Tê diyarkirin ku desthilatî û dewlet ji çavkaniya xweda ne; lewre êdî rê vedibin ku, weke desthilatdar û xwedî dewlet, îdea bikin ku ew bi xwe jî pîroz in û xwedayî ne. Êdî ne zor e ku xwe bigihînin têgînên ‘qralê xweda’ û ‘siya xweda’.
Dewlet-netew, weke bêberdewamiya sêyemîn û herî girîng a modernîteyê, şêwê (form) ya herî bingehîn a navgînî ya çalakî ya kapîtalîzm a fethkirin û mêtingehkirina civakê ye. Dema lîberalîzm xwe weke yekpareyıya armancan (civaka îdeayan) pêşkêş dike, dewlet-netew jî weke şêwe (form)ya bingehîn a desthilatî wateya xwe dibîne. Feth û mêtingekirina herî berfireh a civakê li hundir û derve, ku di dîrokê de rûbirû maye, eger forma dewlet-netew nebe, nikarin bêne pêkanîn. Dîsa, mijara ku zanistên civakî li ser wê herî zêde korkirin, ji rêderxistin û loda dogmayan pêş dixe, dewlet-netew e. Hîn jî zor e ku mirov bêje ku tehlîla berfireh a dewletê hatiye kirin. Marksîstekî tew mîna Lenîn jî; dema berê xwe da avakirina yek ji şoreşên herî mezin ên civakî yên dîrokê, nekarî biserketa ku tehlîlkirina ‘pirsgirêka desthilatî û dewletê’, ji linga dewlet-netewê rizgar bikira. Serketinê li milekî bihêlin, tevî hemû rexneyan, nikare xwe jê bide alî ku tew veguherandina Sovyetan, ku rêxistingeriya civaka demokratîk e, bo dewlet-netewê, weke saxlemkirina şoreşa nenirxîne. Dewlet-netewa Çînê, ku di roja îro de xizmeta herî mezin pêşkêşî kapîtalîzma cîhanê dike, nimûneya dêwane ya heman nêzîkatiyê ye.
Nêzîkatiya Anthony Gîddens a di derbarê tekanetiya dewlet-netew de, tevî ku para rastiyê di xwe de werdigire, di hêla girêdana wê ya zincîrane bi yekdestiyên desthilatî re yên lodane (kumulatîv) yên dîrokî de, vegotineke pirr nebes e. Ez ê li vir dubare nekim, ji ber min hewl dabû ku dewlet-netewê di bergên berî vê de bi berfirehî pênase bikim. Lê,bi rêya ronîkirina vê mijarê di hêlên cewaz de û bi diyarkirina encamên ku pêwîst e jê bêne derxistin, ez ê vegotinê bihez bikim.
Berî her tiştî divê netew-dewlet weke mezintirîn şêweya (forma azamî) desthilatiyê were hizirîn. Ti şêweya dewletê, bi qasî dewlet-netew (wê rasttir be ku jê re bê gotin ‘netew-dewlet’), ne di kapasîteya desthilatî de ye. Sedema herî bingehîn a vê yekê ew e ku beşa jorîn a çîna navîn, di rêjeya zêdebûyî de, bi pêvajoya yekdestîbûnê ve tê girêdan. Pêwîst e mirov qet ji heşê xwe dernexe ku dewlet-netew bi xwe yekdestiyek tevdeyî (komple) ya herî pêşketî ye. Yekdestîperestiyên bazirganî, sanayî û malî (fînansî), di qonaxa dewlet-netewe de, bi yekdestîperestiya desthilatî re mezintirîn peymanê saz dikin. Yekîtiya herî pêşketî ya tevahiya yekdestiyan e. Pêwîst e mirov yekdestiya bîrdozî jî, weke perçeyekê jeveneqetî ya yekdestiya desthilatî, di vê wergiriyê de bihizire.
Yek ji qadên ku zanistên civakî têde herî zêde şaşwazî dikin, ewa di derbarê yekdestiyan de ye. Bayêxa mezin nîşan didin da ku emrazên desthilatiyê, weke ser-aborî, ji yekdestiyên bazirganî, sanayî û malî cûda bi cî bikin. Bi vî rengî, dixwazin ku desthilatiyê bi giştî û dewletê jî bi taybetî, mîna ku diyardeyên cewaz bin, pêşkêş bikin [nîşan bidin]. Yek ji xalên bingehîn ku zanistên civakî seqet dihêlin, ev e. Cewaziya di navbera yekdestiyên ser-aborî û yekdestiyên desthilatî de, dikare ancex di wateya karbeşî de were ravekirin. Ji bilî vê, yekparetiya di navbera wan de dîrokî ye û misoger e. Divê ez hevokekê Fernand Braudel bigirim vê derê, ku ez wê pirr bandorker dibînim. Braudel dibêje: “Desthilatî jî, weke sermaye, tê berhev kirin.” Wisa ye weke ku yekparetiya di navbera wan de qefaltibe. Bi ser de, kesekî pirzan e ku vê mijarê ji gelek hêlan ve zelal dike.
Desthilatî ne tenê weke sermaye tê berhevkirin, lê, awayê sermaye yê herî homojen, parzinandî û weke dîrokî berhevkirî ye. Eger ez bi tîpên mezin binivîsînim; DESTHILATÎ, AWAYÊ SERMAYE YÊ HERÎ HOMOJEN, PALANDÎ Û WEKE DÎROKÎ BERHEVKIRÎ YE.
Sermayeyên din ên ser-aborî, di şûngeheke wisa de ne ku, bi rêya berhevkirina cewaz, dest diguherînin û xwe birêxistin dikin. Sedema ku li hemûyên wan weke yekdestî tê nêrîn û wate tê dayîn, ew e ku ser-aborî ne û di wê karakterê de ne ku dest datînin (desteserkirin=yekdestî) ser nirxên civakî bi giştî û nirxên-zêdemayî yên civakî bi taybetî. Hemû çirpandinên ji civakê, dixwazî bi awayê bacê bin, dixwazî bi rengê kara dam û dezgeh bin û dixwazî bi şêweya talana dipdiyar bin, di karaktera yekdestî de ne. Ji ber vê, divê têgîna ‘yekdestî’ di cî de û baş were têgihîştin.
Ciyê dewlet- netewê di nava dîrokê de ew e ku tevahiya van yekdestiyan bi şêweyeke baş di wergiriya xwe de kiriye yek. Ew bi xwe dibe mezintirîn yekparetiya sermaye û hêza xwe jî ji vê şûngeha xwe digire. Her wisa, ji ber vê şûngeha wê ye ku navgîna herî bandorker a daneheva sermaye ye. Ji bo me hemûyan pirr şaşwazker bû ku dewlet-netewa Partiya Bolşevîk ew ava kir, piştî heftê salan weke yekparetiyeke sermaye ya biqelafeta dêwekî qelantor- derket pêşiya me. Lê di rastî de, dema em di hêla tehlîla dewlet-netew de li mijarê binêrin, ev rewş ta radeya dawî têgihîner e. Ji ber ku rêxistingeriya dewlet-netew, awayê herî kevneşop (tîpîk) û kurtebir ê xwe rêxistinkirina sermaye weke dewlet e. Bi dewlet-netewê, mirov dikare, ne sosyalîzmê, lê, kapîtalîzma herî xas birêxistin bike. Çiqas gengaz be ku hêstir /qantir were kirin hesp, ew qas jî gengaz e ku dewlet-netew were kirin, yan jî hesibandin, sosyalîst!
Tevî vê yekê, gengaz nîne ku tekanetiya dewlet-netew, bi rêya qutkirina wê ji şêweyên dîrokî, yên berê were ravekirin. Cewazîbûna wê ji çiqas pêşketibe bila bibe, ya destnîşankar daneheva dîrokî ya desthilatî ye. Em li Îngilistanê binêrin, ku yekemîn welat e ku dewlet-netewê birêxistin kiriye. Îngilistan di destpêkên sedsala 16. de di pencika desthilatî ya Îspanya, Frensa û Normanan de ye. Eşkere ye xeteriya ku tesfiye bibe, eger nikaribe xwe weke dewlet-netew birêxistin bike. Ew bi xwe qraltî ye. Xanedanî li pey hev tên û diçin. Aboriya wê, bi koçberiyên ku ji dema neolîtîkê û vir ve di rêya Ewrûpa re diçin, tê avakirin. Cewaziya wê ji welatên din ên Ewrûpî, di bingeh de şûngeha wê ya giravî e. Dewlet-netewa xwe, bi rêya xwespartina van mercên dîrokî û şênber, ava kir. Dîrok vê pêvajoyê di nava temamiya şênberiya wê de vedibêje ka zêdebûna hêza Sterlîn (yekeya pere ya Îngilîs) çawa meşiyaye dest bi dest (mil bi mil) li gel deyndarbûn û yekdestîbûna mezintirîn a li ser aboriyê. Her wisa, tê zanîn ku, ji bo pêngaveke serwerî, berê xwe da şoreşa sanayî jî. Wate, eşkere ye ku, bêyî hebûna dîroka Îngilîs, dîroka wê ya xanedanî bi taybetî û xanedanî ya wê bi xwe, em gengazbûna dewleta netew a Îngilîs li milekî bihêlin, tew qet nikare were hizirîn. Xanedanî şêweya dewletê ya herî berfireh û demdirêj a bi dirêjiya dîrokê ye. Sedema ku Îngilîstan hîn jî dev ji forsa xanedaniyê bernade, bi vî aliyê dîrokê re pêwendîdar e. Demokrasî û komar pirr sînordar in. Împaratorî formeke hîn guherdetir e. Eger danehevên desthilatî nebin, ku bi hezaran salan in weke yekdestiyên herî palandî (refînekirî) herikîne û hatine, nikarin çêbibin devlet bi giştî û dewletên netewî bi taybetî.
Pirr hindik qala pêwendiya dewlet-netewê bi çavkaniyên teolojîk re hatiye kirin; lê vê mijarê ta radeya dawî girîng e. Karl Schmîtt, dema diyar kiriye ku çavkaniya tevahiya têgînên hemdem ên siyasî, teolojîk (zanista li ser xweda) e; rastiyê bi aliyekî wê ronî kiriye. Eger kesek bi baldarî lêhûrbûneke sosyolojîk bike, wê zoriyê nekşîne tespît bike ku ol û hêmaya xweda, ku pê re pêwendîdar e, şêweyên herî kevn ên nasnameya civakî ne. Ol û xweda, divê bêne têgihîştîn weke pêdiviyeke serdemên heşmendiyê, bêhtir ji bûyîna her yek ji wan bizanebûn nasnameyeke hêmayî. Sêwiran (tesawir)a kolektîv a civakî, dihizire weke yek ji rêyên mayîna li ser piyan, ku xwe bi têgînên herî pîroz bike nasname. Di jêderka xwedatiyê de homîn/pîrozbûyîna heyîna civakî heye. Bi pêvajoyê re, herku veqetîna dewlet û civakê bilez dibe, payeyên pîrozî û xwedatî têne derxistin ji bûyîna nasnameya kolektîv a civakê û têne kirin malên desthilatdaran û yên xwedî dewlet. Serweriya bîrdozî li vê derê rola girîng dilîze. Tê diyarkirin ku desthilatî û dewlet ji çavkaniya xweda ne; lewre êdî rê vedibin ku, weke desthilatdar û xwedî dewlet, îdea bikin ku ew bi xwe jî pîroz in û xwedayî ne. Êdî ne zor e ku xwe bigihînin têgînên ‘qralê xweda’ û ‘siya xweda’. Her wisa wê dereng nemîne ku têgînên ‘qasidê xweda û siya xweda’ jî, li pey hev pêş bikevin.
Her çend dewleta laîk dixwaze xwe li derveyî vê pêvajoyê bihêle, li ev ne rast e. Laîktî, ku rêgeza bingehîn a civata Mason e, ku ji bandora dêrê nerehet e û koka wê bigiranî Cihû ye, weke pêdiviya xwezaya wê ye ku, ji xwe weke cemsera dijber a rêgeza rûhanî, heyîna xwe di pîvana mezin de ji van têgînan bigire. Pêwîst e bi rengekî eşkere bê diyarkirin ku ne laîktî bi qasî ku tê rawêjkirin cîhanî û sekular e û ne jî rûhanîtî bi qasî ku tê têxmîn/rawêjkirin axretî û ûxrewî ye. Herdu têgîn jî cîhanî ne û civakî ne. Dogmayên bîrdozî cewaziya di navbera herduyan de vekirine.
