin jî mijara 49’an e.
31’êTebaxa1959’an de Apê Mûsa di kovara “Ne İleri Yurt” de bi navê Qimil helbestek dinivîsine. Qimil haşereyeke ku gundî pê nikarin. Zerar dide tiştên ku tên çandin. Hundirê helbesta ApêMûsa’de keçika Siveregê kodek genimê ku bûye ka etar re dibe. Etar ji berku dibîne ev genim kêr nayêkeçikê re dibêje û nikare tiştek bide keçikê. Ev keçika ku nikarî tiştek ji bo genimê anîbikire helbest ango stranek dibêje. Wiha dibêje:
“Bi çiya ketim lo apo, çiya melûlbûn rebeno
Ceh seridî lo apo, genim hûrbûn evdalo
Qimil hatî lo apo, bi refaye rebeno
Xwar genimî lo apo, hişte kaye rebeno”
ApêMûsadawiyê de nivîsê de ji bona keçika Kurd a xemgîn bûyî wiha dibêje: “Xem neke xûşka min, birayên te yên ku te dest qimil, heşare û xwinmijan xelas bikin pêşdikevin.”
Ji bona vê helbesta ApêMûsadi seri de rojnama Cumhuriyet’êû her wiha rojnameyên din de gelek nivîs tên nivîsandin. Ji bona ApêMûsa doz tên vekirin. Wê demê Serok Komarê Tirkiyê Celal Bayar parêzgere Amed’ê digire û ji wîre ferman dide ûdibêje “SerêMûsa Anter biperçiqînin.”
MIT raporekeKurd amade dike. Di vê raporê de behsa kuştina 1000 yan jî 2500 Kurdan tê kirin. Dibêjin ku ev gotina bi nav û deng “1000 kesî darvebikin” ser vê pêşniyarê rapor pêşkeftiye. Lêji berku dewleta tirk peywendiyên xwe bi Rojava re wê demê germ dikin, vêya pêk naynin. Dewsa vê, li ser darvekirina 50 kesîli hev dikin. Girtin 17 kanuna 1959 destpêdike.
MIT navê kê pêşniyar kiriye ew kesana tên girtin. Ewil pêncî kesin, piştra ji ber ku girtiyek jiyana xwe dest dide, ev doz di dirokê de wek bûyera 49’an derbas dibe. Em dirêj nekin ev doza ku bi gotinên ApêMûsa “Xem nake xuşka min, birayên te yên ku te dest qimil, heşare û xwinmijan xelas bikin pêşdikevin” destpêdike û tam 6 sal dirêj dike. Doza ku 1959 destpêkirîbûencax di 1965’de qediya bû.
Çima ji bona helbestek, ewqas zor û tund nezîk bûn tên raberkirin? Li Kurdistana başûrde hêdî hêdî hinek gav tên avêtin. Abdulkerim Kasêm 1958’deli Iraq’êdawî bi desthilatdariya melîkti tîne. Melîktiya Iraq peywendiyên xwe yên taybet bi Tirkiyê re hene. Peyman ango pakta CENTO, peymana navbera İran, Tirkiye, Iraq, Pakistan û İngilistan a ku bi piştgiriya DYE girtiye. Ev peyman xala vê ya yekem dijbertîya Kurdan û dijberî yekbûyina Kurdan hatibû avakirin. Ev peymana dijberêKurdan, Abdulkerim Kasêm 1958 feramoş ango betal kiri bû. Yek jî peywendiyên xwe bi Kurdan re jî baş dikir. Sedema bingehîn ya girtina ciwanên Kurdên bê guneh ev bû. Helbesta ApêMûsa çîroke. Armanc ew e ku ciwanên Kurd çav tirsandî bikin, da ku hêviyên xwe yên pêşerojê ango dahatûye xwe germ nekin. Em bala xwe bidin dewleta tirk carek din mabesta xwe wek çîroka 33 Guleyane.
Hîna dema bûyera 49’an didomî 27’êGulana 1960’an de li Kurdistanê 485 kesên din tên girtin. Îcar ev kesana piranî pîr û kal bûn. Gelek ji vanserekeşîr, axa, şêx her wiha mezinên Kurdan bûn. Van kesanadibin kampa Kabakyazı ya li bajarê Sêwazê. Pir balkêşe ku kesên hatin girtin bi tewanbariya “propagandaya Kurdîtîû amadekariya serhildanê li dijî dewletê” hatine girtin. Piraniyan pişt 9 heyvan van û tevayi malbatên van-55 malbat- mişextîTirkiyêdikin.
Her çiqasî piştra gelek ser vê şaşitiya dewleta tirk were qise kirin jî rastî ewe ku dewleta tirk ji bo çawisandinê kiriye. Pirsgirêk ne kusûcdarinango nesûcdarin. Armanc tapisandine. Ji berku li cîhên dîtir êKurdistanê hêdî hêdî rabûn çê dibe. Wê demê pêwiste ku serêKurdan were perçekirin da ku ranebin û tirs û xofa ku berê 1940’i nav dilê wan de hatiye çandîn nayê bîrkirin.
Dîsa 11 kanûna 1974’an de 20 Kurdên ku kolbertî ango qaçaxçîtî dikin li ser sînor ji hêla leşkerên dewleta tirk ve hatibûn qetilkirin. Ruxmê ku hatibûn girtin tên qetilkirin. Bê edaletû bê dadgeh qetilkirin ev e! Girtina wan herkes dibîne, birina wan herkes dibîne, ruxmê vêjî 20 kesên Kurd tên qetilkirin. Li gorî pivanên dewletan pêwîst bû kesên hatine girtin bihatina derizandin. Lê ev nayê kirin û 20 kes bê edaletû bê dadgeh tên kuştin. Ji bona dewletan dibe ku ev kirinên kirêt bê wate bibe lê ji bona dewleta tirk qetilkirin wateya xwe heye. 1974 li başûre Kurdistan rabûna Kurdan heye. Kurd hêdî hêdi statu digirin. Ji bona vê pêwiste Kurd carek din werin tapisandin. Û tiştê ku tê kirin jî ev e.
69 sal piştî bûyera 33 guleyan, 53 sal pişt bûyera 49’an, 52 sal piştî bûyera 400’an, 37 sal piştî bûyera Wêranşar îcar bûyera komkujiya Roboskî. Em hîç behsa bûyera berî 34 salan a ku li Mereş’ê qewimiye nakin. Her wiha bûyera Sêwazû komkujiyên dîtir jî behs nakin.
Em bala xwe didin hemû komkujiyan û dibînin ku xala hevbeş a komkujiyê çav tirsandina Kurdane. Tapisandina wane. Xofa nava dilê wan kûr kirine.
Dema em bixwazin bûyera Roboskî fembikin pêwîste em vê pilansaziya pişt perdê bizanin. Dewleta tirk hundirê sala 2011 de çendî caran vekirî gotibû “emê nişanê we bidin.” Û em dizanin ku ev jî bi taybet ji bo Şirnex û Colemêrgê gotibûn.
Botan ango gişti erdnîgara mêrxasan berhemberî faşîzma tirk berxwe da û dide. Dîsa jî goranî dewleta faşist ev herêma rêve naçe. Taybet li vê herêmê gel her roj li ser piyan bû. Herî zêde li vir Kurd xwedan tevgera Azadiya Kurdistanû şerên xwe derdiketin û derdikevin.
Komkujiya Roboskîpêwîste em bi vî çavî bibînin. Dîsa çima dewleta tirk ve komkuji ronî nake jî em bi vî çavî bimeyzînin. Komkujî ji berku bi pilangeriya dewleta tirk hatiye kirin ne gengaze ku dewlet ango partiya bê edalet û tarî xwedan derbikeve. Dewlet bi pilansaziyeke dîrokî ev komkujî pêkanî. Dema xwedanê komkujiyê derbixin holê wê demêpêwîste ev dewleta faşist hemû komkujiyên xwe îtîraf bike ango li xwe mikûr were ku ev komkuji kirine.