Lewre, dikare bê payîn ku hêmaya ji çavkaniya xwedayî ya desthilatî û dewletê, ku bi dirêjiya tevahiya çaxan hatiye dîtin, heman weke xwe, li çaxa me biteyîse. Nikare were hizirîn ku dewleta hemdem jî ji vê teyisanê bibandor nebe. Ev têgîn bi dirêjiya dîrokê wisa hatiye strandin. Têgînên dewleta laîk û desthilatî binakok in û nediyar in.
Dewlet-netew barkirî ye bi têgînên xwedayî, zêdetir ji ya tê rawêj/texmînkirin. Rajêrî merasîmên homîn/pîrozbûyînê ye, bi qasî ku di ti serdema dîrokê de nehatibe dîtin. Têgînên mîna ‘welat’, ‘al’, ‘unîter’, ‘serxwebûn’, ‘pîrozî’, sirûd/marş-muzîk’, ‘vegotina bi awayê çîrokkirinê’, û wekî vana, ku xwe dispêre wan û wana weke hêma ji xwe re bijartiye, ji qraltiyên-xweda zêdetir xwedî payeyên xwedayî ne. Ti şêweya dewletê, bi qasî dewlet-netewê, zirxên bîrdozî, huqûqî, siyasî, aborî û olî li xwe nekiriye. Sedema bingehîn a vê yekê dîsa ew e ku deriyê bingehîn ê debarê ye ji bo burokrasiyeke sivil-leşkerî, ku pirr qelebalix bûye. Eger ji bin burokrasiyê qoltixên dewletê bêne kişandin, wê mîna masiya derketî ji avê lê were. Dewlet ji bo wan pirsgirêka mirin û mayîne ye. Kirmişandina dewletê bo payeya herî pirole ya xwedatî, têkîldar e ji nêz ve bi vê taybetmendiya burokrasiyê re. Sedema ku di modernîteya kapîtalîst de, bi qasî ku di ti modernîteyan de nebûye, ewqas li ser dewletê tê rawestîn û tofan tê rakirin, dîsa guherana di pêkhateya wê ya çînî de ye. Her wisa, di navbera kirpana modernîte, dewlet-netew û bi taybetî “yekîtîgirî-unîterî” û têgîna ‘yekîtiya xweda’ de têkiliyeke nêzîk heye. Çawa ku di dîrokê de xwedayên qewm û qebîleyên din tevli qebîle û qewmên xwe ve hatine tesfiyekirin û di nava xwedayê zal/hakîm de hatine helandin, xwedayên wan jî di nava xwedayê qebîle û qewma zal de têne helandin û tekkirin. Dema em di nava vê rastiya sosyolojîk de li têgîna ‘yekîtiya xweda’ binêrin, em ê bi rengekî hîn hêsantir xwe bigihînin wateya wê.
- Ayrıntılar
“Rûmeta Azadiya Bêrîtan Parastin, Deynê sitûyê me ye, ev rêgezê min e.”
Gelekî ku xwe rêxistin neke, gelekî koleye. Zayendekî ku xwe rêxistin neke û birêve nebe jî kole ye. Bihizirin ku mekanîzmeya we ya parastinê heye. Zilamekî dixaze ji jinekî re bê mafiyê bike. Ew dem ev rêxistin bi giştî li dijî vê yekê sekinî. Ew zilam wê çi bike? Çimkî her roj bi hezaran bêmafî heye. Yek bi yek xwe sipandina zîhniyeta zilam ve çareserî naye dîtin. Helwesta herî rast bi sipandina artêş û rêxistan xwe ve çareserî dîtine.
Gülnaz Karataş (Bêrîtan) ku di şerê başûr de şehîd ket. Di gîhandina azadiyê de xwedî hewlekî pir mezin e. Rapora ku heval ji min re şand heye. Hê min nizanî ku şehîd ketiye û ev heval her dem di hizrandinê min de bû. Digot “Bi dehuriînê Serokatî ve ez dixwazim romana binivisînim. Di me de tu kes heta naih gotinekî wisa negoti bû. Hevalekî pir bi hişyar bû. Min digot vê hevalê bibînim û pê re niqaş bikim wê baş bibe. Piştre agahiya şahadeta wê hate. Keçikekî pir leheng e! Çalekiya karekola Rûbarok re di asta fermandarê taximê beşdar dibe û di vê çalekiyê de birîndar dibe. Her çiqas birîndare jî di eniya herî pêş a şerê başûr de cî digire. Di wir de heta gula xwe ya dawî di mewziyê de ma ye. Piştre hêzên noker û hêzên xayîn derdorê wê dorpêç dikin û dibêjin “Radest bibe, em ji te re tiştekî nakin” lê helwesta heval “We bi dijmin re nûkertî kir, win ji başûr êrîşê şoreşa başûr dikin, win xayîn in, ez radestî we nabim” bûye. Serokatiya partiyê di asta dirûşmeyan de qîr dike û xwe ji zinaran diavêje. Çalekiyekî bi wate û wêrekî ye! Ji xwe di asta teorîk de pir xurt e, tenê ne di asta berxwedan û welatparêzîyê, di heman demê de keçikekî dixwaze dehurînan bi kuranî fêm bike, çimkî dixwaze vê hê berfirehtir bike. Ev tê vê wateyê, dehûrînekî baş wê ji vê hevalê derbiketa. Pir kesayetên ku di fêmkirinê de bibiryarin û ji bo vê her cûran lehengiyê dikarin bikin, pêwîst e em nirxekî mezin bidin. Pêwîst e bîranîna vê hevalê re bersivekê baş bê dayîn. Ev ne kesayetên ku erzan bên destgirtin in. Li ser vê şahadetê heval dibêjin “Em bîranîna wê re girêdayîne, emê navê wê bidin tabûrê” Tenê nav dayîna tabûrê ve û çawa berxwedanî kir gotin ve têr nake. Pirsgirik helwesta ku şopandiye jiyanî kirine. Ji xwe yê ku vê encamê derxist holê, ev helwest bi xwe ye. Em vê hîm digirin. Hindek jî dibe mînaka hevalên ku em dixwazin pêşbikevin, dibe model.
Keçikekî hebû, navê wê Bêrîtan. Ji bo radestî paşverûtiya kurd nebe, xwe ji zinaran diavêje. Ji gundekî girêdayî Karakoçanê bû. Pêşmerge dibêjin “Radest bibe, em ji te re tiştekî nakin” lavayî dikin. Xeta ku ez hîm digirim ev e. Ew dibêje “Ez ji paşverutiya kurd re radest nabim” û azadiyê hîm digire. Ger KDP û YNK êrîş bikin, emê xeta Bêrîtan hîm bigirin, heta dawî li ber xwe bidin. Ger çeka me xilas bibe, emê xwe ji lat û zinaran biavêjin. Rûmeta azadiya vê keçikê parastin, deynê situyê me ye. Ev rêgeza min e. Ez Bêrîtan wisa dinirxîn im. Ez bawerim bastura jinê hêz dibe, ji carekî da destur nabe. Dînazorên pênçhezar sal ji qêliyekî ve naye gûhartin. Pêwîst e ji hêza xwe ya cewherî bawer bikin. Hêzên wan ê parastinê hebin. Wek rahîbeyan nabêjim, lê azadiya xwe bi awayekî tund hemêz bikin. Pêwîst e ked bidin û bi tebat (sabr) nêzî bibin. Ji tu kesî hêvî nekin ku werin wan pêş bixin. Heta alîkariya min jî wê bi sînor be. Ez ji hêza jinê bawer dikim. Dibêjin “Wê cîhanê karkerên rajer rizgar bikin” ez jî dibêjim “Wê cîhanê jin rizgar bike” Jinekî bûye artêş, gelê kurd a ku bûye artêş e. Raperîna gelê kurd, gerîllayên ku gîhaştiye serkeftinê ye. Û ji her tiştî wirdetir jina azad, Kurdistana azad e.
Min ji xwe de xeta Bêrîtan negot. Berxwedaniya Bêrîtan di me de şêweya bingehîn e. Heval radest nebû û xwe ji zinaran avête. 9 keçik hebû, wek govendekî hev dû bi hevdû re girêdan û bi bombê şehîd ketin. Ji bo ku nekevin destê dijmin wisa kirin. Ev hemû lehengên mezin in. Ji bo me keçên pir leheng û berxwedevan hene. Di heman demê de kesên ku xwe şewitandine jî ez bibîr tînim. Yê ku dixwazin hemdem bibin, bila biçin. Diçin Ewropa, diçin ku, bila biçin. Ez rastiya xwedawend wek çand dibêjim, ez bi zimanê magazîn ve nabêjim. Ev çand wê zindî bibe. Zilam naxwaze fêm bike. Ji derveyê vê jiyana azad nabe. Li ser jinê teorî û felsefe nû pêşdikevin. Azadiya jinê nû ketiye dema xwe ya pêşketinê. Zagonên vê heye.
- Ayrıntılar
9’ê Cotmeha 1998’ an ku min hewl dida di ser Atînayê re derkevim Ewropayê û piştî wê, ew îflas bû ku bergeha paradîgmaya nûjenparêz di kesayetiya min de dihate jiyandin. Tevî hewldanên min ên veguherîna binkeya jîrekatiya min a teng û fikarmend, lê ji ber ku min di nav welêt de negihande hêza azadiya serkeftî, di vî alî de astengên li pêşiya min, eşkere ye ku hiştine derketina min a Ewropaya ku xwedî hêzeke kamil a temsîlkirina şaristaniyê ye, neçar bibe. Ev rasteqîn bi wateyekê jî, mûkir hatina bêbaweriya hêza xwe ya puxteyî ye. Li ser navê dîrok, heyam û şûnewar wê nabosa kûr diderbirand. Hewldanên min ên Rojhilata Navîn ku nêzîkî bîst salan bûn (1979-1999) tevî ku ji pêşketinên girîng re rê dabûne vekirin jî, mînanî ku civakên Rojhilata Navîn di hundirê de gêr dibin, têr nekirin ku wê korgirêkê bigihîne çareseriyeke mayînde.
Ji wan her du rêyên ku li pêşiya min vedibûn yek ji wan ber bi “şerê çiyê” ve çûyîn derfetek bû. Lê ji ber pir derengmayîna min, him jî pîrozbûna hêzên çekdarî bila li vir bimîne, ji ber ku dejenere bûbû, dema ku min dît yên tên bêrîkirin vedigerin berovajiyên xwe, li vê navendê hêviya min a çareseriyeke kurt û hêsanî ku dikir. Yek jî di sengergirtina hêzên heyî de ji çareseriyeke hêsanî zêdetir ew hînbûyînên ku wijdanê ku dikin û li çengelê “bimire û bikuje” eliqî mabûn, di bingeh de weke rewiştî û felsefîk datanî rastê ku takekes çewt dimeşin. Ber bi çiyê ve çûna min dibe ku di wateya teknîk û taktîk de dikaribû ji hinek durûstkirinan re rê bide vekirin. Lê şikbar bû ku dê karibe rê vebike ji çareseriyeke stratejîk û dumahîkî re. Bêtir bi hêza xwe ya ronakbîr biewle bûm û wê çavkaniya hîs û besta ku tim pêwîst dikir rolê xwe wisa bileyizim, hildigirtim. Min, rastîna nav civaka Kurd û Rojhilata Navîn a ku bi zêde xwîn rijandinê hewl dide pirsgirêkan çareser bike, şûna vê de baweriya xwe ya ku pêdivî bi derçûnên ronakbîr ên rehdar heye qet wenda nekir. Erêna di navbera van her du wilfan de bû. Her wekî ku pîvanên xwînê û pîvanên çerxî yên ronakbîr bi min re di nav pevçûnekî de bûn. Ger fersendekî piçûcik jî dîtibama, qet gumana min tinebû ku ezê giranî bidim derçûna polîtîk a ronakbîr. Bi taybetî kengê ku nabosên dihatin jiyandin di kêşeya Filistîn û Îsraîlê de bi min bêwateyiya şîdeta kor dane eşkerekirin, “şîdeta felsefeyê” ji nû ve dahûrandin hate rewşa jênerevînê. Ew çemka çetegeriyê ku PKK’ê dijiya û hema bibêje hatibû rewşa nayê astengkirinê, wilfa min a di vî aliyê de xurtir dikir. Li paş vê rasteqînê jî ew baweriya ku hemû pirsgirêk û rêyên çareseriyê yên nûjen ku çavkaniya xwe ji Ewropayê digirin, pêwîstiya lêgerînê di ser Ewropayê de dida sepandin. Her wekî bi diduyan ve parçe dibûm. Weke encam ji ber ku derfet hate dayîn ji bo hilkeftina min a Atînayê re û her ku zextên rêveberiya Tirkiyeyê li ser Suriyeyê giran bûn, rê da vekirin ji wê derçûna tê zanîn re.
Eşkere bû ku ew serboriya di ser Atîna, Moskova, Roma û cardin di ser Atînayê re li Naîrobiya Kenyayê bidawî bû, hiştiye ku ez biafirandinekî nû ve rû bi rû bimînim. Li virê parastina puxteya xwe, mebesta xwe ya pak û hewldanên xwe yên mezin kirin, weke takekesî zêde wateyekê naderbirîne. Encamê ku derketiye holê; tenê ne înfazek, kişandina çarmixê ye. Weke ku min di serî de diyar kir, hema di cî de tewanê bi ser rêveberiya Tirkiyeyê ve avêtin û wê rola ku ji hêla sîstema cîhanê ve ji Tirkiyayê re hatibû dayîn bi kûrahî û di nav hemû wergeriya dîrokî de nenirxandin, mînanî ku hêzên komploger yên yekser û neyekser ku dihizirin, dê wateya xwe veşartina wan jî hilgire. Ji ber vê yekê min hewl da ku di parêznameya xwe ya ji bo Dadgeha Mafên Mirovan a Ewropayê de zelal bikim ka roja me ya îroyîn sîstemeke cîhanî ya çawa ye. Parêznameya min bi xwe armanc raberdikir ku wê hebûnî û kirûya Kurd ku hema hema di hundirê şaristaniya civaka hiyerarşîk de di rewşeke helandinê de ye, di nav dîrokê de û bi hemû aliyên xwe ve daxîne holê. Bi wê zanebûna ku daxistina pirsgirêkê nîvê çareseriyê ye, min vê hewldan li dar xist. Ev hewldan, weke ku di nimûneya dagirkeriya dawî ya İraqê de hate dîtin, tenê bi teşeyekî şahane erêkirina pêşbîniyên min ve nema, him derfetên dibetî yên çareseriyê zêde kir û him jî anî rewşa eşkertiyê. Azîneya sîstemê ya kişandina çarmixê û bi rengê Prometheûs li latê mîxkirin, nedişibiya wê encama klasîk ango ya di çerxên mîtolojîk de. Li dijî “êrîşkariya gilobal” a sîstema cîhanê ya kapîtalîst, derfet dihatin rewşa peydabûnê da ku lêgerîna “demokrasiya gilobal” a gelan bê xurtkirin û rêyên çareseriya pirsgirêka Kurd jî bêne wergirtin.
Bi taybetî pêvojaya min a li girtîgeha yek kesîn a Îmralî, li dijî wê rizandina hînbûyî ya di dirêjahiya dîrokê de, dida peyitandin ku çareseriyeke zanistî him felsefîk, him pratîk tenê ne ji bo kesayetiya min û gelê Kurd, dikare ji bo tevahî mirovahiyê derçûnê peyda bike. Lewra hemû raboriya xwe tewanbarkirin weke ku ne rast e, di xwe de parastina peydabûna puxteyekê zindî û mafdar aliyê dîtir ê rastînê bû. Her wiha hindek babetên girîng ku di wesfa temamkirina parêzname û ragihandinên min de ne, vekirina wan xwedî girîngiyeke mezin e. Ezmûnekirina dahênanên min ên teorîk li ser rastîna Helen, Tirk û Kurd dê bêtir bibe ronîker.
Xwestin min jî wekî kozekî bikarbînin. Komploya li ser min ne gel, ne PKK, ne jî dewletê fêmnekiriye. Lê belê YDA’yê baş têgihiştiye, plana wî xweş bi cih tê. Dê ti tiştî nede Kurdan. Ji ber nijadperestên hov rola emîrberê wî dixebitin, dikarin dewletokekê sazkin. Kurdên nijadperest dikarin heta demekê bi YDA’yê re bimeşin lê belê di Rojhilata Navîn de bi YDA’yê re bûyin dê rê ji çi re veke? Ermenî 50 salî bi Îngîlîz û Fransiyan re, Îyonî jî 100 salî bi Îngîlîziyan re meşiyan lê belê ji vê xakê hatin tinekirin. Li Nînovayê Asûrî û Suryanî hebûn, ew jî li dû hev ji holê hatin rakirin. Wê Kurd bibin xwediyê dewletokê, lê belê mirov çiqas dikare bi vê bawer bike? Gelo wê bibe wek Îsraîleke duyemîn? Gelo dê Kurdan bajo nav şerekî, ev jî ne diyar e. Bi destê Tirkan kuştina Kurda di zemanê Îngîlîzan de destpêkir, lê niha Kurd jî hinekî hêzdar bûne. Min ev tişt fêmkirin. Gelo dewlet çiqas ji van peyamên min têdigihêje? Fêmbike jî êdî dereng maye.
Ev rewşenbîrên Tirk çima komployê nanivîsinin? Ne ji bo min, bila ji bo gelê xwe binivîsînin. Min di serî de jî got, ne ji ber ku ez ji dardakirin û mirinê ditirsim, divê em vê komployê çareser bikin. Li vê derê dardakirina min, kuştina min û rizandina min rizandina Tirkiyê ye jî. Rewşenbîrên wê jî, çepgirên wê jî, îslamparêzên wê jî tênagihêjin. Ne ji îslamdariyê, ne ji welatparêziyê ne jî ji biratiyê fêmdikin.
Pêvajo ji bo tevahî hêzan teşe û zayineke nû ferz dike. Ji dewletê heta aboriyê, ji siyasetê heta hiqûqê, ji rêwişt heta hunerê tevahî qadên jiyanê tên hejandin, qeyran û aloziyan dijîn û pê re li çareseriyan digerin. Pêvajoya min a Îmraliyê tê wateya lezkirina vê rastiyê.
Spot 1: Eşkere bû ku ew ser boriya di ser Atîna, Moskova, Roma û cardin di ser Atînayê re li Naîrobiya Kenyayê bidawî bû, hiştiye ku ez bi ji nû ve afirandinekî ve rû bi rû bimînim.
Spot 2: Komploya li ser min ne gel, ne PKK, ne jî dewletê fêmnekiriye. Lê belê YDA’yê baş têgihiştiye, plana wî xweş bi cih tê, wê ti tiştî nede Kurdan.
- Ayrıntılar
Helbet peywendiya mezin axaftinê bi guhdarvanî û şagirtîbûna mezin re heye. Heya hêza guhdarkirin û têgihiştina şagirtan lewaz be, axaftina me yan pir zêde wateyek venabêje, yan jî ji qîmeta xwe pir tişt wenda dike. Pirsgirêka di navbera me de yek jê eve.
Çalekiya ku partî bi rê ve dibe gelek mezin e, lê yên jı vê yekê têdigihijin pir biçûk in an jî yên di rewşa têgihiştin û şer kirinê de jî wekî cûcene. Helbet di vir de guneh ne yê kesayetê ye. Ev yek jêdera xwe di rastiya neteweyî û civakî de dibîne. We ev ewqas bê angaşt û wate kiriye ku rexneyên me tev encam nadin. Pirsgirêk ne niyeta baş an jî ne baş e, pirsgirêk ne cesaret kirina şer e yan jî her tiştê xwe dayîne jî. Pirsgirêk mezin afirandin, mezin têgihiştin û yê heyî ti carî ne ecibandin, hîn zêdetir hizirîn, xwestin û pêkanîn e.
Li gel me, ger şoreş misoger wisa be wê bighîjê serkeftinê. Yan jî feraseta we ya bi heyî ve bes mayîn, bi roxmî hemû dildarî û canfedayî ya we, bi binkeftinekî nebaş re encam girtin, jê ne revîn e. Nebûna mirovê çalekiyê ya ku mezin diafrîne, bê şansî û belengaziya we ya mezin e. Her ku mirov li we dinêre diêşe. Ew lewazbûn û neçariya we ya di warê îdabûnê de qîr qîr di qîre; dibêje “ ez ewqas im, ji min pir hêvîdar nebin”. Di van tevan de niyeta we ya pir baş, xebatan hîn zêdetir trajîk dike û tîne rewşekî dilê mirov pê biêşe. Mînak hûn dikarin bi min re heyecan bigrin, divê di ramanên we de, hêviyên we û ruhê we de, derfeta jiyanê bê dîtin. Lê bi roxmî ku bi hezaran ji we li hemberî min in, lê heyecaneke mezin min nagre. Ji ber ku angaştekî, hêrsek û çalekiyekî we ya rê li ber vê veke nîne. Helbet ev jî trajediya min e. Tengaviya min pir mezin e, em bêjin jiyana biêşe, ez neçarim ku bi xwe bi xwe re bes bibim. Ez neçarim xwe bikim xwediyê çareseriyê û xwe bi rêve bibim. Şer tenê ne bi dijmin re, neçarim ku bi serkeftî li hember xwe jî şer bikim.
Hûn şer çi dihesibînin? Birastî jî hûn nikarin di kêleka şer re jî derbas bibin û ev jî jêdera xemgîniyekî hîn mezintir e. Ez rewşa we bi deh saliya xwe re dipîvim; ez we hîn bê tevgertir, bê heyecan, bê xwastek dibînim. Divê em vê sirê vekin. Ev ne çarenûsek e. Pêwîst e em jı her tiştê ku hûn anine rewşekî weha, hesab bixwazin. Dibînim ku hûn ji rastiya xwe pir ditirsin. Binêrin hûn di rewşekî ewqas bê naverok, heşifî, bêhal û bê berhem de ne ku hûn nikarin hêza li xwe nêrandinê bidin nîşandan. Li ser vê re jî bi derewan hatiye pêçandin. Bala xwe bidine felsefeya we a civakî hêvîdarim ku hûn dê dersa felsefê bi rastbînî bi şixulînin, ev e; xwe ji rastiya xwe ya heyî cûda dayîna nîşandan, heta bi rastiyê re di nava peyveke pir berovajî de jiyan kirin! Belê, ev di we de taybetmendiyekî herî felsefîk ya bingehîn e. Di me de felsefe wekhevî bi xwe karîna cûda dayîna nîşandan e. Ev felsefeyek bê şens û pir talûkeye. Di rastiyê de mirov dikare ji vê re bêje bê felsebûn jî. Ji kesê ku nêzîkatiyekî wi/wê yê pir bi hêz ji jiyanê re nîne, mirov dikare bêje ku ji nêrîna cîhanê jî xizan e.
Gava dixwazim we bandor bikim, ez xwe hertimî di lêpirsînê re derbas dikim. Ez divê dûnyayê de çima heme? Divê ez hebû xwe bispêrim çi? Sedemên min ên heyînê çî ye? Heya ku ez vana nehizirim ne gengaze ku ez bijîm. Lê xwe bihizirin, hûn pir zûde ketine nava înkara. Ji ber hûn ji lêpirsîn kirinê direvin, bi derewan, xapandinan, xefletan ser girtin ango pêçan jî hûn weke felsefeyekî jiyanê destdigrin. Hûn di bingeh de dibe ku ji ber ji feraseta felsefeyek sexlem dûr in wenda dikin. Ew feraseta felsefeya ji were tê ferz kirin ji ber gişt bavikseleri ye ku ev jî di me de bi temamî jêdera ketina civakî ye. Dîsa dibin hemû cûre bandorên kolekirinê ya serdestiyên biyanî de kesayetek stuyê xwe tewankere. Ev jî heşifîn û ji afirandinê bi temamî bingehî qûtbûna ferasetekî ye.