Em berdin ronî kirina vêbûyerê tam berovajî vê ew kesê ku navê xwe Orgeneral Erten berpirsiyariya hêzên hewayî kirî pişt vê komkujiyê hatiye xalat kirin.
Dewleta tirk a pir bi israr ku hewildide vêbûyerê her di tariyê de bihêle. Pêwîste em vê rastiyê bizanin û li gorî vê tevbigerin. Carek din rê nedin ku komkujiyên dijberîKurdan hatine kirin neyên veşartin û ser wan neyê girtin. Ji bo ev jî bibe pêwîste em hemû, herkes doza Roboskî ticar ji bîr nekin û nehêlin were bîrakirin.
Carek din em serê xwe li ber şehîdên Roboskî û tevahî şehidên şoreşê û demokrasiyê ditewînin.
QASIM ENGÎN
- Ayrıntılar
Dewleta tirk bê navber li ser kurdan siyaseta qirkirina çandî dimeşîne. Wek ku Îsmaîl Beşîkçî Xoce jî gelek caran îfade kiriye, dewleta tirk kurdan wek bindest jî nahesibîne. Kurdan ji bindestan û koleyan hîn jêrtir dibîne û wisa jî nêzîk dibe. Ev jî tê wateya ku kurdan mirov nabîne.
Dewleta tirk heke îro kurdan wek kolekî nabîne bêgûman sedemên xwe hene. Yek ji van sedeman bê nîqaş plansaziya ku bi salan ser kurdan de meşandine. Ango plansaziya jêra Plansaziya Islahata Şark têgotin e. Heke em bi gotinên me bînin ser ziman; terbiye kiina rojhilat e. Ango Kurdistan’ê ye.
Dewleta tirk hîna di salên 1920’de plansaziyên komkujiya kurdan dike. Plansaziya Islahata Şark, 24’ê Îlona 1925’de tê Meclîsa Turkiye a Mezin û dibe biryarek fermî.
Herkes dizane ku perçiqandina berxwedan ango serîrakirina Şêx Said’ê kal 1925 meha gûlane de ye. Dema serhildan tê perçiqandin Şêx Said û 46 hevalên wî 29’ê meha hezîrana 1925 tên darvekirin.
Çîrok dirêje, emê hewlbidin parçe parçe tevayî pêşveçûyînên ku qewimîn dema pêş de bidin.
Xûlase, bi darvekirina rû spiyên kurdan ve pêvajoke nû destpêdike. Ev pêvajoya nû bi yek gotinek were ser zimên: komkujiya fîzîkî û pêra jî komkujiya çandi ye.
Komkujiya fîzîkî û komkujiya çandî navê xwe: Plansaziya Islahata Şark e. Ev Plansazi 27 xalên xwe hene. Naveroka hemû xalan yek e; kurdan tune bikin.
Vala vala wezîrê dada Turkiyê, yê 1930’an Mahmut Esat Bozkurt wiha nabêje:
“Em wek Turkiye, li hemû cihê cihanê, azad dijîn. Endamê we, cihek wek li wir heyî ji bo ku karibe ramanên xwe bi ji dilî bîne ser ziman tudere wek li wer heyî nikaribû bibîne. Ji bona vê ezê hêstên xwe venaşêrim.
Tenê Turk li vî welatî, hem xwediye hem ji bege. Ev yên ku ne ji xwîna zelal ê turkan tên, li vi welatî tenê mafekî van heye: mafê xizmetkar bûyîna tirkan û mafê kole bûne.
Dost û dijmin û çiya jî pêwiste vê heqiqatê wilo bizane.”
Ev gotinên tevda faşizan bingeha plansaziya ku li 24 îlona 1925’de hatiye biryar kirine. Yek ji bêgûman kirinên ku di navbera 1925 û 1930 hatina meşandine. Dehan erîşen ku –bin navê serhildana kurdan-birin ser kurdan de sed hezaran mirovên kurd hatibûn qetilkirin. Koçkirin. Mişextkirin.