We ji bo azadiyê nêrîna xwe ya bingehîn di bingeh de wenda kiriye. Her wekî hûn bê felsefe hatine xwedî kirin û felsefeya we ya dijmin e. Divê ez eşkere bêjim ku çalekiya min a herî mezin, hê di bîra min de ye ku hîn min xwe nasnekirî, li hember nêzîkatiya bi talûke ya li dijê cewherê mirov, min nerazîbûna xwe da nîşandan. Di têkiliyê min yê bi zarokan re, bi malbatê û her çû bi civaka gund re, min hema nakokî jiyan kir. Min got divê ez weke van nebim û bi xwe cûda dayîna nîşandan re min despêkir. Gava hemû kesî hewilda bi yê din re baş bijîn, texlîtê bavikselerî û sazûmanê dibûn, ez ketim nava lêpirsînekî pir mezin de. Gava em dixwazin li ser vê bingehê avabikin, lê hûn li berovajiyê vê, pergal çi dixwaze, pergala bavikseleriyê çi ferz dike we xwe di wê de razand.
Encam, ha îro bi we re ew kesayete ku em pêre şer dikin, a nayê partîbûnê, artêşbûn, serkeftinê, nayê jiyanê û kesayeteke nayê xweşîkbûnê dibe; ev hatina rewşeke pir bipevçûn, nakokî û girêka kor dibe. Ger qelsiyên we ên pir mezin neba, ji xwe di rastiya we ya şer û civakî de ewqas lewazî nedihat jiyîn. Ger kesayetên we yên saxlem heba, ma hûn dê ketibana rewşekî ewqas dilşewat de? Wê karên partî û têkoşînê ewqas bi xeletiyan derbas biba? Lê a herî nebaş jî xwe wisa pejirandin e. Wekî ku ez bi roxmî vê şerê mezin jî, hîna xwe naecibînim, ji bo ezê xwe çawa bikarim biserkeftî bikim jî di nava lêkolînekî kûr de me. Lê hûn ji difna xwe mûyek jî nakşînin.
Dê çi bibe? Bi vê pîvana ecibandinê re bibe nebe, berê li hemberê Îslamiyetê, li hember herî şoreşa mezin ji perestina pûtan, ji birina pût perestên baş ên biçûk wirdetir hûn nikarin biçin. Li gorî we hûn ketine meydana şer, lê bi dîtina min hîn cesareta ketina meydana mêraniyê jî, heta baweriya wî, peyvên wê ên despêkê jî hîna hûn nikarin bixin devê xwe ango bînin ziman. Her dihizirim dibêjim riyekî çawa ji van re xêz bikim û divê bimeşînim, ji ber vê jî ez xemgîn im. Ji ber hûn jiyanê li ser lingan wenda dikin. Di vê mijarê de bi hinek kirêtiya xwe, rebeniya xwe û bi binkeftinên xwe, wenda dikin.
Ji derve de zextandinê re, zorandinê re û bi teşwîq kirinê re kesayeteke bihêz dernakeve holê. Kesên di ramanê wan de mijulbûnên pir mezin nebin, di ruhê wan de tengavî û hêrsên mezin nebin, ên çavê xwe bernadin hedefên mezin, ji derve de ti dehfandin û berjewendiyan re nakevin riyekî pêşketinê. Ji bîr nekin ku bi we re her kêlî bandorkerên me ên pêşdeçûnê wisa sivik, ji derve de dehfandin û bi teşwîqan dibe. Misogere ku li ser vê bingehê ji mişekarekî klasîk wêdetir hûn bibin kedkarek jî, bibin kardêr jî, kesayeta we jî ji wê wirdetir pêşnakeve.
Gava hûn felsefê nîqaş dikin, dibêjim xweziya we bizanîba nîqaş bikin. We xwe di feraset de zincîr kiriye. Temenek tev jî, sedsal jî bidome, em di qatê wê jî ser zêde bikin, bi vê felsefeya girêkor re, bi vê feraseta xwe ya jiyanê re misogere ez bê hêvî nabim. Ez her çend hewldidim we bandor bikim jî encam, ji ber vê sedema girêkor a felsefê re, xebatên herî binirx jî ji bê wate kirinê wêdetir naçe. Helbet taybetiyekî vê ya girîng jî pir xwe parastbûn e. Di bin vê bûyera kêfiyet, ezezî, dîsa ji xwe heskirinê de pesendkirina felsefeya xwestina herî kêm, a herî bê hêz, helbet di encam de ya herî binkeftî ye. Herî kesayetekî we yê bijare, mînak gava rayeyekî partiyê girt, ji ber sedema nêrîna we ya min di vir de gotibû di demeke kin de ji xistinê wêdetir naçe.
Di rastiya PKK’ê de bingehekî felsefî heye. Çiqasî were înkar kirin û hûn negihijin pêwîstiyên wî jî, bi hewldanekî pir mezin ew nêrîna felsefîk a em dixwazin serwer bikin û teşe dayînekî li gorî wê heye. Lê yên xwe xistine nava vî, ketine nava raye ya vî û yên xwe xistine bin berpirsyariya vî de, di bingeh de ji ber lihevbûna wan ê felsefîk nîne, di wateya ku min aniye zimên de hîn rastir jî em dikarin bêjin ezezî bi ezeziyekî bê naverok re ji ber xwe ferz dikin, di demeke kin de xurumîn a (aşinma) ji partiyê derdikeve holê. Tunebûna pêşengtiya partî tê jiyîn.
Ya rastî di PKK’ê de felsefeyeke bingehîn a ferasetê heye. Ger tu xwe bi wî re ewqas biezezî ferz bikî, hîn piçek pêşketinên dijmin çênebibe jî tu dê wenda bikî. Bi vê felsefeyê re ancax di hundir de bi navê dijmin hûn qelê fetih bikin. Hûn dê dawiya vî bi kûrahî fêmbikin. Êdî bi vê felsefeya kesayetê re a li ser civaka me desthilatdar dibe, dikare sîxuriyekî herî baş a objektîf bike. Bal bidinê, civaka me di bin dorpêçkirina rojane ya dijmin de wenda nake. Di ruhê wî de, mejiyê wî de qaşo feraseta jiyanê ya tê de hatiye çandin sedema herî bingehîn a binkeftin û wendakirina wî ye. Civaka me ne tenê hatiye fetihkirin, piçûpiç bûye, pir xalên kêm ên sparek ma ye.
Gelo birastî jî hêzekî we ya felsefeya partî fêmbikin heye? Ev pir girîng e û pirsgirêkekî pir mezin e. Nebêjin felsefeye û derbas bibin, divê hûn şer li vir bidin. Hîn tê bîramin, perwerdeyekî min yê cidî yê felsefê nebû. Bez bi agahiyên felsefê yên parçe-parçe re mijûl dibûm, dîsa ewqas zêde agahiyên min ên olî jî nebû. Lê min hindek bandorî dijiya. Demeke wisa bû ku êdî min xwe pir zehmet li ser piyan digirt. Bê baweriyekî pir mezin û dudiliyê ewqas hundirê min diqewirand ku hêza tu kesî ya bikare min li ser piyan bigre nebû. Ez ji kî bawer bikim ? Xwe bispêrim çi û bijîm gotinê re xilasbûm, hema-hema ez çûm.
Salên lêgerîna min a felsefî heya pileya dawî bi êş bû. Wekî min gotî hem hêza min a têgihiştinê lewaz bû, hem jî min çiqas hewla hûrkolînê dabe jî asta min a çandî dest nedida. Wê demê dema min eleqeyek bi sînor ji sosyalîzmê re dida nîşan, helbet ev lêgerîn bes nedikir. Ji bo felsefe were têgihiştin xwedan tenê jî bes nake. Pêwendiya vi ya bijiyanekî pratîk a pir alî ve heye. Ji xwe jiyana pratîk bi xwe wê te bibe felsefê. Wê te bibe feslefeya erênî yan neyînî, yan azadî yan jî koletiyê. Wisa texmîn dikim ku şerekî we yê felsefî çênebûye. Hîn rastirîn, bê ku têkevin ferqa pergala desthilatdar de, wekî çi daye we, we jî ya wî pejirandiye, belku jî dibin zihniyeteke ji dema koletiya kevn hîn zêdetir talûke de, we teşe girtiye. Ji lewma jî hûn pêdiviya felsefeya azadiyê nabînin. Ev ferasetekî temamî ji serî de bi we dide wendakirin e. Niha çima nîqaşên mezin ên raman ango hizir nayêkirin? Ji ber hîn di we de bingehekî ne siyasî, ne leşkerî, ne jî felsefî nîne, di nêrîna we ya bingehîn ji cîhanê re ji ber nêrîna xwe têrkirinê hîn nehatiye rûnişkandin, hûnê qet nikaribin ji zanistiya polîtîk û askerî fêmbikin, fêmkirina we jî ger bibe heya pileya dawî ji agahiyên ziwa wêdetir naçe.
Rêbertî kirina min ji pêşketinên siyasî û askerî ya heyî re jî ji nêz de pêwendiya xwe bi nêzîkatiya min a felsefî re heye. Ger ferasetekî min yê bingehîn a felsefîk nebe, nikarim çareseriya ewqas pirsgirêkên giran ên siyasî û askerî bigrim ser xwe, nikarim vî şerî jî bidim meşandin. Lê di we de tam berovajiyê vê, bi navê raman û felsefê nabêjim xurimîn jî, felsefe ne rewşeke heyîna xwe ye. Heta partî hinek fikrên partî ferzbike, ji wî ya jî rev û bi vî awayî qaşo hûn bûyîna mirovê çalekiyê dihilbijêrin. Kes, çiqasî ji raman qût be, wê di nava pir nêzîkatiyên bi talûke de be. Xwe pejirandina we mijara gotinê ye. Bala xwe bidinê, di her şoreşeke mezin de pevçûnên pir mezin ên fikrî, olî û mezhebî hene. Ev pevçûnên feraseta ne. Yên li ser bingeha feraseta xwe şerekî bi hêz nade, di pêvajoya piştre de jî bi hêz nabe û serkeftî jî nabe.
Di rastiyê de bi dersa felsefê re bi misoger emê hewla îspatkirina vê tiştê bidin. Îro, bi hêz nêzîk nebûna we ya ji pirsgirêkên siyasî û askerî re, mezin nîqaş ne kirina we, çênekirina civînan jî bingehê xwe ji hejarbûna we ya felsefê digre. Bi vê rewşa xwe ya heyî re her gavekî we yê pratîkî yê hûn bavêjin ji xetimandin û korbûnê wêdetir ti encam nade. Ji lewre jî rêya çareseriyê, biqandî avêtin ango xwe ji felsefeya koletiyê xilaskirinê, ji nêrîneke bingehîn a rast ji cîhanê re jî derbas dibe. Ev di wateyekî çors (kaba) de, di şêweyekî ku prensîbên koletiyê de nabêjim. Felsefe, bi taybet jî klasîk di pirtuka G. Polîtzer de aniye ziman, min xwend, lê hindek agahîbûn. Lê wekî ku min daye diyarkirin şerê eslî bi daraziya civakî re û şer re me da despêkirin. Ne ku mirov nikare ji pirtûkan sûd bigre, lê pirtûka bingehîn ango ya esas, a jiyanê ye.
- Ayrıntılar
Xizmeta me ya vir jî ne hindik bû, hûn niha li ser vê xizmetê dimeşin. Hûn pir dixwazin, ne ku ez ji we re dibêjim herin. Car bi car hûn dibêjin welat û wexta hûn dibêjin welat jî vaye rastiyên welat evin. Di vir de wexta we pir tişt wiha giran dîtin, ecêb nemînin. Berê jî me ev tişt hemû gotin e. Derfetên Kurda eve, rêka Kurda eve, şerê Kurda eve û serkeftina Kurda eve. Ez bawerim hûn li ser denişandinên (tecrübe) panzdeh salan yên me li vir meşandiye, we ders girtin e. Dîsa jî ez bawerim ew kêmasî û nexweşiyên we jiyan dikir, we xwe jê dûrxistiye. Mirovê Kurd li ser rastiyên xelkê ne mûmkûne îflah bibe. Her tişt li ser destpêkekê tê meşandin. Ger ku hûn xurt bin, ev destpêkekî xurt e. Dawî bi çi awayî tê? Dawî vaye li ser rastiya jiyanê tê. Li ser vê fêrbûnê tişta ku ji vir û şûnde tê xwestin asas e. Rêka meşê jî vekiriye, hûnê di demeke kin de jî xwe bigihînin qada welat, bigihînin şer û rastiyê. Cejna hatina welat û tevlîbûna şer ev bi sala ye em derfetên nû ji bo wê çêdikin. Em vê pîrozbahiyê ji bo vê cejnê çêdikin. Ev bi dehê sala ye ez ji bo şervanên ARGK’ê vêna dibêjim. Wekî din têrbûn û razîbûn ne mumkine. Razîbûn û têrbûna me li ser serxwebûn û azadiya welat e, ev jî bi şer çêdibe. Hûn jî tevlî vî şerî dibin, cejna we ev e. Di sersala dehan de mirov dikare bêjê ku tiştên em bixwazin jî evqas e. Ne giraniyeke û ne jî zorahiyeke, berovajî vê piştî ketina bi hezar salan û şûnde, rabûneke. Ji jiyaneke bê şeref û şûnde jiyaneke wiha bi şerefe. Ev gavên hûn ji vir û şûnde jî bavêjin, li ser vê rastiya mezin hûnê bavêjin. Em dîsa vê cejnê li we hemûyan pîroz dikin. Ji vê û şûnde gavên hûn bavêjin di qada şer de, di nava gel de pir bi balderî, bi bawerî û li ser rastiya partiyê be. Eger hûn heya dawiyê bi vî rengî bimeşin, Serokatî heya dawiyê bi we û bi sozên ku hûn bidin, re ye. Ji bîr nekin, pêwîste mirov di vê demê de ji bîr neke, heta mirinê ye û ji mirinê û şûnde jî bi tiştên mezin re bin. Tiştên mezin ji me re evin, pêre bin. Rastiyên mezin jî ne ji bo kesayeta min e, ji bo hemû armancên vî netewî ye. Hêviya gel eve. Hûn li ser vî hîmî van gavan diavêjin. Serokatî jî vêna dimeşîne. Em bi we re ne, hûn bi me re ne. Me di kesayeta xwe de jiyan kir malê hemû gelî, jiyana gel jî me kir jiyana xwe. Ji bo mirovê Kurd tişta mirov mezin bihesibîne ev e.
Em dîsa di vê jiyanê de heta mirinê ji we tevan re xebateke wiha baş dixwazin. Roj bi roj mirov azadiya welat bike ya xwe. Astengiyên ji derveyî partiyê û hundurê partiyê mirov li hember disekine. Xwe di jiyanê de avabikin û mezin bijîn. Hertim bi baweriyeke mezin kar bikin. Meşa mirov bi serdixe û hesaban ji dijmin dixwaze, ev e. Ji we re jî em jiyaneke wiha dixwazin. Hevalên nû hatine perwerdê, hevalên perwerda wan bi dawî dibe û şervanên li welat ku bi şerê xwe tevlî sala dehan dibin, em ji wan re serkeftinê dixwazin û wan hemûyan silav dikin.
Hûn jî niha yek bi yek dikarin sozên xwe yên dawiyê bidin.
Belê heval, ez bawerim te berê dewra dîtibû û soz dabû. Tu birîndar bû, lê belê dîsa jî dixwazê tevlî kar bibe. Mirov bi milekî jî dikare pir tiştan bike. Tu careke din dikarê soza xwe bidê.
- Navê min X. Min di sala 1981’an de partî naskir. Di sala 1984’an de jî tevlî nava xebatan bûm. Heya sala 1993’an jî min li başurê Rojavayê Kurdistanê xebat dida meşandin. Min sê caran di akademiyê de perwerde dît. Di sala 1991’ê de ez derbasî welat bûm. Di gelek qadan de, di rêveberiyê de min cihê xwe girt. Li qadên Mişarê, Kurtalan û li Sêrtê min xebat da meşandin. Ji ber sedemê birîndariyê hatina min a li vir çêbû. Niha birîndariya min qediya ye, ji bo pêkanîna hemû wezîfeyên ku ji min werin xwestin ez amade me. Bi qasî ku di warê fizîkî de derfetên min hebin, ez ê bi soza xwe ya ku min berê daye Serokatiya partiyê, partiyê, şehîdên serxwebûn û azadiyê û hemû hevalên amade ne, ezê girêdayî bim û heya dawiyê ezê li ser hîmê vê sozê bimeşim.
……. Belê heval, bi rastî bi xurtî û di demeke pir girîng de çûyîna te ya ji welat re hatibû çêkirin. Tu pir li welat jî mayî. Tu bi qezayekê ji milekî xwe jî birîndar bûyî, lê belê ne ku her tişt ji dest te çûye û derfetê te yê xebat kirinê ne ma ye. Tu dikarê xebata xwe ya di hêla ramyarî de birêxistin bike. Em jî karê ramyarî birêxistin dikin. Hîn bêhtir hûn dikarin di nava gel de û heta ji bo hevalên ku nû bejdar dibin xizmetê bikin, ji vir û şûnde wê baş bibe. Weke di nava welat û di nava şerê gerîla de dikarê bibe xwediyê xizmetekê. Em ji vê şûnde heta dawiyê nûneriya jiyana partiyê, ruhê partiyê yê di nava gel û hevalan de ji we dixwazin. Ev xizmet kirin ne hindike. Gel jî vê tiştê ji me dixwaze. Em ji te re serkeftinê dixwazin.
Belê heval tu jî xwe bide naskirin.
Di sala 1980’an de bavê min rêxistin naskir. Ji vê salê û şûnde min heval qet ne dîtin. Heya sala 1993’an min du caran heval dîtin. Min heval li Bagokê dîtin, bi hevala re ji bo çêkirina stargehan ez dibûme alîkar. Bi vî rengî jî ez tevlî partiyê bûm. Di destpêkê de ez hatim Gabar ê, li wir rewşa min a birîndariyê hate çêkirin. Li ser vî bingehî jî hatina min a li vê derê çêbû. Ez soz didim Serokê xwe, partiya xwe, xwîna şehîdan ku heya dilopa xwîna min hebe, ezê di rêka şoreşê de bidim.
---.: Heval T. hevalekî nû ye. Birîndar bûye, lê belê dikare di nava gerîla de jî kar bike. Wê ji vir û şûnde jî bi baldar be. Xalên ku pêwîst e careke din nekeve nava qezayan de wê dîqet bike. Li vir partî, jiyana partî ya hevaltiyê naskir. Welat jî nas dike. Wê bi parastin û bi baldarî tevlî şer bibe. Ne tenê xwe, wê di heman demê de hevalên xwe jî biparêze. Tiştên ku tu fêrbûye wê bimeşîne. Li ser vî hîmî em ji vir û şûnde di jiyana Te de. serkeftinê dixwazim.
- Navê min P. di sala 1984’an de min partî naskir. Di sala 1986’an de ez tevlî nava xebatê bûm. Di sala 1987’an de ez li akademiyê bûm. Ji wir û şûnde ez derbasî xebatên li Cizîrê bûm. Nêzî salekê min li wê derê xebat da meşandin. Di sala 1989’an de ez derbasî welat bûm. Li qadên welat ez li herêma Botanê mame. Min di asta mange û ya deste komê (taxim) de wezîfeya rêveberiyê girt. Herî dawiyê jî di rêveberiya herêma çaran de min cihê xwe girt. Di 16’ê Cotmeha sala 1991’an de ez di encama kemînekî de birîndar bûm. Pişt re derbasî vê qadê bûm. Bi qasî salekê tedawiya min dirêj kir. Ji ber ku lingê min şkestî bû. Piştî wê li eyaleta Cizîr û Qamişlo yê ez di asta berpirsyariyê de hatim biwezîfe kirin. Niha lingê min baş e.
Ev bi qasî meheke em li vê derê dersê dibînin. Ez dikarim bêjim di vê perwerdeyê de bi giranî min kesayeta xwe naskir û min şêwazê xebata xwe ya di hundirê welat de daye meşandin, naskir. Ez di wê baweriyê de me ku tiştên min ji vê perwerdeyê girtiye ezê bikaribim di cihên pêdandî (sabit) de xebatê bidim meşandin. Ji bo meşa bi partiyê re heya dawiyê ezê xwe amade dibînim. Ez wê hêzê jî di xwe de dibînim ku kesayeta partiyê qezenc bikim. Li ser vî hîmî, ez soz didim Serokatiya partiyê, partiyê, şehîdan, hevalên li girtîgehan û yên li serê çiyan û hemû hevalên amade, ku heyanî dilopa xwîna xwe ya dawiyê li ser xeta şoreşê bimeşim.
---.: Belê, hevalê P. hevalekî kevn e. Bi tevlîbûna xwe ya yekemîn re jî derbasbûna xwe ya ji welat re jî daye çêkirin. Di saleke bi vî rengî girîng de birîndar bûye. Hate vir, di demeke dirêj de tedawiya xwe dît, niha xwe dîsa amade dibîne. Di nava artêşa gel de bi bergirî (tedbîrlî), mirov dikare şer bilind bike. Ez tim dibêjim ku yekî artêşa gel çêbike, nîvê şer çareser dike. Eger mirov li ser însanê Kurd û hevalên nû bisekinî, pêwîste tu her roj şer bikî. Li vir min ev kar kir, şer li ser vê çêbû. Tu dixwaze dîsa jî xwe ji artêşa gel dûrnexê, ji gerîla dûrnexê. Ger ku xwesteka xwe ev e, dîsa dikare di welat de cihê xwe bigire. Dikare xebateke baş bide meşandin.
Wê dîqet bike. Jiyana heta niha girtiye ji vê şûnde wê bêhtir bimeşîne. Jiyana partiyê bi gelek insanê Kurd bide naskirin. Dîqet bûn, hasasiyet, ji bo şer çi ji mirov tê xwestin, mirov wê bide naskirin, ev ne karekî biçûk e. Ji şer girîngtir e. Em ji vê şûnde di jiyana heval de ji berê bêhtir, heta hîn bi tecrubetir di nava şer de, di xizmeta artêşa gel de serkeftinê dixwazin.
- Navê min M. naskirina min ya partiyê ji 1988’an de ye. Min faliyet ne meşandine. Di ‘92’an de ez derbasî Heftanînê bûm. Min perwerde li wê derê dît. Ez mange qomutanî bûm, piştre derbasî Cûdî bûm. Ji Cûdî ez qûrya bûm, çûm Bestan, Heftanînê ez birîndar bûm, cûm Hewlerê. Li wêderê min tedawiya xwe kir. Niha jî ez hazirim. Me sozek dabû serokatiya partiyê, şehîdên xwe, gelê xwe, hevalên xwe yên serê çiya. Dîsa jî em li ser vê soza xwe ne, heta dilopa xwîna xwe ya dawiyê.
---.: Belê, heval M. jî çûye welat, berpisyartî jî girtiye. Lê belê di demeke kin de ji lingekî de seqet bûye. Ev ne ku her tişt ji destê mirov çû û mirov nikarê tiştekî bike. Weke min ji bo heval got, tu jî dikarê gelek tiştan bike. Dibe ku tu di nava artêşa gel gerîla de nikarê bike, lê belê di nava gel de baş dikarê karê xwe bike. Tê di nava gel de bixebitî. Ez bawerim ku te jî jiyana partiyê naskir. Çi ji dest te hat û wekî din jî te nêrî li ku derê tu dikarê karê partiyê bike, tê bikî. Ya girîng mirov nûnertiya karê partiyê bikê. Li vir ez jî wekî însanekî seqetim, di çend malan de ez karê xwe dikim, lê belê mezin dixebitim. Însanekî bi siyaseta partiyê re be, bi jiyana partiyê re be, di nava malekê de jî dikare xizmeteke mezin bike. Dikarê hevala, şervana û gel perwerde bike, tu dikarê derbasî welat jî bibe. Ango pir tişt ji destê mirov tên, mirov hêviya xwe qut neke. Lê belê bi jiyana partiyê re be. Ev tiştê we kiriye, rewşa hûn ketinê de ji bo gaveke mezine, ne ji bo kesayeta mirove, hemû ji bo welat û ji bo gel e. Ez bawerim tê ji vê şûnde dîsa baş xwe îdare bike, tê fêdê bide, xwe kûr û fireh bike. Di aliyê siyasî, bîrdozî de jî xwe xurt bike û hîn bêhtir bi heval û gelê xwe re be. Tiştên tu nikaribê bike, bi alîkariya hevalên xwe bike. Di jiyana xwede ji vê şûnde jî em bawerin tê gavên baş biavêje û em dixwazin ji vê şûn de, di jiyana we de jî ji bo partiyê, ji bo gel tiştên baş bikin. ticaran nebêjin, “Ez teng bûm, ez ketim.” Heta serkeftina mezin mirov xwe bide partiyê û gel. Divê jiyanê de em ji te re jî serkeftinê dixwazin.