Bi zimanek din, hatin “T” kirin. Ango Te’dib, Tenkil, Taqtil, Tehcir, Temsil, Temdin, Tasfiye kirin…
Em pir dûr neçin. Serokomarê dewleta tirk pir zû de armanca van çiye tîne ser ziman. Di pirtûka bi navê Gûlên min yên Çiyayi de wiha tê gotin:
Atatırk ji bona keça ciwan a misyoner pêçiya xwe dirêj dike û jêr e: Here, biçe gundên çiyayî- civakek bi jin û rêya dayîkan tê fetih kirin. Keçên ku tu li vêderê bigire amade bike. Piştra carek din wan rêke cihên xwe, ango yên van. Tiştên ku te fêrî wan kiriye ê xwera bibin û cihê ku ew biçin jî ê wan fêrbikin.”
Em bala xwe bidin, tiştên ku ev keçên kurdan pişt tevayî komkujiyên ku jîyan bûyîn li dibistanên turkan, ango metingeran ferbûyîn bibin çinin? Begûman çand û serdestiya metingerane. Zimanê tirkiye, çanda tirkiye, mezin buyîna tirkan e. Û bêguman biçûk xistina kurdane. Biçûk kirina zimane kurdane.
Ziman: “Di çarçoveyeke teng de mirov dikare ziman weke çandê jî bide naskirin. Ziman daneheva civakî ya zêhniyet, exlaq, his û fikra estetîk e ku civakekê bi dest xistiye; ziman hebûna nasnameyî û zêhnî ya mane û hisê ya serwextbûyî ye, bûyî xwedî îfadeyê. Civaka xwe gihandibe ziman, bûye xwediyê sedema bi hêz a jiyanê.”
Lê nimûne ku me ser gotinên Atatırk ji bo mamostayek misyoner dît, bi yek gotineke: helandin û bişavtin kirina kurdane.
Bişavtin ango asimilasyon çiye:
“Armanca asîmîlasyonê ew e, ji bo mekanîzma mêtinkarî û desthilatdariyê bi mesrefa herî kêm kole peydakirin e. Koma tê asîmîlekirin, nasnameya wê bi xwe û hêza wê ya berxwedanê tê şikandin, di nava elîtên serdest de ji bo bibin koleyên kêrhatî tê amadekirin. Li vir fonksiyona bingehîn a koleyê tê asîmîlekirin ew e, ji sedî sed divê bişibe efendiyê xwe, ji bo bibe perçik û dûvikê wî her tiştî dike ji bo xwe bide qebûlkirin û bi vî awayî di nava sîstemê de ji xwe re cihekî çêke.”
Baş e, dewleta tirk tenê bi ziman qedexe kirin û bişavtin têr bûye? Bêgûman na.
Dewleta tirk armancek xwe yê bingehin jî komkujî û qirkirina çandi ye. Komkuji û qirkirina çandî:
“Qirkirin weke dewama asîmîlasyonê ye, gel, hindikayî, her cure komên dînî, mezhebî û etnîk ên bi asîmîlasyonê nikaribin bi wan, dixwazin bi rêya fizîkî û çandî wan bi temamî tesfiye bikin û wan têk bibin.”
Em bipirsin, di îro de em dîroka xwe binêrin, çi qewimiye? Çi serê kurdan, zimanê wan, çanda wan hatiye?
Ê berdewam bike…
QASIM ENGÎN
- Ayrıntılar
Dewleta tirk hemberê Kurdan bi tîpên xwe yên T tê naskirin.
Çine ev T ?
Te’dîb; ango anîna xetê, edeb dayîn.
Tenkîl; ceza kirin.
Taqtîl; qetilkirin.
Tehcîr; dayîna koç kirin.
Temsîl; bişavtin.
Temdîn; medenî kirin ango Tirk kirin.
Tasfîye; bê bandor kirin, ji holê rakirin.