Navê min M. Di
‘90’î de min rêxistin naskir. Bi zêdehî min di fealiyata de xebat kir. Di ‘92’an de derbasî welat bûm. Li Heftanînê min perwerde dît. Ez di dawiyê de fermandarê taximê bûm. piştre ez derbasî hundur bûm û bûm mange qomutanî. Ez çûm Beytuşebab, destpêka ‘93’yan piştre ez nexweş bûm hatim vir. Li vir min perwerde dît. Ez niha di milê tendurûstî de başim û soza xwe didim partiyê, Serokatiya Partiyê, şehîdên serxwebûn û azadiyê, havalên amade, heta dawiyê ez li ser vê sozê bimeşim.
---.: Hevalê M. jî gihiştiye welêt, hatiye û niha jî xwe hazir kiriye ku dîsa herê. Bi biryare û ez bawerim ji welêt jî hezdike. Bê xebat ne mumkine xwe bihêle. Li vir dîsa jiyana partiyê girt. Encamên niha em gihiştinê li gorî ‘91’ê, ‘92’an mezin e. Careke din li vir xwe çêkir. Bi nêrîneke fireh, bi zanebûneke wiha rast ji vê şûnde gava bavêjê, xwe tevlî şer bike. Dikarê berpisyartiyên baş bigire. Ji berê bêhtir dikare gava di aliyê serkeftinê de biavêje. Em jî ji vir û şûn de vî hevalî di milê parastinê de dîqet bikin. Xwe ji şer jî zû bi zû dûr nexe. Ne ji bo xwe, ji bo hemû hevalên xwe mirov bibe mamoste. Ji van hevalên dîtir jî ev tê xwestin. Eger însan tenê yek deqê xwe ihmal bike û ji şer dûr bikevê, dibe sedemê ku mirov pir tiştan wendabike. Ji bo vê jî perwerda hevalan û ya şervanan mirov xurt bike. Hûnê hasasiyeteke mezin, tedbîrekî mezin di jiyana xwe de bimeşînin. Ev taybetmendî ji we têne xwestin. Çima? Hûn baş dibînin ku ji sedemên pir basît em dikevin û bi salan jî mirov nikare careke din derfetên berê bigire. Mirov dikare ji bo hevalên xwe van tiştan ji vê şûnde bike. Tu dikarê karê mezin ji vê şûnde bikî. Berpisyartiyê bigire. Li ser vê axaftina me di destpêkê de kiriye, çûyîna welat destpêkeke mezin e. Ji vê şûnde di jiyana we de em wiha karkirinê dixwazin. Di vî karî de jî em serkeftinê dixwazin.
- Ayrıntılar
.
Ev şerekî jiyanî yê wisa ye ku; kesên pênaseya wê rast nekin, li gorî pêdiviyên wê xwe amade nekin, tenê ne ji bo neteweyekê, bi giştî ne ji bo partî û artêşê jî, ji bo kesayetê bixwe jî jiyankirin bê derfet dibe, ji bilî vê ti hilbijardeyek din nîn e. Divê ez yekser bêjim ku; kesên dixwazin ji rêzê destpê bikin, kesên ku dixwazin bibin bersiva pirsgirêkên herî hêsan, heya yên dixwazin ji her aliyan ve wate bidin tevahî pirsgirêkên şer, ger wate nedin rastiya vî şerê, bi rastî jî encamên pêwîst dernaxin, qet dest bi jiyanê nekin wê baştir bibe. Dîsa ev şer şerekî wisa ye ku di nav de bi qasê bersivbûna dîrokek xilasbûyî, destpêkirina hêviyek di derbarê pêşerojek pir zor jî heye.
Di vir de pêwîst e kes xwe nexapîne. Bila kes bi tirhêwên mîna, “vaye me jiyan dikir, em mirovbûn û me dikarî em pir weke mirovan jî bijîn” xwe nexapîne. Ger kêmek rêza we li hember rastiya we hebe, dîsa yekser divê ez destnîşan bikim ku dikarim hewildanên xwe jî ji vê re weke mînaka herî baş raber bikim. Ger bi qasê serê derziyê jî rêya jiyanek din heba, me bikarêya bi rêbazekê din ê tekoşînê serkeftîbin, ne wiha jiyankirina van salan, hilgirtina nefesê jî, hilgirtina henaseya yek rojê jî gengaz ne dibû. Niha cîhan tev de dipirse; çima û çawa? Ev şer çima bi vî awayî hat heya vir? Û pêşketinek ji mûcize yê weke mûcîzeyekê nîşanda. Hîna jî gelek ji we ji têgehiştina vî dûr in, misoger hin babatên vê şerê hene. Bêguman sedemê vî yê herî bingehîn, dîroka ji zûve qedyayî an jî bê dîrokiya gelekê ye. Pêşeroj an jî bê pêşeroj mayina wê ye. Di derbarê rojane de jiyana herî bi biryar bixwe ye. Mîna ku pir caran dibêjin bila ti kes me weke mirovek maceraperest, bêyî bifikire gavan diavêje, an jî weke şansê wî pir baş diçe, ne nirxîne.
Ger di vê cîhanê de, heta di dîroka mirovahiyê de bi qasê zorêya pêngavekî, ger hûn bêjin têgehiştina divêtiya wî, bûyerek heye ku di rêza yekem de an jî herî giring bê nîşandan? Ez dikarim jêre bêjim ew “Pêngava 15 ê Tebaxê” ye. Ez xeyalên we, nîyetên we, zanebûna we, asta azadiya we nizanim, lê ez bi girêdayî xwe dibêjim. Ev yek ji bo min deynek e jî. Ger birastî jî hûn naxwazin dev ji wesfên mirovahiyê berdin, her wekî ez gelek caran rexne dikim; ger hûn naxwazin di sînorê qirdikiyê de xwe bidin jiyankirin, divîyabû ku we pêngavek biavêta. Ez vê yekê ji bo bibe gotin nabêjim. Ez gelekî li ser jiyanê hizirîm û ponijîm, bi qasê xwendina xwe, min xwest bi taybetmendiyên xwe yê xwezayî riyekî bibînim. Bêguman niha wekî ku ez dixwazim ne şer pêşdikeve, ne jî partî pêşdikeve. Lê belê bi roxmê vê hûn niha baştir dizanin ku pêşketinekî herî bi sînor jî ez ji hemû aliyan ve dinirxînim û bi vî awayî di pêşxistina vî pêngavî de bê eman dibim şopanderê wî.
Di nava vî şerê de yek jê kesayeta fermandar a ku em di ecibînin Egîd e, cihê wî wexta mirov qala vê şerê dike divê misoger were bi bîranîn. Lê ez cardin diyar dikim ku hûn gelek ji nûneriya egîdiya wî dûr in. Ya rastî bi hewldanek mezin em dixwazin we bînin ser vî halî, we bînin veguhertinê, lê mîna ku hûn dibînin, dest ji astengiyên dijmin berdin, astengiyên we bixwe di astek pir bilind de ye.
Divê ez yekser bêjim ku birastî jî we dev ji xwe berdaye û hûn pir kirêt mane. Ez qet ji vê yekê hes nakim. Erê! Ger mirov xwe bixe vê rewşê, hezkirin û rêzgirtin bê îmkan dibe. Ew ji bo kesên din hacetek pir hêsan e û jixwe tevahî gel di rewşekî pir xerap de maye. Niha êdî ya li hemberî me ev e, dibêje “tu çi dibêjî bêje, çi qas hewl didî bide, em ê dîsa ya xwe bikin”. Tu nikarî biguherî û veguherî. Niha ez pir baş dibînim, dibe ku di polîtîkaya dijmin de di radeyek diyar de guhertin çêbibe, lê belê guhertina kesayetên rikdar ê di nava we de ji min re hindek din jî zor tê. Lê belê di vir de rikdariyek jî nîn e, em bi xelasbûneke pir balkêş re rûbirû ne. Dibêje; “ger ez bijîm, ez ê berbat bijîm.” Şerm e. Tu demek ji ya din zûtir biçî, ti wateyekî vê nîn e, pir kirêt e, fedî bike. Dibêje “na.” Êdî ev çawa avabûye, çawa bûye rewiştek (karakter), birastî jî weke min diyarkir ji çareserkirina pirsiyareke herî zor ê fîzîkê jî zortir e. Hûn çawa diwêrin wiha bijîn? Wexta ev qas bi xeletî nêzîk dibin ma ji we re dibêjin hûn dikarin bijîn? Ma ferîşteyên sirûşê (îlham perisi) hene ango hêzên cîgir di dewrê de ne. Na! Bala xwe bidin, ango ger bi rêbazên pir taybet em we negrin, divê hûn fêm bikin ku ji bo seatekî, ji bo rojekî nikarin xwe ragirin ku bibin xwedî jiyan.
Niha ger pêwîst be ez dikarim ji bo gel bibim pir, dikarim xwe ragirim jî, lê belê ger hûn di wê rewşê de bin ku nekarin di pirê re jî derbasbibin, wê wextê divê mirov çi bike? Girîn ne rêbazek e. Xwe bi hêsanî dayina kuştin jî ne riyek e. Xwe hêsan kirin, ji bo van karên hêsan ê hûn pir jê hezdikin nîqaşên beredayî kirin, roja xwe vala derbaskirin, pir ji rêzê derbaskirin, evana ne rê ne. Ez ji ber van nêzikatiyan fedî dikim û ezap dikêşim. Wê kengî bibin xwedî bask, kengî bifirin, wê kengî bibin raveya jiyanek dewlemend û rewnaq, lê belê wexta ez li rastiyên holê dinêrim her wekî dixwazin vê yekê îspat bikin. Dijmin çi qas xwestibe em ew qas in. Ji vê dijminê re dibêjin di dîroka mirovahiyê de yê herî barbar, ê herî faşîst, ji vê jî xeraptir, di rewşekê de be, hûn dibêjin em li gor wî ne.
Vaye bi qehremanî bi Pêngava 15 ê Tebaxê re sêzdeh salin şer kir, em bi başî dikevin sala 14. Hûnê bêjin çi pêwendiya vê yekê bi van gotinan re heye. Pêwendiya wê heye, ji ber ku ez berdevkê yekem ê vî şerê me. Berdevk mecbûr e ku gotina xwe pir bi balkêşî û rastî bêje. Berovajî wê bibe demogokek. Ji bo gelekî giringiya vî şerê li holê ye, ji lewra ger nirxandêrek kêm bibe wê ev yek bibe felaketa wî. Jixwe ev mecbûriyet dike ku di xalên ez jî tesewur nekim de gotinê bikim û kar bi min dide kirin. Ez napeyivim, min nadin peyivandin, min didin karkirin. Têkarêya min tenê hindek hişyarbûn û hindek jî dest ji wîcdanê bernedan e. Ev yek e ku van tevan bi min dide kirin. ji aliyek cûda ve Pêngava 15 ê Tebaxê pêngava înadekî ye, baweriyekî ye. Bila tu kes nebêje ku “min ev qas hewldan kir, ez jî di nava vî karî de bûm. Rast e ez van qet înkar jî nakim. Li dîroka şerê xwe binêrin, dîroka şehadetan binêrin, dîroka gel û ya îsyanan binêrin, hûn ê li wir tiştekî bibînin; înyat pir zûve şkestiye, pir ji zûve dest ji teorêya şer berdan, pêdiviyên herî kêm ên şer jî dûrketin heye. Ez yeqîn dikim wexta hûn bi wîcdan û bi şiyarî, bi awayek zanebûn dîroka şer binirxînin, hûn ê van xalan tespît bikin. Bi tevê ku me keda tu kesî/ê bi qasê mîlîmekê jî înkar nekir, di dîrokê de cara yekem me wateya şehadetên herî mezin da, pêwîstiyên wî me bi cîh anî. Ji bo hûn jî jiyan bikin, dibe ku hezar qatê ku hûn difikirin zêdetir me derfetên jiyanî ji we re pêşkeşkir.
Ez pir xemgînim ku nikarim vê yekê ji we re rave bikim, ji ber ku ev şer, şerê fikirandina mezin û şerê dilê mezin e. Ji we re pir jixweber tê, hûn dibêjin qey pir rehet tê şerkirin, lê di rastiyê de ne wisa ye û ez ti caran nabêjim ku ev yek wiha ye, ez ê berovajiyê wî bêjim. Mîna ku hûn difikirin û dibihîsin nîn e, teqez divê em dilsoz bin.
Ger mumkin be wîcdanên xwe cardin di muhasebê re derbas bikin, dilekî we hebe bi rastiyan re girêbidin. Wê li wir derkeve holê ku rastî cûda ne. Hûn netirsin wê pir baş be, xwe hindekî ji rastiyan re baldarî vekin wê baştir be û teqez hûn ê tiştên cûda fêr bibin. Hindekî mîna ku ez dibînim hûn jî bibînin wê baş be. Hişê min ranake, çiye ev qasî zorî dîtin, ev qasî bêhalî, ev qas wendahî? Gelek destkeftiyên dîrokî hene û hûn tine dihesibînin û bi hêsanî dest jê berdidin. Hêrsa min dualî ye. Çima ev qas hêsan wendadikin, dikare bi rehetî qezenc bike lê çima ev qasî hêsanî wendadike? Zilamê ku ji bo şorbeyekê, nizanim ji bo cixareyekê çil qulozan diavêje, derfetên jiyanekî mîna buhûştê çima naxwaze fêm bike, çima? Destê xwe dirêj bike wê bigire, lê naxwaze bigire. Vaye li vir nezanekî jiyanê, bermahiyekî tinebûyî heye. Min rêzdariya herî mezin da rastiyê bixwe. Lê belê yên xwedî li wî derdikevin pir kêm in.
Ji bo karê we hêsan bikim min gelek tişt kirin. Ez bawerim ku min kir û min pir jî biser xist. Binêrin ez dubare dibêjim; li welatê me ji sedî heştê yê gelê me bê kar e, kesên xwedî kar jî nikarin nanê xwe rizgar bikin, yên bêkar tenê ji bo bikarin bi nanê rojane debara xwe bikin, çar destan xwe li jiyanê dipêçin, direvin ber bi jiyanê, mirin her tim heye. Hestiyê wan derbasê nava hev bûye, çavê wan derketiye, bêhn ji devê wan tê, lê dîsa jî bi çar destan xwe li jiyanê pêçane. Hûnê heyret bikin. Li kolanên Amedê binêrin, ji bo nanekî pîr û kal, jin û ciwan, zilam çawa qiyametê radikin. Tu kes ji we nikare vê yekê înkar bike. Piraniya gel li dûv doran de ye. Baş e ez ji we dipirsim, ma qey ti pirsgirêka we ya birçîbûnê heye? Ez qet nan nakim pirsgirêk, lê ya rastî ev yek pir giring e. Ma birçîbûnek we yê îdeolojîk heye, birçîbûnekî polîtîk heye? Heta ji bo serkeftinan jî ma birçîbûnek we heye? Ji bo em van tevan têr bikin me hewildanek awarte xerçkir. Bi roxmê ku we ev tevde bi pişta destê xwe dehf da jî ma me dîsa piraniya wan bexşê we nekir? Lê belê bi roxmê vî jî ma ev bertek ji çire ye? Çima ev qas bê hişyarî û ev nêzikatiyên ji afirîneriyê dûr derdikevin?
Me ev qas xwe daye we. Ger jiyana we hebe ew jî tiştek din e, ew jî her tiştê wî me daye we. Eşkere bêjim peydakirina gidayekê jî bi ked dibe. Ger rêvebiriyek û serokatiyek taybet nebe tu kes pariyek nan nade tu kesê din, ji ber ku gelê me pir xizan e û cîhan jî dijminê wî ye. Ma wê kî bide we? Çima em rastîxwaz nebin? Hûn dizanin ku malbatên we jî rast û durust tiştekî nadin. Evana rastiyên balkêş in û mirov nikare ji van bireve. Bi reva ji rastiyan mirov nikare bigehe ti deverê.
Naxwe, pêwendiya “Şerê 15 ê Tebaxê” bi vîn, bawerî, zanebûn û hewldanek wiha yê pir giring re heye. Him jî ew qas bi pisporî hatiye meşandin ku ti mirovek nikare wiha pîlan bike û birêxistin bike. Ez tika dikim, ger ji vê şûnde hûn ê sala 14. bikin malê xwe, êdî tiştekî ji van gotinên min fêm bikin. Hindek jî ji ber we soz daye ez naxwazim we bişkînim. Jixwe rewşek min ê wisa nîn e ku ez tu kesî jî biqewitînim, lê ez vê şervantiya we jî pesend nakim. Min ev yek gelek caran bilêv kir, ne li gor soza we û asta biryardarêya we ye. Her ku diçe hûn xwe bixwe vala derdixin.
Bifikirin, birastî jî li hember tevahî cîhanê min berpirsiyarêya vî şerî girt ser xwe. Ne wer bi zanebûnek kêm an jî wêrekiyek kêm. Şev û roj serê cîhanê li ser min bû, henase bi henase min zexta wan di pêsîra xwe de hîskir û di cîhanê de nûnerî kir. Yekî bi aqil nekir, yekî bi berpirsiyar nekir. Ez naxwazim yek û yek vekim ka min berpirsiyariyên li hember we jî çawa bi cîh anî. Lê belê min tev jî bi zanebûn û berpirsiyariyek pir bilind bi cîh anî û ez serkeftîme jî. Lê hûn li xwe binêrin, di mijara karekî herî hêsan de jî bi qasî pêwîst be hûn xwedî lê dernakevin, li hember sozê xwe berpirsiyar nabînin û wê hêzê nîşan nadin. Vaye xeta şer di vir de ye. Derfetên wî çi qas bi hêz dibin bila bibin nikare pêş bikeve. Divê em qet xwe nexapînin.
Çima ez van sihem tînim ziman? Rastiyek din ê 15 ê Tebaxê ya divê em bînin ber çav jî rastiya “şehîdan” e. Ez nabêjim di vî şerê de wendahî nabin, lê belê bi ti awayî ez tevahî salên şerê 15 ê Tebaxê de gelek şehadetên ku hatine jiyankirin nikarim hezim bikim. Li gor min divê şehadet wiha nebin. Şehadetên ji ber gavên ne di cîh de tên jiyankirin me pir xemgîn dike. Sedemê wî dikare hindek din jî bê berferehkirin. Ji ber ku tekane nirxê vî gelê şervanên wê ne ku di xeta şehadetê de dimeşin. Ger em wendabikin ev dibe xerabiya herî mezin. Hûn wan dikin. Ger hûn hindek bala xwe bidin xwe û yê kêlekê xwe, ne ev şehadet wiha dibûn ne jî dijmin ev qas bi hêvî dibû. Naxwe we dikarî hûn cûde bimînin. Di bin de rastiyek din heye, tûj e lê helbet ez hewl didim bibînim. Kesayetên bi zorê xwe dabeşê deh hezaran, sed hezaran dikin û pêşkêş dikin ancax ev qas dibin. Ji we yê herî xwedî niyetê baş ev e. Canek we heye, hûn dikarin wî jî ev qas erzan û rehet bidin. Helbet hûn ê bêjin “ma tu ji vî zêdetir çi ji me dixwazî?” rast e, tiştek din naxwazim. Piştî ku we canê xwe jî da, ma ez dikarim êdî çi bixwazim? Lê belê ev yek têrê nake û tiştekî jî xilas nake. Ya rastî ne diyar e ka ev can çi qas canê we ye. Ev can canek din e. Herhal canê hindekî din e. Ji ber ku ger hûn xwediyê vî canî bûbana we ev wiha nedibir.
Ev yek pir vekiriye, vaye ez ji vê re heyf dikim û hûn ê bêjin “dijmin em xistine vî halî, çima tu ev qas bi israr li ser disekînî”. Lê belê dehayek jiyana me jî heye. Me di pîvanên giştî yê mirovan de hindek din jî xwe naskir, mîna mirovan em dixwazin bi we bifikirin. Ji vî re jî firsend bidin. Niha sepandinên we firsend jî nade. Mîna mirovan dixwazim bifikirim û ger mumkun be jiyan bikim. Ji ber vê yekî min tevahî hewildanên xwe yê jiyanê, tevahî liv û tevger û çûn hatinên xwe ji wî re û vî re bi dirêjkirina rê û pirekî pêkanî. Bi awayek din mirov nikarin bibin xwediyê îdîayan.
Ma ez dibêjim “bila îdîaya we piçûk be, qerarê we lewaz be”. Na! Berovajî ji bo mezinbûna vê yekê ez di nava hewldanek pir mezin de me. Helbet şerê vî jî tê meşandin. Pir cûda jî be ez ê teqez vî wateyî bidim “rastiya şehîdan” û ger encamek jî derbikeve wê ev şehadet bandora lewaziyên we, çewtiyên we, bê caniya we bihûrîne. Ji bo hêsan nemrin, li gorî wateya mezin a şehadetê mirin, her wekî heya bibin şervanên bê mirinê, ev yek wê bidome. Em ê jiyana erzan bi erdê re bikin yek û her wiha em ê êdî şehadetên erzan jî qebûl nekin. Em hatin ser vî xalî. Çawa ku Heqî, Egît, Mazlum şehîdên mezin in, ger em jî weke pêdiviyek tekuz ê maneyê heya dawîn li hember jiyanê rêzdar nebin, heya dawîn bi hebûna xwe wate nedin rêxistinê, xeta şer û rastiya serkeftinê, wê wextê şehadetên me jî di rêya şehîdên mezin de nabe şehadetek. Divê ez vî eşkere bêjim. Ji bo jiyanê jî heman awayî min bixwe jî jiyankir.
Helwestê min ê li hember jiyanê di serî de înkarekî mezin e, jiyana ku disepînin gelê me ez înkar dikim. Gelek tiştên ku hûn jê re dibêjin jiyan em înkar dikin. Di serî de ji xwe re pêk tînim. Ger jiyan bibe em ê vê yekî heya dawîn bi azadî nîqaş bikin, bikin biryar, ji erêkirina gel re derbas bikin, ji erêkirina dîrokê re derbas bikin, ji erêkirina mirovahiyê re derbas bikin dûvre qebûl bikin. Berovajî em ê hesap nekin ku em dijîn û em ê nexapin. Pêngava 15 ê Tebaxê di vî wateyî de jiyanê pênase dike. Heya negehin vî pênaseyî jiyan nabe. Çawa ku em mirinê qebûl nakin, êdî bi pîvanên girovel em ê jiyanê jî qebûl nekin.
Bifikirin, asta azadiya jinê ya ku em dixwazin pêş bixin, ji asta civakên herî pêşketî jî bilindtir e û azadiyek bi îdîa ye. Ev tenê tiştekî îspat dike, em çi qasî bi mirov ve girêdayîne, girêdayî mirovê azad in. Qet gotinên netewpariziyek teng ji devê min derneket. Ez gotinên weke netewek wiha mezin, wiha berjewendiyên millî, nakim. Erê ji bo gelan xakên dayik giring in. Ji ber ku jiyan li ser wê pêktê. Rêzgirtina gelan a li hemberî xaka dayik heya dawîn pêwîst e. Rastiya netewî taybetmendiyek civakî yê dest jê nayê berdan e. Lê belê em ne şovenîstekî welêne ku bibêjin “em bi bostek axê, nizanim bi ti tiştî neguherin”. Ne jî li ser berjewendiyên millî gotinên wiha nakim. Vaye mirovheziya me, nirxên me yên mezin ên enternasyonalîst.