Dewleta tirk di salên 1924 vir ve li hemberî Kurdan bi herfên T kar dike. Em dizanin ku dewleta tirk bi hevpeymana Lozan’ê re ketibû pêvajoyeke nû. Navê vê pêvajoyê islahat û fûtuhatê, ev jî destpekirina qirkina Kurdan e. Lozan 24’ê tîrmêha 1923’an hatibû mohrkirin. Bi pê re jî stratejiya biratiya navbera Kurdan hat binpêkirin û pêvajoyeke nû wek me got destpêkir. Ev pêvajoya nû serî lêdana tîpên T’nin.
Em dizanin ku dewleta Tirk bi şêweyekî veşartî 24’ê Îlon’a 1925’an bi biryara “Şark Islahat Planı” girtibû. Em bala xwe bidin vê dîrokê. Ev dîrok pişt binpêkirina rabûna Şêx Seid’e. Ango berxwedaniya di dîrokê de wek berxwedaniya Şêx Said tê naskirin.
Dewleta tirk bi hevpeymana Lozan re dest bi înkar kirina Kurdan kiriye, ango bîryar daye ku di nava sinorên ku wek Mîsakî Mîlli tên naskirin yek netewekî avabike. Bi zimanekî din, biryar dane ku Kurdan qetilbikin, koçbikin, mişext bikin, rabikin, înkar bikin, îmha bikin, çand û zimanê van qedexe bikin hwd.
Dewleta tirk ji bo ku karibe van nezîkatiyên dij-mirovatiyê pêk bîne, pêwîst bû ku Kurdan ewel bi rê û rêbazên rakirina fîzîka Kurdan rê destêbike. Ango heya astekî rakirina fizîkî temam bike. Bi pêra dest bi tasfiyekirineke nû bike.
Ev jî bi tîpa ku me wek T navlêkir kirine. Ango: Te’dîb, Tenkîl, Taqtîl, Tehcîr, Temsîl, Temdîn, Tasfîye.
Encamên van T’yan ji bona Kurdan pir xeterbûne. Ji bona Kurdan gelek caran pir giran bûne. Dîsa pir caran mirin û kuştin bûne.
Yek jî bê gûman bişavtin û komkujî ango qirkirin bûye.
Rêber Apo bişavtinê re:
“Asîmîlasyon ew çalakî û têkiliya yekalî ye ku di civakên şaristaniyê de yekdestdariyên sermaye û desthilatdariyê li ser komên civakî yên kirine statuya koletiyê pêk tînin, ji bo ku van koman bikin dûvik û movikên xwe, bikartînin. Armanca asîmîlasyonê ew e, ji bo mekanîzma mêtinkarî û desthilatdariyê bi mesrefa herî kêm kole peydakirin e. Koma tê asîmîlekirin, nasnameya wê bi xwe û hêza wê ya berxwedanê tê şikandin, di nava elîtên serdest de ji bo bibin koleyên kêrhatî tê amadekirin. Li vir fonksiyona bingehîn a koleyê tê asîmîlekirin ew e, ji sedî sed divê bişibe efendiyê xwe, ji bo bibe perçik û dûvikê wî her tiştî dike ji bo xwe bide qebûlkirin û bi vî awayî di nava sîstemê de ji xwe re cihekî çêke” dibêje.
Lê dema ku ev bişavtina têrê nake îcar jî dest bi komkûjiyê dikin, ango qirkirinê dikin.