Me welatparêziya welatekê kir ku kesê nediwêrî navê wê bêje. Me rastiya gelekî derxiste holê ku kesî nedixwest nasnameya wî hilde devê xwe jî. Me rastiya taybetmendiyên netewî destnîşankir ku her kes adeta jê şerm dikir û jê direviya. Rastiya şerê taybet ê Tirk di dîrokê de xwedî rêbazek pir barbar e, ji serî heya binî xwe weke gelê bi artêşê pênase dike. Ez bawer dikim ku wê ev rastiya şerê taybet ê Tirkan jî rojekê îtîraf bike. Wê bêje “mirovahî ev e. Em pir xeletbûn, me pir xerab şerkir û xerab wendakir”. Ne ji ber kêm şer kirine, ji ber rast şer nekirin bû, ji bo wê nekaribûn li gel mirovahiyê şer bikin wê bên vî rewşî û me ew anîne vî rewşî.
Ger hêza we hebe, di serî de her tişt dibe û diqewime ji hemû aliyan ve fêm bikin. Şerm nîn e, ya şerm israra ne fêmkirinê de ye. Ya şerm israra di hêsaniyê, qediyanê, ezeziyê û hemû awayê seranseriyê de ye. Ev pir şerm e û di vî şerî de jî cihê vî nabe. Naha ez êdî naxwazim di dîroka rizgariya netewa Kurdistan de cîh û giringiya 15 ê Tebaxê binirxînim. Êdî her kes dikare vî nirxandinê bike.
Êdî hûn dibînin ka vejînek çawa ye, pêngavekî çawa yê rizgariyê ye, ji hezaran salan vir ve dîroka gelekê ku serjêr diçû çawa berbi bilindbûnê ve hate guhetin, ya herî giring jî rêbazek çawa yê bê mirin û yê bin nakeve ye. Hûn dikarin bi rehetî van tevan binirxînin. Pêwendiya vî şerê ya bi siyasetê re, çarçoveya wî ya navnetewî ya dîplomatîk çî ye? Divê bi giringî hûn li ser rawestin. Divê ez eşkere bêjim ku ger tenê rojekî jî min hevsengiyên siyasî yên navnetewî û pêwîstyên dîplomasiyê piştçav bikirana, ne ev qas sal we nedikarî hûn rojekî jî şer bikin. Di vir de nebesiyek we yê pir mezin ê zanebûnê heye. Ji ber ku me hevsengiya navnetewî û pêdiviyên dîplomatîk henase bi henase şopand, lewra ev gav hate avêtin. Ya duyem jî pêwendiya vî şerê bi rastiya Kurdistanê re heye. Kes bila nebêje “vaye çêbû û şans li rûyê wî Keniya û alîkarîkir”. Li gel nirxandina derfetekî bi qasî ya serî derziyê, bi dehan salan me amadekariyên wî kirin. Li şûnê herî zêde pêwîst me pêngav avêt û wiha nêzîkbûn. Ango di vir de hostatiya taktîkî heye.
Di nava vî şerî de pêngavên bi navê pêşengiya PKK ê hatine avêtin hene. Peyv û peyv avakirina îdeolojiya PKK ê, bi hewildana salan afirandina PKK ê tê çi wateyê. Em bihêlin 15 ê Tebaxê, hîn li berêya wî de avêtina pêngavek herî ji rêzê dibû malê çi. Me ji Enqerê gavek avêt. Ji wî cihî ku ji her aliyê ve hatiye dorpêçkirin, dilê mirovan qet nikare jê derbikeve em derketin, di tariya bê hêvîtî û axên qelîşî yên Kurdistanê de, di rastiya wî ya tu çi biçînî wê di cîh de zuhabe de şînkirina PKK ê û derxistina hin mirovên xwedî vîn gelek salên me birin.
Tu kes hesabê vî napirse. Ew fedaî pir tên. Lê tu ji min bipirse ka ji bo afirandina dilê mirovekî jî me çi çawakir. Niha van fêm nekin hûn nikarin Pêngava 15 ê Tebaxê fêm bikin. Dersa herî giring a divê mirov ji 15 ê Tebaxê derbixe nirxandina pêwendiya wî ya bi pêşengiya wî re û di xeta şer de meşandina pêşengiya wî ye. Bêyî vî hûn nikarin vî şerî bimeşînin. Ya ku heya niha we meşandiye beşekî mezin hêvî dide dijmin, bi vî awayî hûn nikarin xelas bikin ku nebin xwedî pratîkekî kuontrayî. Ji ber vî yekî ez pêşengiya Partiyê weke şertekî ku nebe nabe, weke şertê yekem dinirxînim. Divê heya dawîn jî wiha bibe. kî wer zendike ku ew ê bikare ji derveyî vî yekê şer bike ew xafîl e, nizane çi dike û îflah nabe. Nîyet çi dibe bila bibe kesê pêşengiyê pişt çav dike rastiya wî ev e.
Rêbazek rast a fermandariya vî şerî Pêngava 15 ê Tebaxê heye. Hûn ê wî rêbazî bigirin. Wiha bi çavreşî xwe sepandinê hûn nikarin min bixapînin. Bifikirin, hûn ji qadên şer tên. Hîna jî hûn hewl didin hest û ramanên min ê sazûmana min a şer de fêm bikin. Ku hûn nikarin vî yekî jî bikin, ev jî nebesiya we dide nîşandn. Ev yek dide nîşandan ku hûn dûrî xetê ne û dûrî raveya serokatiya taktkî ne. Birastî jî ger hûn dixwazin bêjin “di serokatiya taktîkî de ez heme” tenê nebêjin siyaseta wiha ya rizgariya netewî û xeta wiha ya şer, vî ji xwe re bes nebînin. Ev yek jî pêwîst e. Zêdetir jî ger hûn dixwazin bighîjin helwesta pratîkî û îfedeya wî ya tetkîkî ya ku ji aliyê Serokatiyê ve tê meşandin, divê hûn rêbazê wî û afirînerêya wî esas bigirin, ji vî bêhtir ti çareyek din nîn e. Rê û rêbazek din, sepandina rêbazek din ê kesayetê binketinek bi xemgîn e. Ji lewra başiya ku hûn li xwe bikin ew e ku di îfadeya stratejîk û ya serokatiyê de cihê saxlem, yê afirîner û yê bin nakeve bigirin. Yên vî yekî negirin bila gevekî jî neavêjin nava şer. Eşkere dibêjim ger we ev yek pêkanî erk û berpirsiyariyê bixwazin.
Em vala nabêjin şerê azadiyê û vala me gotina van çiyan ji devê xwe dernexist. Me tevahî statuyên dagirkeriyê yên bê fedî, tevahî zîncîrên kevneperestiyê parçe parçekir û ev yek di dilê xwe de bihîst. Me girê û girê azadî raçand û hûn rakêşane nava vî şerî de. Ez wer nabêjim ku min di nêvengek çors de çek da we, xwarin û vexwarinê didin we û didin şerkirin. Ez bi yek rastiyê we didim şerkirin. Ji ber ku azadî tişta herî bi nirxe, me ev yek di rastiya xwe de bi hewildanên xwe yên xweser îspatkir, ji lewra em vê gelê ku bûye mîna kevir, van dil û mejiyan ber bi şerê azadiyê ve dehf didin.
Dersa herî giring a divê em jê derbixin jî ew e ku “azadî pir bi nirx e, jiyana azad pir pîroz e, ji bo wî pêwîst be em ê şerê herî zor jî bidin.” Vaye me ev yek îspatkir. Naxwe fermandarek bi nirx ê bixwaze şer bimeşîne û biserkeve divê di kesayeta xwe de vî yekî biteyisîne û bêje; “ez tîmsala azadiyê me, ez fedaiyê azadiyê me, ez bengiyê azadiyê me û her tiştê xwe ji bo wî didim”. Gava ev got ew dibe fermandar, ew dibe serokê gel, ew ê bikare bimeşîne û serkeftîbe. Eşkere bêjim, êdî ji vir şûn de mirin jî kar nake. Ti wendahiyek nikare pêşiya pêşketina bi serkeftî ya vî şerî bigire. Me bi girtina tedbîrên xwe salên pêşiya xwe jî wiha rizgar kirine.
Ji ber vê sedemê ez pir rehetim. Ji ber ez baş dizanim ku min sal rizgar kirine, mirin û nemirina min jî ne tiştek e. Ji ber baş dizanim ku êdî dîrok dîrok e, mirov nikare bûyeran vegerîne dewsa wî, azadî jî azadiye û kes nikare bi hêsanî wî ji dest bistîne. Ev gel an jî mirovekî me yê ji rêzê jî ger bi çalaktiyek hêsan xwedî lê derbikeve wê ev şer bimeşe û biserkeve. Ji ber vî yekî ez dibêjm “ev şerê ku hûn disepînin valaye. Ya rastî jî ger hûn naxwazin zêdetir wendabikin werin em vê pirsgirikê bi rêyên şareza û siyasî çareser bikin û mafê her kesî bidin”. Ya din jî di şer de aliyekî me yê serdest heye. Ne ji ber ku me pir şer kiriye, em dibêjin ji ber pir pêwîst bû me şerkir.
Em ne alîgirê şerekî ku ji siyasetê qut û wehşiyetê ne. Ji ber bi teqezî ji bo jiyanê pêwîst dikir min ev şer qebûlkir û berpirsiyariya wî heya vir anî. Şer ji bo mirovahiyê bû, ji bo azadiyê bû û ji bo bi teqezî jiyanê bû û min karî heya vir bînim. Tiştekî din ne dikariya rebenek mîna min bide şerkirin û ne jî dikariya heya vir bîne.
Wekî din hûn rewşa gelê me dibînin, ev qas tamah hatiye hiştin, xizan maye. Me çawa bi pisporî ew kêşa nava vî şerî de, helbet ji vir şûn de jî ew ê serbikeve, ti çareyek din nîn e. Bi roxmê ku em ew qas rexne jî dikin, ji ber me tiştên layiq daniye pêşberê gelê xwe êdî ne gengaze ku ev gel bê sekinandin. Ez ti daxwazan ji gel nakim. Ji ber ku gelê me li gor pîvanên şer her tiştî dide. Hûn baş dibînin ku rexneyên min ji bo hêza pêşengiya partiyê û fermandarên artêşa wî ne.
Dema em van tevan cardin bînin ber çav, dikarin diyar bikin ku li gel van rexneyan, van salên bê eman ê salvegera 15. a Pêngava 15 ê Tebaxê me bi awayekî ku layiqê dîrokê be, dîroka dihate înkarkirin ji xwe re kir dîroka azadiyê. Bê bextiya mezin me kir bextekî mezin, pêşeroja hatibû tarîkirin, me ji xwe re kir pêşerojekî geş û ronahî û gavekî mezin avêt. Ya rastî ger em rastî û bi gehiştî ser bimeşin serkeftin pir ne dûr e.
Li ser vê hîmê ez tevahî şehîdên 15 ê Tebaxê bi rêzdariyek mezin bibîr tînim. Bi giringî diyar dikim ku gelê me yê ku beşdarê tevahî zehmetiyên tekoşînê bûye, divê bi hewldanek mezin xwe pêkbîne, li hember tevahî zoriyan jî tevahî destek û piştgirêya xwe bide şerê xwe. Tevahî şervanên bi nirx ê PKK ê; em hewldanên we piçûk nabînin, li gel vî em dibêjin ku şerê esil ê partiyê divê ji vir şûn de bi giringî bê pêşxistin. Heya ku serkeftin misoger be divê bi tevê îdîa û înyadê, pêwîstiyên tempoyê jî bê bi cîh anîn. Li ser vê hîmê ji we tevan re serkeftinê dixwazim, dîsa tevahî gelê me û dostên me re silav û rêzên xwe pêşkeş dikim.
15.08.1997
Rêber Apo
- Ayrıntılar