Ji bona qirkirina Kurdan jî Rêber Apo:
“Qirkirin weke dewama asîmîlasyonê ye, gel, hindikayî, her cure komên dînî, mezhebî û etnîk ên bi asîmîlasyonê nikaribin bi wan, dixwazin bi rêya fizîkî û çandî wan bi temamî tesfiye bikin û wan têk bibin. Li gorî rewşê ji herdu rêbazan yek tê tercîhkirin. Rêbaza qirkirinê bi awayekî fizîkî bi giştî bi çanda elîta serdest ango li gorî çanda dewleta netewe bi komên çandî yên di rewşa serdest de têne kirin. Mînaka tîpîk a ji bo vê yekê jenosîdên ji bo çanda Cihû û gelê wê ye. Tevahiya dîrokê Cihû hem di qada maddî de û hem jî di qada çanda manewî de beşên herî bi hêz pêkanîn û ji ber vê, li hewldanên tinekirin û derbên fizîkî yên çandên serdest ên dijber rast hatin, timûtim qirkirinên weke pogrom têne binavkirin bi serê wan de hatin. Rêbaza duyemîn a qirkirinê ceribandinên qirkirinê yên çandî ne, û zêdetir çanda dewleta netewe û elîtên serdest li ser gel, civakên etnîk û komên baweriyê yên qels û pêşneketine tê ferzkirin. Bi qirkirina çandî ya weke mekanîzmaya bingehîn tê xebitandin armanc ew e, di nava çand û zimanê dewleta netewe û elîta serdest de bi tevahî tesfiyekirina van gelan û koman e. Di serî de saziyên perwerdeyê di nava her cure saziyên civakî de ev gel û kom têne hêran û bi vî awayî hewl didin wan tine bikin. Qirkirina çandî li gorî ya fizîkî bêhtir bi êş û jan e, cureyekî qirkirinê ye, dirêj dajo. Encamên rê li ber vedike ji ya fizîkî bi zêdetir felaket in; ji bo gel an jî civakekê felaketa herî mezin e ku di jiyanê de lê rast bê yan jî bi serî de bê. Gel an jî civak neçar têne hiştin hebûn, nasname, hemû hêmanên çanda maddî û manewî yên xwezaya wan pêk tînin biterikînin û ev bi çarmîxkirina demeke dirêj re wekhev e” dibêje.
Em carek din bala xwe bidin dewleta tirk, çi rêbazê bişavtinê terk kiriye, çi jî dev ji qirkirinan berdaye. Bi kurtasî carek din bi zimanek din; dewleta tirk tîpên T ango: Te’dîb, Tenkîl, Taqtîl, Tehcîr, Temsîl, Temdîn, Tasfîye, terk nekiriye.
Em hîç dûr neçin, hem li bakûrê Kurdistan hem jî li Rojava’yê Kurdistan politikayên dewleta tirk pir zêde dişibin siyaseta tîpa T.
QASIM ENGÎN
- Ayrıntılar
Berî ku em biçin şahiya 15 ê Tebaxê me bi riya çapemeniyê heyecan û coşbûna pîrozbahiyên 15 ê Tebaxê temaşekir, bi taybet piştî ku me bihîst wê şahiya 15 ê Tebaxê bi hejmarekî mezin ê hevalan were pîrozkirin, heyecaneke bi xîzên zirav dilê me dorpêçkir, û pirsa gelo wê pîrozbahiya 15 ê Tebaxê çawa derbas bibe, 
wê şevê bû mêvanê min. Kazîwa rewnaq û dev li ken, bi giyanekî aram em ji xew rakirin û bi lez ez û çend hevalan me berê xwe da şahiyê. Hîna em negihîştibûn ciyê şahiyê, em gihîştin çend gurûpên hevalan. Hemû heval demjimêr sisiyê şev ketibûn rê û berê xwe didan ciyê şahiyê. Piştî ku me roja vejînê 15 ê Tebaxê li wan pîrozkir, em jî ketin nava rêza hevalan û em heyanî ciyê merasîma leşkerî û şahiyê bi hev re meşiyan.
Piştî meşeke di navbera daristanan de, li ser ava ku ji dolan diherikî qevaztin, hejmareke zêde ya hevalan ketine rêzê de, li ber çavê min ketin. Alên PKK ê, HPG ê û YJA STAR hatibûn rakirin û xwe ji bo merasîma leşkerî amade dikirin. Nêzî sê sed hevalî kombibûn, çeka wan di destê wan de bû û di rêzê de sekinîbûn. Deng ji kesekî nedihat, ji wê bê dengiyê, dengê teqîna wan fîşekên 15 ê Tebaxê teqiyane dihat e mirov, dengê qêrîna berxwedaniya zîndana Amedê mirov dibihîst û wêneyê hemû hevalên şehîd ên ev Pêngav avêtine dihate ber çavê mirov, bi taybet qomîtanê mezin rêheval Agîd dihate bîra mirov. Bi hatina Fermandariya Navenda Parastina Gel merasîma leşkerî destpêkir. Ji bo wateya vê Pêngavê û şert û mercên tê de pêşketiye ji milê Fermandariya Navenda Parastina Gel ve axavtinek li pêşiya merasîma leşkerî hate kirin û di heman demê de civîn çêbû. Çima ev Pêngav hate avêtin, çawa ji berxwedaniya zîndana Amedê re bû bersiv, bandorekî bi çi awayî li ser gelê Kurd kir, di civînê de bi berferehî hate ziman. Bi berxwedaniyeke mezin pêşengtî ji gel û tevgerê re kirin, paşeroja gelê Kurd fikirîn û wiha berxwedayîna hevalên zîndana Amedê bi ziravî hate ziman. Bi wan peyvan re netenê berxwedayîna gelê Kurd ê bakurê Kurdistanê dihate bîra mirov, berxwedaniya hemleya 1 ê Hezîranê, şehîdên Hemleya Şerê Gel ê Şoreşgerî, û berxwedayîna gelê Kurd ê Rojavayê Kurdistanê dîmen bi dîmen dihate ber çavê mirov. Te ji çav û sîmeyên hemû hevalan hîsdikir ku herkes dixwaze berxwedaniya gelê Kurd ê rojavayê Kurdistanê bijî û hemû zor û zehmetiyên wan parvebike. Qomîtan Erdal (Engîn Sincar) ê ku riya heval Agîd şopandiye, ji bo pêşxistina hemleya 1 ê Hezîranê li hemberî tesfiyeciyan têkoşîn kiriye, hate bibîranîn. Bi bihîstina navê heval Erdal re, di dilê hemû hevalên ku pêre jiyankirine, ên ku ji bo wî tevlîbûne û yên ku hertim naskirina kesayeta wî ji bo wan bûye mereq, axîn û ahengeke zirav dengveda. Bi gotina “em Pêngava 15 ê Tebaxê li we pîrozdikin û serkeftin ji we re dixwazin”, hemû heval bi hev re rabûn ser lingan û silogana Bijî Serok APO, Bican Bixwîn Em Bi Te Re Ne OCALAN, Şehîd namir in bi dengekî heybet avêtin.
Şahiya ku hevalan hevpar amadekirine destpêkir. Awazên giyana Pêngava 15 ê Tebaxê zîndî dike, amadekiribûn. Şanoyeke ku hem berxwedaniya Amedê, Pêngava 15 ê Tebaxê, zordariya dijmin li ser gelê Kurd daye meşandin û niha jî didomîne, pêşkêşkirin û di dawiyê de Koma Tolhildan derkete ser dikê. Hevalan bi derketina komê re hem li çepikan dixistin, hem jî govend digirtin. Pêngava 15 ê Tebaxê bi giyanê ciwanî pêşket, şahiya me jî bi rengê coş û heyecana ciwanan derbas bû.
Silav û rêzên şoreşgerî
Medya SÎDAR
- Ayrıntılar
Îro li Rojava’yê Kurdistan dilê hemû Kurdan diavejê. Jiberku çarenûsa Kurdan li wê derê ber bi diyarbûyînê ve diçe û wê biçe. Dibe ku ev di teoriya şoreşan de tiştekî nû be. Wek rêgez herdem parçeyên mezin çarenûsa parçeyên biçûk diyar kirine. Lê vê carê ev berovajî birêve diçe. Parçeyê biçûk çarenûsa parçeyên mezin diyar dike. Ango çarenûsa Kurdan îro li Rojava diyar dibe.
Îro li Kurdistan’a Rojava hemû dijminên Kurdan bûne yek û erîşê dibin ser Kurdan. Em bala xwe bidinê; li Rojava di serî de îro Cephet El Nusra tevgereke pir mezin tîne ser Kurdan. Bi Cephet El Nusra ve Erebên paşverû di dewrê dene. Dîsa li pişt van dewleta Tirk heye. Em dizanin ku ev çeteyên Cephet El Nusra yek ser cihê xwe nava AAS ango Artêşa Azad a Suriye de digirin. Ev jî têwateya ku pişt wan de DYE heye.
Milêkî din de rejîma BAAS a ku piştgirî ya xwe ji Îran’ê digire heye. Pişt wan yan jî kêleka wan kî heye ew jî diyare.
Em dizanin ku ev hêzen ku me li jor diyarkir çima hundirî van erîşan dane. Dewleta Tirk berjewendiyên xwe li vir pir zêde hene. Dîsa dewletên Ereb dixwazin teqez Beşar Esad bibin da ku kanibin pêkanînên berjewendiyên xwe de muwefeqbin. Dewleta Îran naxwaze rola xwe ya sereke li herêmê bi terkîne. Lewma ewqas li pey Beşar disekine. Lewma ewqas hundirê êrîşên li dijî Kurdan de cîh digire.
Bê gûman em karin gelek hêzên dîtir yê ku di nava van siyasetên qirej de cîhe xwe digirin bi hejmêrin. Lê em di wê baweriyêdene ku mijar tê fêmkirin.
Lê mijarek heye ku em fem nakin! Ew jî mijara çima sinorê Başûrê Kurdistan’ê ku bi Rojava’yê Kurdistan re heye bi israr tê girtinê?
Qaşo kîjan parçeyê Kurdistan tengavî de be parçeyên ditir divê aligirîbikin. Piştevan bisekinin. Çi di milê aborî çijî di milê menewî de piştevanî bikin. Lê mixabin helwestaku li BaşûreKurdistan’ê di milê PDK ve tê raber kirin ne bivî şekliye, tam berovajiyê vê nêzîkbûnek heye. Em berdin piştgirî kirinê, PDK hem sînor digire hem jî ji boku tevgera Kurdên li Rojava lewaz bibe hêzen El Nusra re pêwendiya bi çekkirinê datîne. Pere dide. Tahrîk dike. Gurr dike. Ne tenê van tiştan dike, PDK yek jî dixwaze gelê Rojava’yê Kurdistan hewcedarî wan bibe. Jibo navê jî sînor tenê nagire her wiha nahêle ku yek çûk jî bifire. Herkes dizane ku dema Seddam ji ev sînora bivî şeklî nahati bû girtin.
Em pirsbikin, dema Cephet El Nusra, Tirk, BAAS û AAS ewqas êrîşî ser kurdan dikin, ev helwesta PDK wateya xwe çiye? PDK dixwaze çibike? Hele dema ku îro behsa Kongreyeke Netewî tê kirin, ev karên ne dirê de sedemê xwe çine?
Pirsên me rewane û dicîh de ne. Pêwîste ev pirsana werin bersivandin. Eger bersiv nede, PDK nikare xwe ji bin rewşa tewanbariyê de xelasbike. An jî nikare bêje ku têkiliyên xwe bi Cephet El Nusra re nîne. Tam dema ku çeteyên Cephet El Nusra bi hovane êrîşî gelê meyê Rojava dikin sînor girtin, dijî van êrîşên hovane derneketin îzahatên xwe nabin.
Em ji bîr nekin: bêdeng bûyîn rengê xwe nîşandane. Bêdeng bûyîn bi dengbûyîne. Alî bûyîne.
Hetanî ku PDK vekirî helwestê xwe di mijara Cephet El Nusra û darbarê girtina sînorê Rojava diyar neke, hem rexneyên ku em dikin emê berdewam bikin û hem jî tewanbarî ya ku li ser PDK heye nikare rabike û li bin vanderbikeve.
QASIM ENGÎN
- Ayrıntılar